Từ vụ ồn ào tại lễ tang NSƯT Ngọc Trinh: Khoảng trống pháp lý và đạo đức
Pháp luật chưa có quy định riêng điều chỉnh trực tiếp, chi tiết về việc quay phim, chụp ảnh tại tang lễ nhưng việc tự ý quay phát, bịa đặt để câu view có thể bị xử lý theo các quy định hiện hành.
Sự ra đi đột ngột của NSƯT Ngọc Trinh ở tuổi 52 khiến khán giả cả nước bàng hoàng, tiếc thương. Thế nhưng, tang lễ của chị lại bị xáo trộn bởi sự chen lấn ồn ào livestream, quay clip phản cảm từ một số YouTuber, TikToker; đó là chưa kể đến việc gia đình của cố diễn viên cũng treo 5 tấm bảng ở khu vực đám tang với nội dung: "Vui lòng không quay phim, không chụp hình, không livestream. Xin cảm ơn".
Trước sự việc này, nhiều người dân, bạn đọc đã bày tỏ nỗi bức xúc trước hành vi vừa thiếu tôn trọng, vừa đi ngược lại truyền thống “nghĩa tử là nghĩa tận”.
Những chiếc điện thoại giơ cao câu view trên nỗi đau mất mát biến tang lễ thành “sân khấu”. Ảnh: Chụp từ clip TikTok
Nơi trang nghiêm bị làm phiền
Trao đổi với PV, anh Nguyễn Sin (TP.HCM) cho rằng tang lễ vốn là nơi để tiễn đưa người đã khuất trong không khí trang nghiêm. Tuy nhiên, nhiều YouTuber, TikToker đã gây ồn ào ở khu vực tang lễ, gí camera vào mặt khách viếng, reo hò ầm ĩ như đang đi hội; thậm chí khi gia đình cố nghệ sĩ nhắc nhở thì quay camera ngược lại, cắt ghép lời lẽ đưa lên mạng để câu view.
Theo anh Sin, tang gia vốn đã bối rối, thêm cảnh ồn ào livestream như vậy chẳng khác nào xát muối vào vết thương của những người ở lại...
Gia đình cố nghệ sĩ cầm bảng ở khu vực đám tang với nội dung: "Vui lòng không quay phim, không chụp hình, không livestream. Xin cảm ơn".
Dù gia đình đã thông báo không quay phim, chụp ảnh hay livestream, nhưng một số YouTuber, TikToker cùng nhiều người hiếu kỳ vẫn kéo đến tranh thủ quay cảnh nghệ sĩ đến viếng từ sáng đến khuya. Ảnh: Chụp màn hình TikTok.
Bà Trần Thuận (ngụ phường Đông Hưng Thuận, TP.HCM) chia sẻ: “Tang lễ đáng lẽ phải yên tĩnh để người hâm mộ được thắp nén nhang, cúi đầu tiễn biệt; vậy mà lại bị chen lấn quay phim, thật sự rất xót xa. Người nghệ sĩ đã dành cả đời cho khán giả, thì khi họ nằm xuống, khán giả cũng phải giữ chút trang nghiêm cho họ. Mong cơ quan chức năng có biện pháp mạnh hơn để chấm dứt những hành vi phản cảm này".
Bức xúc vì tình trạng "cái gì cũng đưa lên mạng, kể cả nỗi đau của người khác", chị Trịnh Nhã Thương (ngụ phường Tây Thạnh, TP.HCM) nói: “Tôi thấy đây là sự xúc phạm với tang gia. Người xem đừng tiếp tay bằng những lượt bấm vào các livestream này để xem và chia sẻ. Văn minh không chỉ ở chỗ nhà cao, đường rộng, mà còn ở cách chúng ta tiễn đưa người đã khuất. Tôi mong siết chặt kỷ cương tại các tang lễ, cấm lợi dụng nỗi buồn đau của người khác để kiếm tiền, nếu không thì lần sau lại lặp lại mà thôi”.
Cần xử nghiêm hành vi tự ý quay chụp gây ồn ào tại tang lễ
Trao đổi với PV, Thạc sĩ Nguyễn Đức Hiếu (Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP.HCM) cho biết hiện nay chưa có quy định riêng điều chỉnh trực tiếp, chi tiết về việc quay phim, chụp ảnh tại tang lễ.
Thạc sĩ Nguyễn Đức Hiếu (Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP.HCM).
Tuy nhiên, Bộ luật Dân sự 2015 đã có quy định về quyền cá nhân đối với hình ảnh (Điều 32), về quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín (Điều 34); Luật An ninh mạng 2018 cũng cấm đăng tải thông tin xúc phạm danh dự, nhân phẩm; Nghị định 15/2020 (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 14/2022) quy định các mức xử phạt hành chính đối với hành vi tung tin sai sự thật, bịa đặt, xúc phạm trên mạng. Như vậy, dù chưa có quy định chuyên biệt, việc tự ý quay phát, bịa đặt để câu view hoàn toàn có thể bị coi là vi phạm và bị xử lý theo các quy định hiện hành.
ThS Hiếu phân tích thêm: Công an hoặc chính quyền địa phương có quyền và trách nhiệm can thiệp nhằm giữ gìn an ninh trật tự, ngăn chặn các hành vi gây rối tại nơi tổ chức tang lễ. Họ có thể lập biên bản, nhắc nhở hoặc xử phạt hành chính đối với người cố tình quay phim, phát trực tiếp gây ảnh hưởng đến sự trang nghiêm hoặc xâm phạm quyền hình ảnh, bí mật đời tư.
Làm sao để không tái diễn?
Tình trạng livestream, quay chụp gây ồn ào nơi tang lễ, lợi dụng sự mất mát và không khí đau buồn để câu kéo sự chú ý từng xảy ra trong các tang lễ NSƯT Vũ Linh, nghệ sĩ Chí Tài... Điều này phản ánh khoảng trống trong nhận thức văn hóa, khi một số người đặt lợi ích cá nhân và lượt xem lên trên sự tôn trọng dành cho người đã khuất và tang quyến.
Về phương diện pháp lý, các vụ việc trước đây cũng bộc lộ hạn chế: chưa có chế tài riêng áp dụng cho không gian tâm linh, trong khi gia đình và ban tổ chức chưa nắm hết quy định chung để xử lý mạnh mẽ, có hệ thống. Vì vậy, tình trạng hỗn loạn dễ tái diễn, gây thêm tổn thương.
Cơ quan truyền thông cần đẩy mạnh tuyên truyền, coi đây là bài học để xã hội nhận thức rõ hơn, đồng thời đặt ra sự cần thiết của những quy định cụ thể hơn, biện pháp bảo vệ thiết thực.
ThS NGUYỄN ĐỨC HIẾU
Nếu chỉ ghi hình chung, từ xa thì khó coi là phạm luật, nhưng nếu thô lỗ, làm lộ mặt, thông tin cá nhân thì có thể xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác. Gia đình có quyền yêu cầu gỡ bỏ video, khởi kiện dân sự để đòi xin lỗi, cải chính, bồi thường thiệt hại theo Bộ luật Dân sự. Trong trường hợp có yếu tố bịa đặt nhằm hạ thấp danh dự, nhân phẩm, còn có thể yêu cầu xử lý hành chính, thậm chí yêu cầu xử lý hình sự người có hành vi vi phạm về tội vu khống theo Điều 156 Bộ luật Hình sự.
Đặc biệt, theo ThS Hiếu, ranh giới giữa tự do ngôn luận và quyền riêng tư cần được nhìn nhận cân bằng: quyền tự do biểu đạt là hiến định, nhưng không phải tuyệt đối, và khi đã xâm phạm đến đời tư, sự tôn nghiêm hay xúc phạm người khác thì phải bị xử lý.
Về giải pháp, ThS Hiếu cho rằng để bảo vệ quyền riêng tư và sự tôn nghiêm của tang lễ, pháp luật cần bổ sung các điều khoản trong lĩnh vực văn hóa hoặc an ninh mạng, quy định rõ chế tài xử phạt đối với hành vi quay, phát live, lan truyền hình ảnh tại tang lễ mà không có sự đồng ý của gia đình.
Song song đó, chính quyền địa phương cần chủ động phối hợp với gia đình để giữ trật tự tại những nơi nhạy cảm như tang lễ, giỗ chạp, các không gian văn hóa, truyền thống khác. Ngoài ra, cơ quan chức năng phải làm việc với các nền tảng mạng xã hội, yêu cầu gỡ bỏ nội dung khai thác trái luật, đi ngược thuần phong mỹ tục.
Trách nhiệm xã hội và ý thức cộng đồng
Không chỉ tang lễ của NSƯT Ngọc Trinh mới chịu cảnh ồn ào của mạng xã hội. Trước đó, cảnh này từng xảy ra tại nhiều tang lễ của nghệ sĩ nổi tiếng khác.
Nghệ sĩ Vũ Linh (2023): Trong những ngày diễn ra tang lễ, từng đoàn khán giả lặng lẽ xếp hàng viếng “ông hoàng cải lương tuồng cổ”. Nhưng song song với sự trang nghiêm ấy là cảnh chen lấn, xô đẩy, máy quay hướng thẳng vào di ảnh, vào gương mặt người thân. Nhiều người thân của cố nghệ sĩ cho biết phải gồng mình vượt “biển người” để kịp giờ đưa tiễn, kiệt sức trước sự náo loạn.
Nghệ sĩ Chí Tài (2020): Khi cố danh hài được đưa về Mỹ an táng, YouTuber xuất hiện tràn ngập video gắn mác “trực tiếp lễ tang”, “nghệ sĩ hải ngoại đau xót tiễn biệt”. Nhưng tất cả chỉ là clip chắp vá, lồng tiếng khóc thương lấy từ nhiều nguồn. Một video giả thậm chí leo lên top 1 thịnh hành, minh chứng cho sự trục lợi trắng trợn trên nỗi đau. Trước đó, tại lễ viếng ở TP.HCM, không ít kênh mạng cũng biến hình ảnh tang lễ thành “nội dung nóng”, liên tục đẩy người xem vào vòng lặp giật gân.
Tuy nhiên, bên cạnh sự hỗn loạn nêu trên thì cũng có những đám tang nghệ sĩ trở thành biểu tượng đẹp của sự chia ly, tiễn biệt người đã khuất. Lễ tang của Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn (2001) là minh chứng: hàng chục ngàn người lặng lẽ tiễn đưa ông trong tiếng đàn, tiếng hát. Không ồn ào, không livestream, không chen lấn. Chỉ có sự lặng im và âm nhạc như lời chia tay cuối cùng.
Đặt cạnh nhau, những hình ảnh ấy cho thấy hai thái cực: một bên là sự tiếc thương văn minh, nhân bản; một bên là vòng xoáy câu view làm xô lệch cả không gian tang lễ. Và chính ở ranh giới này, trách nhiệm xã hội của mỗi người làm nội dung, cũng như ý thức của công chúng, cần được nhắc lại nhiều hơn bao giờ hết.
