Ukraine gây tranh cãi khi hạn chế quyền của các cơ quan chống tham nhũng

Việc dập tắt nạn tham nhũng là một yêu cầu để Kyiv gia nhập Liên minh Châu Âu (EU) cũng như để đảm bảo hàng tỷ đô la viện trợ của phương Tây đổ vào được sử dụng một cách minh bạch. Trong những tháng gần đây, các nhà điều tra độc lập đã khiến các quan chức cấp cao bối rối với các cáo buộc tham nhũng.

Một số nhà lập pháp cho biết, các sửa đổi được thông qua hôm 22/7 đã trao cho Tổng công tố viên, người do tổng thống bổ nhiệm quyền kiểm soát chặt chẽ Cục Chống Tham nhũng quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố chuyên trách chống tham nhũng (SAPO).

Cuộc bỏ phiếu đã vấp phải sự chỉ trích gay gắt từ người đứng đầu cả hai cơ quan và một quan chức cấp cao của EU, đồng thời thúc đẩy các cuộc biểu tình công khai lớn nhất kể từ khi Nga tấn công quân sự toàn diện Ukraine vào năm 2022.

Cuộc bỏ phiếu diễn ra một ngày sau khi cơ quan an ninh nội địa của Kyiv bắt giữ hai quan chức NABU vì nghi ngờ có liên hệ với Nga và tiến hành khám xét toàn diện các nhân viên của cơ quan này vì những lý do khác. Những người chỉ trích và hai cơ quan này cho rằng cuộc bắt giữ đã đi quá xa.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy với đảng của ông nắm đa số trong quốc hội, đã phê chuẩn các sửa đổi vào cuối ngày 22/7. Những thay đổi này sẽ cho phép Tổng công tố viên chuyển các vụ án từ các cơ quan và phân công lại các công tố viên.

Trong bài phát biểu qua video hàng đêm, được phát sóng sau nửa đêm, ông Zelenskiy thông tin, ông đã trao đổi với Chủ tịch NABU - Semen Kryvonos và các công tố viên cấp cao khác. Ông tuyên bố các cơ quan chống tham nhũng sẽ tiếp tục hoạt động "nhưng không có bất kỳ ảnh hưởng nào của Nga, tất cả phải được làm cho trong sạch”.

Người dân Ukraine biểu tình phản đối việc chính quyền áp đặt nhiều hạn chế lên các cơ quan chống tham nhũng - Ảnh: Reuters

"Cần phải có nhiều công lý hơn. Tất nhiên, NABU và SAPO sẽ tiếp tục công việc của họ. Điều quan trọng nữa là Tổng công tố phải cam kết đảm bảo trách nhiệm giải trình thực sự cho những người vi phạm pháp luật. Đây chính là điều Ukraine thực sự cần" – tổng thống Ukraine tuyên bố.

Trong khi đó, chủ tịch NABU - Kryvonos đã thúc giục Zelenskiy không ký dự luật được thông qua nhanh chóng, mà ông gọi là một nỗ lực nhằm "phá hủy" cơ sở hạ tầng chống tham nhũng của Ukraine.

Sau cuộc bỏ phiếu hôm 22/7, trái phiếu chính phủ Ukraine đã giảm hơn 2% trên thị trường quốc tế. Hàng trăm người Ukraine đã biểu tình gần văn phòng tổng thống ở trung tâm Kyiv vào cuối ngày 22/7 với các cuộc biểu tình nhỏ hơn diễn ra ở một số thành phố khác.

Một quan chức cấp cao có liên hệ với quân đội, người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự HUR - Kyrylo Budanov, đã kêu gọi nỗ lực xóa bỏ những khác biệt thời chiến trong xã hội Ukraine.

Viết trên mạng xã hội X, Ủy viên phụ trách mở rộng EU Marta Kos cho biết bà "rất lo ngại" về cuộc bỏ phiếu hôm 22/7.

"Việc phá bỏ các biện pháp bảo vệ quan trọng bảo vệ sự độc lập của NABU là một bước thụt lùi nghiêm trọng"- bà tuyên bố, đồng thời cho biết thêm rằng pháp quyền là "trung tâm" của các cuộc đàm phán gia nhập EU.

NABU và SAPO được thành lập sau cuộc cách mạng Maidan năm 2014, lật đổ một tổng thống thân Nga và đưa Kyiv đi theo con đường thân phương Tây.

Hai cơ quan này đã tăng cường hoạt động trong thời gian chiến tranh, đưa ra các cáo buộc chống lại các nhà lập pháp, bộ trưởng và một cựu phó chủ tịch của chính quyền Zelenskiy.

Các nhà vận động chống tham nhũng đã rất lo ngại kể từ khi chính quyền buộc tội một nhà hoạt động chống tham nhũng hàng đầu trong tháng này về tội gian lận và trốn tránh nghĩa vụ quân sự. Những người chỉ trích coi những cáo buộc đó là sự trả thù chính trị vì đã vạch trần các quan chức tham nhũng.

Chính phủ cũng đã phải đối mặt với những lời chỉ trích vì đã từ chối ứng cử của một giám đốc an ninh kinh tế và thám tử NABU hiện tại, người được một ủy ban quốc tế nhất trí ủng hộ.

Một nhà ngoại giao phương Tây am hiểu về nỗ lực cải cách của Ukraine đã mô tả những diễn biến này là "thời điểm nguy hiểm nhất" cho sự độc lập của các cơ quan chống tham nhũng.

Anh Duy