Ứng dụng công nghệ xanh, nâng sức cạnh tranh nông sản Việt

Chế biến trái cây tại nhà máy Tanifood, huyện Gò Dầu, tỉnh Tây Ninh. (Ảnh: nhandan.vn)

Ngày 12/9, tại Hà Nội, Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch phối hợp Hội Khoa học và Công nghệ Lương thực Thực phẩm Việt Nam và Hội Cơ khí Nông nghiệp Việt Nam tổ chức Hội nghị khoa học công nghệ bảo quản, chế biến nông lâm thủy sản và cơ giới hóa nông nghiệp toàn quốc năm 2025 với chủ đề: “Nâng cao chất lượng, hiệu quả, giảm thất thoát và lãng phí lương thực thực phẩm”.

Nông nghiệp Việt Nam khẳng định vị thế toàn cầu

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, một thập kỷ qua, nông nghiệp Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định 2,5–3,5%/năm. Năm 2024, giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt kỷ lục 62,5 tỷ USD, tăng gần 19% so với năm 2023, đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới.

Cơ cấu ngành đã có chuyển dịch tích cực, tỷ trọng chế biến tăng, nông nghiệp xanh, tuần hoàn và chuyển đổi số ngày càng rõ nét. Công nghệ bảo quản, chế biến đã giúp giảm tổn thất sau thu hoạch 5-10%, nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Cơ giới hóa nông nghiệp tiến mạnh, tỷ lệ cơ giới hóa khâu làm đất đạt trên 95%, nhiều mô hình ứng dụng drone, IoT, trí tuệ nhân tạo, robot… đã được triển khai, góp phần tăng năng suất, giảm chi phí.

Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến phát biểu tại Hội nghị.

Tuy nhiên, Thứ trưởng cũng thẳng thắn nhìn nhận, việc ứng dụng công nghệ cao còn hạn chế, tỷ lệ thất thoát ở rau quả, thủy sản vẫn cao; cơ giới hóa thiếu đồng bộ; doanh nghiệp chế biến đa phần quy mô nhỏ, thiếu liên kết và sức cạnh tranh.

Trong bối cảnh mới, hội nghị được coi là diễn đàn kết nối “bốn nhà”: Nhà nước-Nhà khoa học-Nhà doanh nghiệp-Nhà nông, nhằm tìm giải pháp ứng dụng công nghệ giảm tổn thất, phát triển cơ giới hóa đồng bộ, thúc đẩy chuyển đổi số và khuyến khích đầu tư chế biến sâu. Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định 5 định hướng: hoàn thiện thể chế, chính sách khuyến khích nghiên cứu và chuyển giao công nghệ; phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo nông nghiệp vùng; mở rộng hợp tác quốc tế, đặc biệt trong chế biến sâu, logistics, cơ giới hóa thông minh; thúc đẩy xã hội hóa nghiên cứu; xây dựng mô hình chuỗi giá trị nông sản ứng dụng công nghệ cao, truy xuất minh bạch.

Công nghệ xanh-chìa khóa nâng sức cạnh tranh

TS. Nguyễn Anh Phong, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, kinh tế tuần hoàn mang lại lợi ích đa chiều: giảm chất thải, tiết kiệm tài nguyên, cắt giảm chi phí đầu vào, tăng giá trị đầu ra, đồng thời tạo việc làm và nâng cao đời sống.

Thời gian qua, nhiều mô hình tuần hoàn đã được triển khai từ doanh nghiệp, hợp tác xã đến nông hộ. Tuy nhiên, tỷ lệ tái sử dụng phụ phẩm còn thấp, chủ yếu tập trung ở doanh nghiệp lớn, chưa hình thành chuỗi liên kết giá trị. Theo ông Phong, cần hoàn thiện khung pháp lý, xây dựng bộ tiêu chí sản xuất tuần hoàn, phát triển tín dụng xanh, hỗ trợ doanh nghiệp đạt chuẩn trong tiếp cận vốn, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu. Một nhiệm vụ cấp thiết là xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về kinh tế tuần hoàn, đồng thời huy động nguồn lực ngân sách và quốc tế cho nghiên cứu, chuyển giao công nghệ.

Toàn cảnh Hội nghị khoa học công nghệ bảo quản, chế biến nông lâm thủy sản và cơ giới hóa nông nghiệp toàn quốc năm 2025, ngày 12/9.

Ở góc độ nghiên cứu, GS, TS Lê Văn Tán (Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh) nhấn mạnh, nếu Việt Nam chậm tiếp cận và ứng dụng công nghệ xanh, sẽ khó giữ vững vị trí trên bản đồ xuất khẩu nông sản toàn cầu trong 10 năm tới.

GS, TS Lê Văn Tán chỉ ra ba xu hướng lớn: phát triển kinh tế tuần hoàn và hệ sinh thái thông minh; ứng dụng công nghệ cao trong chế biến nông sản; kết nối công nghệ liên ngành nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị.

Nhiều công nghệ tiên tiến đang được nghiên cứu và bước đầu áp dụng như siêu âm cường độ cao, plasma lạnh, xử lý áp suất cao, điện trường xung… giúp kéo dài thời hạn bảo quản, duy trì giá trị dinh dưỡng. Thách thức lớn hiện nay là chi phí thiết bị và khả năng triển khai ở quy mô sản xuất.

Chiều cùng ngày, các hội thảo chuyên đề tập trung vào sơ chế và bảo quản nông sản, chế biến nông lâm thủy sản, sinh học thực phẩm và đồ uống, cơ giới hóa nông nghiệp. Không gian trưng bày sản phẩm khoa học công nghệ cũng được bố trí nhằm thúc đẩy kết nối, hợp tác và chuyển giao công nghệ giữa các viện nghiên cứu, doanh nghiệp và nông dân.

Với tinh thần đổi mới sáng tạo, cùng sự chung tay của nhà nước, giới khoa học, doanh nghiệp và nông dân, ngành nông nghiệp Việt Nam kỳ vọng tiếp tục tạo bứt phá, nâng cao giá trị, hướng tới mục tiêu giữ vững vị trí trong nhóm 10 quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới.

THANH TRÀ