Ukraine trước ngã rẽ lịch sử: Gác NATO để đổi lấy hòa bình?
Ukraine phát đi tín hiệu sẵn sàng tạm gác mục tiêu gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) - một ưu tiên chiến lược mà nước này theo đuổi trong nhiều năm để đổi lấy các bảo đảm an ninh từ phương Tây, trong bối cảnh các cuộc đàm phán nhằm tìm kiếm giải pháp chấm dứt xung đột với Nga đang diễn ra.
Gác NATO để đổi lấy hòa bình?
Trước thềm các cuộc tiếp xúc quan trọng với đặc phái viên Mỹ và các đối tác châu Âu, Tổng thống Ukraine Zelensky cho biết Kiev có thể xem xét từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO, động thái mà ông mô tả là một sự nhượng bộ lớn. Phát biểu này cho thấy sự điều chỉnh đáng chú ý trong lập trường của Ukraine, khi trong nhiều năm qua, việc gia nhập NATO luôn được Kiev coi là sự bảo đảm an ninh hiệu quả nhất nhằm đối phó với các mối đe dọa từ phía Nga.
Tổng thống Ukraine Zelensky. Ảnh: Anadolu
Tổng thống Zelensky cho biết Ukraine sẵn sàng chấp nhận các bảo đảm an ninh mang tính ràng buộc pháp lý từ Mỹ và các quốc gia châu Âu, thay cho mục tiêu gia nhập NATO.
Trả lời phỏng vấn báo chí, Tổng thống Zelensky nhấn mạnh rằng gia nhập NATO từ lâu đã là nguyện vọng cốt lõi của Ukraine, bởi đây được xem là hình thức bảo đảm an ninh hiệu quả nhất. Tuy nhiên, ông thừa nhận một số đối tác tại Mỹ và châu Âu không ủng hộ lộ trình này. Trong bối cảnh đó, theo ông Zelensky, các thỏa thuận bảo đảm an ninh song phương với Washington, bao gồm những cam kết tương tự Điều 5 của NATO từ phía Mỹ, cùng các bảo đảm an ninh từ các quốc gia châu Âu và đối tác khác như Canada và Nhật Bản, có thể trở thành công cụ nhằm ngăn chặn nguy cơ Nga tiến hành các cuộc tấn công mới trong tương lai. Ông khẳng định đây là một sự nhượng bộ đáng kể từ phía Kiev.
Tuy vậy, theo đánh giá của các chuyên gia an ninh, đề xuất của Ukraine về việc từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO nhiều khả năng sẽ không tạo ra sự thay đổi đáng kể đối với tiến trình đàm phán hòa bình hiện nay.
Giới chuyên gia chia rẽ về động thái của ông Zelensky
Các chuyên gia quốc tế đã đưa ra những đánh giá trái chiều trước tín hiệu của Tổng thống Ukraine Zelensky sẵn sàng từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO
Trao đổi với Reuters, ông Justin Logan, Giám đốc nghiên cứu quốc phòng và chính sách đối ngoại tại Viện Cato, nhận định, động thái này “hoàn toàn không làm thay đổi cục diện”. Theo ông Logan, đây dường như chỉ là một nỗ lực của Kiev nhằm thể hiện thiện chí và sự hợp lý trong tiến trình đàm phán. Ông cho rằng, nếu đáp lại đề xuất của Tổng thống Zelensky, Tổng thống Mỹ Donald Trump nhiều khả năng cũng chỉ cam kết những gì Washington đã và đang thực hiện, trong đó có việc cung cấp hỗ trợ quân sự cho Ukraine.
Cùng chung quan điểm này, ông Andrew Michta, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Đại học Florida, nhận định, khả năng Ukraine gia nhập NATO trên thực tế từ lâu đã không còn khả thi. Theo ông Michta, vấn đề Ukraine trở thành thành viên NATO hiện “không còn là ưu tiên cần phải đưa ra thảo luận” trong bối cảnh hiện nay.
Ở chiều ngược lại, ông Brett Bruen, cựu cố vấn chính sách đối ngoại dưới thời chính quyền Tổng thống Barack Obama và hiện là Chủ tịch công ty tư vấn Global Situation Room, đánh giá động thái của Ukraine là “quan trọng và mang tính thực chất”.
Theo ông Bruen, đây là cách để Tổng thống Zelensky làm nổi bật sự khác biệt giữa thiện chí nhượng bộ đáng kể của Ukraine nhằm hướng tới hòa bình và việc Moscow chưa đưa ra bất kỳ nhượng bộ tương xứng nào. Tuy nhiên, ông cũng đặt câu hỏi về lợi ích cụ thể mà Kiev có thể đạt được khi Tổng thống Zelensky rút lại một cam kết mà người dân Ukraine kỳ vọng từ lâu.
“Ukraine buộc phải đặt cược vào những lời hứa của ông Trump, nhưng họ cần nhiều hơn nữa, chứ không chỉ là những tuyên bố chính trị. Điều Kiev cần là các hành động cụ thể và những cơ chế ràng buộc đủ mạnh để bảo đảm rằng Washington không dễ dàng thoái thác trách nhiệm”, ông Bruen nhấn mạnh.
Thời điểm then chốt
Trước đó, truyền thông đã đăng tải thông tin về dự thảo kế hoạch hòa bình gồm 28 điểm do Mỹ đề xuất, trong đó có điều khoản kêu gọi Ukraine nhượng bộ lãnh thổ, thu hẹp quy mô lực lượng vũ trang và cam kết không theo đuổi mục tiêu gia nhập NATO. Đề xuất này đã vấp phải nhiều chỉ trích khi bị đánh giá là nghiêng về phía Moscow, do chấp thuận một số yêu cầu cốt lõi của Điện Kremlin mà Kiev trước đó kiên quyết bác bỏ.
Ngoài ra, bản dự thảo còn đề cập khả năng ủng hộ Nga tái gia nhập Nhóm các nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới (G8), động thái làm dấy lên thêm tranh cãi trong dư luận quốc tế. Đầu tháng 12, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết Nga không phản đối đề xuất nói trên, trong khi phía Ukraine đến nay vẫn chưa đưa ra quyết định chính thức.
Anh, Pháp và Đức đang nỗ lực sửa đổi các đề xuất do Mỹ khởi xướng nhằm hướng tới một kế hoạch hòa bình có lợi hơn cho Ukraine.
Châu Âu mô tả giai đoạn hiện nay là “thời điểm then chốt” có thể định hình tương lai của Ukraine. Song song với tiến trình đàm phán, họ cũng tìm cách củng cố năng lực tài chính của Kiev thông qua kế hoạch sử dụng các tài sản bị phong tỏa của Ngân hàng Trung ương Nga nhằm tài trợ cho ngân sách quân sự và dân sự của Ukraine.
