Ứng dụng năng lượng nguyên tử:Tầm nhìn dài hạn phục vụ yêu cầu thực tiễn

Thực hiện mục tiêu phát triển quốc gia và những cam kết quốc tế, ngành năng lượng nguyên tử Việt Nam đang lập Quy hoạch phát triển dài hạn để đáp ứng được các yêu cầu, thách thức trong thời kỳ phát triển mới.

Một dây chuyền sản xuất tại Trung tâm Đồng vị (Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt).

Nguồn năng lượng mới phục vụ phát triển

Vụ trưởng Vụ Năng lượng nguyên tử (Bộ Khoa học và Công nghệ) Trần Bích Ngọc cho biết, thời gian qua, bên cạnh sự phát triển về tiềm lực và hoàn thiện thể chế, các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng năng lượng nguyên tử đã có nhiều bước phát triển đáng ghi nhận, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội.

Ứng dụng bức xạ trong lĩnh vực y tế tăng nhanh trên cả 3 lĩnh vực: X-quang, y học hạt nhân và xạ trị. Đến nay, mạng lưới các cơ sở X-quang đã triển khai tới tuyến huyện. Cả nước hiện có 48 cơ sở y học hạt nhân với hơn 40 thiết bị xạ hình, 46 cơ sở xạ trị được trang bị gần 100 thiết bị. Nhiều kỹ thuật hiện đại đã được thực hiện thành công như: Kỹ thuật chẩn đoán CT, PET/CT và các kỹ thuật xạ trị dùng máy gia tốc chùm điện tử, liệu pháp xạ trị hướng dẫn bằng hình (IGRT), xạ trị proton (PRT) và xạ trị bắt Neutron Boron (BNCT), xạ phẫu dùng nguồn phóng xạ (LINAC, Gamma knife…)... phục vụ công tác chẩn đoán, điều trị hiệu quả bệnh ung thư và các bệnh về thần kinh, tim mạch, tiêu hóa…

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Việt Nam được Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) đánh giá là quốc gia đứng thứ 8 thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu chọn tạo giống bằng chiếu xạ gây đột biến với một số giống cây chủ lực được tạo ra như lúa (trong đó có ST25 đã 2 lần được nhận cúp Gạo ngon nhất thế giới). Tính đến năm 2023, Việt Nam đã tạo ra và gieo trồng khoảng 80 giống cây trồng có năng suất cao, chất lượng tốt, chống chịu hạn, úng và kháng bệnh cao.

Cả nước hiện có 14 cơ sở chiếu xạ công nghiệp, trong đó chiếu xạ nông, thủy sản đã phục vụ hiệu quả cho xuất khẩu, đặc biệt là sang thị trường đòi hỏi sản phẩm chất lượng cao, như: Hoa Kỳ, Nhật Bản, Australia…

Kỹ thuật thủy văn đồng vị đã góp phần quan trọng trong đánh giá trữ lượng, nguồn bổ cập của tài nguyên nước ngầm cũng như đánh giá an toàn công trình đập thủy điện. Kỹ thuật kiểm tra không phá hủy bằng bức xạ giúp đánh giá chất lượng kết cấu, tuổi thọ công trình giao thông, xây dựng, công nghiệp và năng lượng. Công nghệ bức xạ tạo ra nhiều chế phẩm phục vụ sản xuất và đời sống, thân thiện môi trường như chế phẩm kích thích tăng trưởng và bảo vệ thực vật, thức ăn nuôi tôm, gia cường đặc tính dây cáp điện bằng khâu mạch bức xạ… Các kỹ thuật phân tích hạt nhân góp phần đánh giá các loại ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí...

Tuy nhiên, việc ứng dụng năng lượng nguyên tử tại Việt Nam vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, triển vọng và đòi hỏi của thực tiễn.

Lập quy hoạch ứng dụng năng lượng nguyên tử

Để đẩy mạnh ứng dụng năng lượng nguyên tử rộng rãi trong các ngành, lĩnh vực nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất, sức khỏe nhân dân, bảo vệ môi trường và góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh, Bộ Khoa học và Công nghệ đang phối hợp với các bộ, ngành liên quan triển khai công tác lập Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Hồng Thái cho biết, Quy hoạch này sẽ là công cụ giúp nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử; đồng thời đề ra định hướng cơ bản dài hạn, xác định các mục tiêu tổng quát, mục tiêu cụ thể, những vấn đề trọng tâm cần giải quyết cùng khâu đột phá trong phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình.

Theo Vụ trưởng Vụ Năng lượng nguyên tử Trần Bích Ngọc, có 5 hợp phần quy hoạch để tích hợp vào Quy hoạch, bao gồm: Hợp phần phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ hạt nhân, đào tạo nguồn nhân lực, bảo đảm an toàn, an ninh hạt nhân do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức lập; hợp phần quy hoạch phát triển, ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong ngành Y tế do Bộ Y tế tổ chức lập; hợp phần quy hoạch phát triển, ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong ngành Tài nguyên và Môi trường do Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức lập; hợp phần quy hoạch phát triển, ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong ngành Nông nghiệp do Bộ NN&PTNT tổ chức lập; hợp phần quy hoạch phát triển, ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong ngành Công nghiệp do Bộ Công Thương tổ chức lập.

Quy hoạch cũng đưa ra 9 nhóm giải pháp nhằm tổ chức triển khai hiệu quả hoạt động nghiên cứu, ứng dụng năng lượng nguyên tử trong giai đoạn tới, bao gồm các giải pháp về hoàn thiện hệ thống tổ chức quản lý; xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế, chính sách; phát triển nguồn nhân lực; xây dựng và phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ: Bảo đảm an toàn, an ninh; nâng cao nhận thức và sự ủng hộ của cộng đồng; đẩy mạnh hợp tác và hội nhập quốc tế; đầu tư, tài chính và huy động vốn...

Thu Hằng