Ứng dụng khoa học công nghệ trong nuôi cấy nấm đông trùng hạ thảo

Khoảng chục năm trở lại đây, ngành sản xuất dược phẩm của tỉnh ta đã có sự tăng trưởng đột biến, nhiều công ty quy mô lớn tham gia thị trường như Nam Dược, Dược Trường Thọ, Dược Hoa Sen, Dược phẩm Nam Hà… Các công ty này đều hoạt động ổn định và tăng trưởng nhanh, kéo theo nhu cầu sử dụng tiêu thụ nguyên liệu sản xuất dược phẩm, trong đó có các loại nấm dược liệu như linh chi, đông trùng hạ thảo. Thời gian qua, Trung tâm Ứng dụng, Dịch vụ Khoa học và Công nghệ (KH và CN) (Sở KH và CN) đã nghiên cứu hoàn thiện và làm chủ quy trình sản xuất giống, nuôi trồng thương phẩm nấm đông trùng hạ thảo và từng bước phát triển mở rộng mô hình sản xuất dược liệu quý này.

Phòng Nuôi trồng nấm đông trùng hạ thảo tại Trung tâm Ứng dụng, Dịch vụ Khoa học và Công nghệ.

Nấm đông trùng hạ thảo được biết đến là một loại thảo dược có rất nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe, có giá thành cao. Do nhu cầu sử dụng nhiều, lợi nhuận kinh doanh cao nên nấm đông trùng hạ thảo được giới thiệu bán tràn lan trên thị trường, nhiều loại không rõ nguồn gốc, xuất xứ với giá bán chênh lệch mà người mua cũng khó đánh giá đúng. Từ kinh nghiệm nghiên cứu về nuôi cấy mô tế bào một số loài cây trồng trước đây Trung tâm đã thực hiện thành công, năm 2017, Trung tâm Ứng dụng, dịch vụ KH và CN (Sở KH và CN) quyết định chọn thực hiện đề tài “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật sản xuất thử nghiệm nấm Đông trùng hạ thảo Cordyceps militaris”. Trung tâm đã đầu tư trang thiết bị, máy móc hiện đại như: phòng cấy nuôi tối, phòng nuôi sáng theo tiêu chuẩn khép kín vô trùng, tự động điều chỉnh nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, không khí; tủ cấy vi sinh, nồi hấp tiệt trùng, máy lắc giống… Được nuôi dưỡng trong môi trường điều khiển tương đồng cao nhất với môi trường tự nhiên như ở Tây Tạng (nhiệt độ từ 18-200C, độ ẩm dao động từ 78-90%) với các nguyên liệu như nhộng tằm, gạo, ngô, dinh dưỡng hữu cơ. Sau 60-70 ngày, đề tài đã cho thu hoạch lứa nấm đông trùng hạ thảo nhân tạo đầu tiên với 1.500 lọ nấm tươi. Sau khi phân tích kiểm nghiệm thành phẩm cho thấy sản phẩm có chất lượng, hàm lượng dược chất tương đương với các sản phẩm uy tín, có thương hiệu cùng loại trên thị trường. Trong đó, hai dược chất cơ bản là Cordycepin (có tác dụng phòng chống u xơ, tiền ung thư) và Adenosin (điều trị tim mạch) cùng 17 axit amin quý hiếm khác trong nấm đều đạt tỷ lệ cao. Trong 2 năm 2018-2019, Trung tâm tiếp tục hoàn thiện quy trình, làm chủ công nghệ đạt chuẩn, liên tục tổ chức sản xuất nấm đông trùng hạ thảo đạt chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm, cung cấp ra thị trường với giá bán rẻ hơn 10 lần so với sản phẩm nhập khẩu và được người tiêu dùng đón nhận tích cực.

Nấm đông trùng hạ thảo được nuôi trồng tại Trung tâm Ứng dụng, Dịch vụ Khoa học và Công nghệ.

Tiếp nối thành công trên, từ năm 2020 đến nay, Trung tâm Ứng dụng, Dịch vụ KH và CN tiếp tục thực hiện dự án “Ứng dụng tiến bộ KH và CN xây dựng mô hình sản xuất giống, nuôi trồng và chế biến nấm Đông trùng hạ thảo Cordyceps militaris tại Nam Định” thuộc chương trình “Hỗ trợ ứng dụng và chuyển giao tiến bộ KH và CN thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, miền núi, vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2016-2025” với mục tiêu tiếp nhận, chuyển giao các quy trình công nghệ: sản xuất giống nấm đông trùng hạ thảo (phân lập, nhân giống cấp 1 trên môi trường thuần khiết, nhân giống cấp 2 trên môi trường dạng dịch thể); nuôi trồng nấm đông trùng hạ thảo (các kỹ thuật làm giá thể cơ chất tổng hợp và trên côn trùng, kỹ thuật chăm sóc, thu hái); kỹ thuật sơ chế sản phẩm đông trùng hạ thảo dạng sấy nhiệt gió và sấy thăng hoa. Triển khai dự án, Trung tâm đã cải tạo cơ sở hạ tầng, hoàn thiện khu sản xuất giống tổng diện tích 90m2 gồm khu chuẩn bị dụng cụ nguyên liệu, phòng hấp môi trường, phòng cấy giống, kho nguyên vật liệu dụng cụ và khu nuôi trồng gồm các phòng ươm sợi, nuôi sáng, sơ chế; kho sản phẩm cùng các thiết bị cần thiết đảm bảo yêu cầu tổ chức sản xuất. Phân công 7 cán bộ kỹ thuật đảm bảo yêu cầu về chuyên môn và năng lực đi đào tạo, tiếp nhận công nghệ để trở thành chuyên gia kỹ thuật nhằm thực hiện việc hỗ trợ chuyển giao công nghệ cho các cá nhân, đơn vị có nhu cầu phát triển mô hình sản xuất này trong tỉnh. Hiện tại, Dự án đã xây dựng 3 mô hình mẫu gồm 1 mô hình sản xuất giống, nuôi trồng và sơ chế nấm đông trùng hạ thảo tại Trung tâm Ứng dụng, Dịch vụ KH và CN, 2 mô hình vệ tinh nuôi trồng nấm đông trùng hạ thảo tại Công ty Cổ phần Đầu tư và phát triển Thiên Trường Phát và hộ kinh doanh Lưu Ngọc Tấn đều ở thành phố Nam Định. Do đặc thù của việc phân lập và sản xuất giống gốc không thể thực hiện liên tục nên dự án triển khai thành 5 đợt sản xuất với quy mô phân lập giống là từ 300 tuýp giống gốc sản xuất, 1.500 tuýp (30 lít) giống cấp 1; 1.500 lít giống cấp 2 dạng dịch thể và 150 nghìn lọ, hộp nhựa đựng phôi. Trong đó 100 nghìn lọ phôi được bàn giao cho 2 mô hình vệ tinh, 50 nghìn hộp phôi nuôi trồng và thu hoạch tại Trung tâm. Dự kiến sản phẩm nấm đông trùng hạ thảo tươi trong 2 năm sản xuất được là 800kg. Ngoài sản phẩm nấm tươi, bước đầu dự án cho ra thị trường một số sản phẩm nấm đã chế biến khác như: nấm sấy khô, rượu đông trùng hạ thảo… Đồng chí Hoàng Mạnh Cường, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Ứng dụng, Dịch vụ KH và CN cho biết: Dự án “Ứng dụng tiến bộ KHCN xây dựng mô hình sản xuất giống, nuôi trồng và chế biến nấm đông trùng hạ thảo Cordyceps militaris tại Nam Định” là dự án có tính khả thi, góp phần quan trọng trong việc nâng cao năng lực nghiên cứu ứng dụng cho cán bộ tại Trung tâm, tạo thêm việc làm và thu nhập cho nhân dân địa phương. Sau khi kết thúc dự án, Trung tâm sẽ tiếp tục hỗ trợ các hộ dân khu vực nông thôn có nhu cầu tổ chức tiếp nhận kỹ thuật và sản xuất nấm đông trùng hạ thảo. Đồng thời tiếp tục sản xuất giống, phôi nấm cung cấp đủ số lượng, ổn định chất lượng cho các cơ sở sản xuất nấm thương phẩm trên địa bàn tỉnh và các tỉnh lân cận; mở rộng 2-3 trang trại nuôi trồng nấm thương phẩm quy mô lớn cho nông dân trên địa bàn tỉnh để tạo nguồn sản phẩm nấm tiêu thụ nội địa, hình thành thị trường sản phẩm trên thị trường. Từng bước hình thành mạng liên kết sản xuất, chế biến khép kín với các doanh nghiệp, hộ dân trong và ngoài tỉnh tiến tới nâng cao chất lượng sản phẩm nấm đông trùng hạ thảo, phục vụ mục đích xuất khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh sản phẩm nấm của Nam Định nói riêng, Việt Nam nói chung.

Đây là mô hình sản xuất nấm công nghệ cao nhằm đa dạng hóa nguồn dược liệu phục vụ chế biến thực phẩm chức năng, tạo ra giá trị gia tăng cao từ sản xuất nấm dược liệu, tham gia vào chuỗi giá trị trong ngành hàng nấm; góp phần thực hiện thành công đề án tái cơ cấu ngành Nông nghiệp, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong tỉnh và các vùng lân cận./.

Bài và ảnh: Ngọc Ánh