UNESCO và hành trình gìn giữ di sản Huế

Ông Lazare Eloundou Assomo nghe giới thiệu về quy trình, kỹ thuật phục hồi hệ thống tranh tường nguyên bản tại Cung An Định trong chuyến thăm di tích Huế ngày 22/5

Cung An Định và dấu ấn bảo tồn

Trong Quần thể di tích Cố đô Huế, Cung An Định là một trong những nơi ghi dấu rõ nét sự hỗ trợ hiệu quả từ quốc tế. Từ năm 2022 đến nay, Chính phủ Pháp thông qua Văn phòng UNESCO tại Hà Nội đã tài trợ liên tiếp các dự án quan trọng, tập trung khôi phục và bảo tồn những phần kiến trúc đặc sắc của cung điện có hơn 100 năm tuổi đời.

Giai đoạn 2002 - 2008, Dự án Bảo tồn phục hồi nội thất và đào tạo kỹ thuật tại Cung An Định là sự hợp tác giữa Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô (BTDTCĐ) Huế và Hiệp hội Trao đổi Văn hóa Leiniz - CHLB Đức với sự hỗ trợ của Bộ Ngoại giao Đức, nhằm phục hồi lại công trình nghệ thuật có giá trị, đồng thời đào tạo kỹ thuật cho các học viên của địa phương về bảo tồn, phục chế tranh tường. Nhóm học viên này sau khi được đào tạo đã tiếp tục tham gia hiệu quả cho công tác phục hồi tranh tường tại đây và một số công trình di tích Huế. Điển hình là Dự án tu bổ mái Khải Tường Lâu (2022 - 2023), do Bộ Văn hóa và Chính phủ Pháp tài trợ thông qua UNESCO, đã góp phần trả lại vẻ đẹp vốn có của tòa lâu đài và phát huy giá trị tổng thể di tích Cung An Định.

Tiếp nối thành công đó, từ tháng 3 đến tháng 12/2025, dự án “Khảo sát, phục hồi mẫu và phát triển tổng thể để bảo tồn, phục hồi hệ thống tranh tường nguyên bản tại Cung An Định” giai đoạn 2 đang được triển khai. Dự án có tổng kinh phí hơn 33.000 USD do Bộ Văn hóa và Chính phủ Pháp tài trợ thông qua UNESCO, tập trung vào phục hồi các lớp sơn, tranh trang trí và hoa văn nguyên bản mang giá trị mỹ thuật và lịch sử cao tại tầng 3 Khải Tường Lâu.

Theo bà Andrea Teufel, đại diện Hội Bảo tồn Di sản Văn hóa Đức, dự án giai đoạn 2 này là bước khởi đầu trong kế hoạch bảo tồn tổng thể di tích Cung An Định. Một số công việc được triển khai thực hiện, như: Khảo sát tầng 3, bao gồm nghiên cứu lớp sơn kiến trúc; thực hiện phục hồi mẫu các bức tranh tường trang trí và hoa văn nguyên bản tại các phòng; đánh giá hiện trạng kỹ thuật của tòa nhà…

Di sản được hồi sinh

Không phải ngẫu nhiên mà Huế được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa Thế giới đầu tiên của Việt Nam vào năm 1993. Từ trước đó, tổ chức này đã đóng vai trò cố vấn trong việc lập quy hoạch bảo tồn tổng thể, hướng dẫn kỹ thuật trùng tu và đưa ra những tiêu chuẩn quốc tế đầu tiên cho di tích Huế.

Năm 1992, với dự án đầu tiên - trùng tu Ngọ Môn do Quỹ Ủy thác Nhật Bản tài trợ 100.000 USD, hành trình bảo tồn di sản Huế chính thức bước vào giai đoạn chuyên nghiệp hóa. Từ đó đến nay, với hơn 60 chương trình và dự án quốc tế, UNESCO cùng các tổ chức đối tác đã đưa đến Huế nguồn lực tài chính hơn 10,5 triệu USD, hàng trăm chuyên gia kỹ thuật và tư vấn đến từ hơn 15 chính phủ và 50 tổ chức phi chính phủ toàn cầu.

Các dự án tiêu biểu như phục hồi Cung Diên Thọ sau lũ lụt 1999, lập hồ sơ Nhã nhạc cung đình trở thành Di sản phi vật thể của nhân loại (2003), hay gần đây là các chương trình số hóa, đào tạo kỹ thuật viên bảo tồn, ứng dụng công nghệ GIS, truyền thông đa phương tiện vào quản lý di sản đã giúp công tác bảo tồn Huế bước sang trang mới, vừa chuyên nghiệp, vừa hội nhập.

“Không thể hình dung hành trình bảo tồn Huế sẽ đi đến đâu nếu không có bàn tay hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, trong đó UNESCO là người bạn đồng hành lâu dài và thiết yếu nhất”, ông Hoàng Việt Trung, Giám đốc Trung tâm BTDTCĐ Huế khẳng định.

UNESCO còn đóng vai trò định hướng lâu dài cho sự phát triển của di sản Huế. Những năm gần đây, UNESCO đã cùng Trung tâm BTDTCĐ Huế triển khai nhiều chương trình đào tạo, chuyển giao công nghệ và tổ chức các hội thảo chuyên đề để cập nhật xu hướng bảo tồn hiện đại, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh chóng.

Trong chuyến thăm di sản Huế của Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới thuộc UNESCO mới đây (22/5/2025), ông Lazare Eloundou Assomo đánh giá cao công tác bảo tồn, trùng tu, phục hồi di sản của Huế, đặc biệt các công trình như điện Kiến Trung, điện Thái Hòa… Tại đây, khi được Trung tâm BTDTCĐ Huế chia sẻ về việc đơn vị đang nghiên cứu lập hồ sơ đăng ký dự án “Phục hồi tổng thể Cung An Định” gửi đề nghị Bộ Văn hóa Pháp và UNESCO xem xét phê duyệt tài trợ, Giám đốc Trung tâm Di sản Thế giới thuộc UNESCO bày tỏ thích thú với dự án và đồng ý sẽ hỗ trợ nếu trong nhiệm kỳ ông đang phụ trách.

Hơn 40 năm đồng hành, hơn 60 dự án đã triển khai, những con số ấy không chỉ thể hiện cam kết bền bỉ của UNESCO và cộng đồng quốc tế đối với di sản Huế, mà còn khẳng định tầm vóc và giá trị toàn cầu của Quần thể di tích Cố đô. Và trong hành trình ấy, sự tiếp sức của UNESCO không đơn thuần là hỗ trợ tài chính hay kỹ thuật, mà là sự đồng hành của một người bạn hiểu Huế, tin Huế và cùng Huế nâng tầm giá trị di sản trên bản đồ thế giới.

Vi Quân