Tượng đài vinh danh loài chuột vì đóng góp lớn cho y học

Tác phẩm điêu khắc cao 2,5m này nhằm ca ngợi những thành tựu khoa học của một động vật có vú nhỏ đã bị giết để phục vụ cho khoa học tìm hiểu bản chất và hoạt động của DNA và cơ chế sinh học, sinh lý nhằm phát triển các loại thuốc mới và chữa khỏi bệnh.

Những kết quả nghiên cứu độc nhất vô nhị

Chuột đã sống bên cạnh con người trong khoảng 15.000 năm và thường được sử dụng như một chất tương tự với cơ thể con người để nghiên cứu về mọi thứ, từ ung thư đến ảnh hưởng của du hành vũ trụ. Mặc dù một số nhà nghiên cứu gần đây đã đặt ra câu hỏi về tính chính xác của sự so sánh giữa người và chuột những sinh vật nhỏ bé này vẫn là một trong những động vật thí nghiệm đáng tin của các nhà nghiên cứu y sinh học trên khắp thế giới.

Theo các nhà khoa học Nga, việc sử dụng động vật sống phục vụ nghiên cứu khoa học đem lại nhiều kết quả mà không giải pháp nào so sánh được. Bằng cách làm cho các cơ quan trong suốt, các nhà nghiên cứu tại Đại học Tokyo có thể phát hiện ra các tế bào ung thư riêng lẻ. Theo thông tin trên trang Smithsonian.com (2017), một trong những điều đáng sợ nhất về ung thư là cách nó lây lan. Với các tế bào ung thư tự do và lan rộng khắp cơ thể, hạ cánh ở các cơ quan khác và bắt đầu di căn, một kiểu tuyên án tử hình, các kỹ thuật chống ung thư tốt nhất cũng trở nên không còn hiệu quả. Nhưng thật khó để làm theo vì thiếu một phương tiện hình ảnh, toàn bộ hệ thống ở chi tiết cần thiết để phát hiện một vài tế bào di căn khó nắm bắt. Cuối cùng, các nhà khoa học tại Đại học Y khoa của Đại học Tokyo đã phát triển một phương pháp chẩn đoán hình ảnh được công bố trên tạp chí Tế bào báo cáo, cho thấy sự di căn trong thời gian thực, ở cấp độ của từng tế bào. Kỹ thuật này dựa trên các tế bào ung thư đã biến đổi phát sáng và một loại cocktail hóa học làm cho các cơ quan trong suốt, làm cho các tín hiệu huỳnh quang phát ra từ các tế bào biến đổi dễ nhìn thấy hơn. Điều này, đến lượt nó, có thể cung cấp một cái nhìn toàn diện hơn và hiểu rõ hơn về sự di căn mà các nhà nghiên cứu có thể sử dụng để phát triển các loại thuốc tốt hơn. Khi ung thư di căn, bất kỳ tế bào nào trong số các tế bào nổi xung quanh hệ thống đều có thể trở thành tăng trưởng. Và điều quan trọng là phải bắt được tất cả. Giống như vi khuẩn phát triển kháng kháng sinh, điều trị ung thư bằng hóa trị liệu có thể để lại các tế bào hoặc khuẩn lạc bị cô lập và những vi khuẩn này sau đó có khả năng trở thành thành trì kháng thuốc. Theo Kubota và cộng sự, chuột điều khiển ở bên trái và chuột trong suốt, có cơ quan được nhìn xuyên qua bằng cách rửa bằng hóa chất ở bên phải. Vì thế, nghiên cứu chuột y sinh giúp các nhà khoa học có thể nhìn thấy các hoạt động của tế bào, hiểu loại tế bào ung thư nào có khả năng hình thành nên cái mà họ gọi là “tiền đồn ác tính” để thiết kế các loại thuốc đặc biệt chống lại chúng. Để làm cho hình ảnh các cơ quan hiển thị rõ rệt hơn, các nhà nghiên cứu cần ánh sáng để chảy thẳng qua mô mà không khúc xạ quá nhiều. Quá trình này dẫn đến một hình ảnh rõ ràng đủ để các nhà nghiên cứu có thể nhìn thấy từng tế bào ung thư. Để thử nghiệm phương pháp này, Ueda và Miyazono đã tiêm tế bào ung thư vào chuột và tiêu diệt chúng ở các giai đoạn khác nhau. Các chi tiết do sự dọn dẹp làm hiển thị đã cho phép họ nhìn thấy các tế bào riêng lẻ trong mô của các cơ quan khác nhau, bao gồm não, phổi, gan và ruột.

Các cơ sở thực hiện loại nghiên cứu này được quản lý rất chặt chẽ, tất cả các nghiên cứu phải trải qua nhiều lớp phê duyệt trước khi bắt đầu, bao gồm cả chi tiết lý do tại sao cần sử dụng mô hình động vật; các trung tâm cũng có các đội chuyên trách và các bác sĩ thú y luôn tiến hành các công việc cần thiết để đảm bảo các con vật được cho ăn và tưới nước trong chuồng sạch sẽ, để tránh nguy cơ các con vật thí nghiệm bị biến đổi trạng thái sinh học. Những chiếc lồng được thiết kế với thức ăn trên đầu để những con chuột phải đứng bằng hai chân sau để ăn. Chỉ khi những con chuột quá yếu không thể dứng lên để ăn, các y bác sĩ mới ném một số viên thức ăn vào khu vực của chúng đang sinh sống. Nếu chuột quá ốm yếu, các bác sĩ sẽ cố giữ nó trong bàn tay đeo găng để mang lại chút ấm áp cho chúng và hy vọng đem cho chúng một chút gì đó có thể gọi thoải mái. Và khi những con chuột quá ốm hoặc không còn cần thiết cho thí nghiệm, các bác sĩ sẽ cần phải cho chúng chấm dứt sự sống ngay để có thể có được tất cả những điều tốt đẹp đến từ nó (ví dụ: hiểu rõ hơn về cơ chế bệnh hoặc vắc-xin cúm tốt hơn). Người điều hành một thí nghiệm cụ thể sẽ chịu trách nhiệm chăm sóc những con chuột của chính họ và chấm dứt sự đau khổ của chúng, thay vì để những con chuột bị bệnh cứ sống ngắc ngoải mãi. Cuối cùng, các y bác sĩ sẽ thực hiện kiểm kê thường xuyên các chuồng của chúng để đảm bảo không có con chuột nào phải chịu đau khổ vì bị lãng quên.

Ý tưởng nghệ thuật xuất phát từ lòng biết ơn

Ở Novosibirsk, trước khi xây dựng tựng đài chuột thí nghiệm đã có Đài tưởng niệm và tượng đài các danh nhân như Alexander III, VI.Lenin, Vladimir Vysotsky. Theo Giải trình của Viện Tế bào học và Di truyền học SB RAS (dành riêng cho động vật thí nghiệm), ý tưởng xây dựng tượng đài chuột y sinh xuất phát từ nhận thức về giá trị lớn lao của các thí nghiệm y sinh mà kết quả nghiên cứu được sử dụng rộng rãi trong sinh học thực nghiệm và y học. Nghiên cứu các hệ thống và quá trình sinh lý, mô hình hóa các bệnh lý của con người, tiến hành tiền lâm sàng thử nghiệm thuốc, thử nghiệm an toàn sinh học - đây là các nghiên cứu học thuật và ứng dụng mà ngày nay chúng ta không thể có, nếu không sử dụng chuột, chuột và các động vật thí nghiệm khác.

Viên đá nền của tượng đài chuột thí nghiệm đã được đặt vào ngày 1/6/2012 để vinh danh lịch sử 55 năm thành lập Viện Khoa học và Di truyền học. Tượng đài nằm trên bệ đá granit là một con chuột thí nghiệm đeo pince-nez trên chóp mũi của nó, giữ kim đan trong bàn chân của nó như đang đan một chuỗi xoắn kép DNA. Học sinh đến thăm di tích thường được hỏi có gì bất thường về vòng xoắn DNA mà con chuột đang đan. Các nhà khoa học đã chọn bản thiết kế có hình ảnh một con chuột đan chuỗi xoắn DNA từ 10 bản phác thảo của họa sĩ người Nga - ông Nikol Kharkov. Cần lưu ý rằng hình xoắn ốc nổi lên từ dưới nan hoa của chuột là thuận tay trái (cái gọi là hình chữ Z, nó chưa được nghiên cứu nhiều, vì vậy có chỗ cho tư duy khoa học phát triển), trong khi các dạng DNA chính là thuận tay phải. Những đứa trẻ thường được hỏi những câu hỏi sau đây khi chúng đi du ngoạn đến di tích: Điều gì bất thường mà chúng nhận thấy trong vòng xoắn DNA được mô tả trên di tích?

Theo thông tin trên trang Wikimedia, nghệ sĩ Andrei Kharkovevich đã mô tả bức tượng một cách tâm đắc như sau: “Ở đây, hình ảnh của một con chuột trong phòng thí nghiệm và một nhà khoa học được kết hợp bởi vì chúng được kết nối với nhau và phục vụ một nguyên nhân. Con chuột được hiển thị vào thời điểm khám phá khoa học chính xác. Nếu bạn nhìn vào đôi mắt nó, bạn có thể thấy rằng con chuột này đã phát minh ra thứ gì đó. Nhưng toàn bộ bản giao hưởng của khám phá khoa học, niềm vui, “Eureka!” vẫn chưa vang lên.” Nhà điêu khắc Alexei Agrikolyansky, người đã tạo ra bức tượng thú nhận rằng không dễ để ghi lại khoảnh khắc đó vì chuột rõ ràng không phải là con người nên nghệ sĩ phải tạo ra một nhân vật và cảm xúc đáng tin cậy cho con chuột, một mặt vẫn phải tuân thủ tỷ lệ giải phẫu, mặt khác phải tạo ra một thứ gì đó khác hẳn nhân vật hoạt hình hay chuột thật.

Viện Hàn lâm Khoa học Nga ở thành phố Novosibirsk đã thu thập quyên góp để tài trợ cho bức tượng và các công viên xung quanh, trị giá khoảng 50.000 đô-la (1,7 triệu rúp) tại thời điểm đó. Bức tượng đài này đã trở thành người chiến thắng trong giai đoạn khu vực của giải Silver Archer - Giải thưởng quốc gia Siberia cho sự phát triển của quan hệ công chúng. Vào năm 2014, tượng đài này cũng đã tham gia vào vòng chung kết của cuộc thi liên bang, được đề cử là dự án tốt nhất trong lĩnh vực quảng bá các công nghệ của tương lai.

Đạo diễn Đỗ Minh Tuấn