Ứng phó với biến động của thị trường lúa gạo

Để đối phó với những khó khăn hiện tại và duy trì phát triển bền vững ngành sản xuất lúa gạo trong tương lai, cần cải thiện cơ cấu sản xuất và chất lượng sản phẩm, trong đó tiếp tục chuyển mạnh sang các sản phẩm lúa gạo chất lượng cao.

Nguồn cung dư thừa, giá giảm mạnh

Năm 2024, xuất khẩu gạo cả nước đạt 9 triệu tấn, trị giá 5,67 tỷ USD, lần lượt tăng 11,1% về lượng và 21,2% về giá trị so với cùng kỳ, giá gạo xuất khẩu bình quân năm 2024 đạt 627 USD/tấn, tăng 9,1% so với cùng kỳ năm 2023. Thế nhưng, bước sang năm 2025, thị trường lúa gạo rơi vào tình trạng ảm đạm về giá.

Báo cáo mới đây của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, trong hai tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo cả nước ước đạt 1,1 triệu tấn (tăng 5,9%), giá trị đạt 613 triệu USD (giảm 13,6%). Lý do, hai tháng đầu năm, giá xuất khẩu gạo trung bình ước đạt 553,6 USD/tấn, giảm 18,3% so với cùng kỳ. Trong những ngày đầu tháng 3-2025, giá gạo xuất khẩu tiếp tục ở mức thấp, khi gạo 100% tấm có giá 310 USD/tấn; gạo 5% tấm 393 USD/tấn; gạo 25% tấm 367 USD/tấn.

Nông dân huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng thu hoạch lúa. Ảnh: THÚY AN

Theo đánh giá của các cơ quan chức năng và các chuyên gia trong ngành, nguyên nhân giá gạo suy giảm là do tình hình cung cầu trên thị trường quốc tế đang có dấu hiệu mất cân đối. Sản lượng gạo của 4 quốc gia cung cấp gạo lớn trên thế giới là Ấn Độ, Việt Nam, Thái Lan và Pakistan đều tăng so với niên vụ trước. Riêng sản lượng của Ấn Độ đạt 145 triệu tấn, tăng 7,2 triệu tấn so với năm trước, khiến nguồn cung thế giới trở nên dư thừa. Đặc biệt, Ấn Độ kết thúc lệnh cấm xuất khẩu gạo và quay lại thị trường xuất khẩu với sản lượng dồi dào. Trong khi đó, nhu cầu nhập khẩu giảm, thị trường nhập khẩu lớn như Philippines và Indonesia đã tích lũy đủ lượng gạo dự trữ trong năm 2024 và hiện đang chờ giá giảm thêm trước khi tiếp tục mua. Điều này dẫn đến việc các đơn hàng xuất khẩu mới từ Việt Nam bị hạn chế.

Xem xét kích hoạt giá sàn, mua dự trữ

Nông dân khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đang vào thời điểm chính vụ đông xuân với sản lượng lúa gạo lớn. Điều này có thể dẫn đến hiện tượng thương lái ép giá nông dân hoặc các doanh nghiệp thiếu năng lực tài chính bán tháo gạo để tránh thua lỗ; thậm chí, trong tình hình cung lớn hơn cầu, một số quốc gia nhập khẩu gạo lớn của Việt Nam có thể lợi dụng thời điểm này để ép giá.

Trước những khó khăn của ngành lúa gạo, về giải pháp trước mắt, nhiều doanh nghiệp kiến nghị, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tích cực cập nhật nhu cầu thị trường, hướng dẫn các doanh nghiệp tăng cường hệ thống bảo quản, lưu trữ, đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường có nhu cầu và giá tốt, gạo chất lượng cao; đề nghị Bộ Công Thương hỗ trợ mở rộng thị trường xuất khẩu, tăng cường quản lý và ổn định giá xuất khẩu, hỗ trợ logistics và thương mại điện tử. Liên quan tới vấn đề nguồn vốn, các doanh nghiệp đề nghị Bộ Tài chính hoàn thuế xuất khẩu sớm để tạo điều kiện cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo; đồng thời, đề nghị Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong giai đoạn này; cung cấp tín dụng ưu đãi cho nông dân và doanh nghiệp...

Kiến nghị cụ thể, ông Đỗ Hà Nam, Phó chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) kiến nghị Ngân hàng Nhà nước Việt Nam xem xét tạo điều kiện để người dân, doanh nghiệp tiếp cận và được vay vốn với lãi suất thấp. Từ đó, có khả năng trữ hàng, chủ động hơn về giá hàng hóa, tránh tình trạng bán hàng ồ ạt. Lãnh đạo VFA cũng đề nghị Bộ Công Thương đưa ra quy định giá sàn về xuất khẩu gạo theo Nghị định số 107/2018/NĐ-CP. Theo VFA, có thể xem xét mức giá sàn xuất khẩu là 500 USD/tấn (giá FOB).

Liên quan đến câu chuyện kích hoạt giá sàn về xuất khẩu gạo, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Bộ cũng đang nghiên cứu giải pháp này, đồng thời đang tính đến việc kích hoạt dự trữ, bảo đảm công tác bình ổn thị trường giá lúa gạo. Ngoài ra, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác đàm phán mở cửa các thị trường mới bên cạnh thị trường truyền thống để xuất khẩu gạo bền vững trong dài hạn; cùng với đó là sự điều chỉnh cơ cấu, chủng loại gạo.

Nhìn ở góc độ khác, theo các doanh nghiệp, gạo thơm và chất lượng cao vẫn có thị trường riêng. Các giống gạo thơm như: Jasmine, đài thơm, ST24, ST25, giá xuất khẩu vẫn ở mức 640-700 USD/tấn, chủ yếu xuất khẩu sang châu Âu, Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nhật Bản. Do vậy, điều quan trọng của ngành lúa gạo Việt Nam là cải thiện cơ cấu sản xuất và chất lượng thông qua việc ứng dụng công nghệ hiện đại, phát triển giống lúa thích ứng biến đổi khí hậu; chuyển đổi từ xuất khẩu thô sang các sản phẩm chế biến sâu như bột gạo, bún, phở khô, các sản phẩm hữu cơ và gạo đặc sản; đầu tư vào hạ tầng và logistics...

Để tạo ổn định cho thị trường lúa gạo, Thủ tướng Phạm Minh Chính vừa có công điện về việc điều hành bảo đảm cân đối cung cầu lúa gạo trước diễn biến thị trường thế giới và trong nước. Trong đó, Thủ tướng yêu cầu các bộ: Nông nghiệp và Môi trường, Công Thương, Tài chính nghiên cứu đề xuất bổ sung các tiêu chí, điều kiện đối với doanh nghiệp kinh doanh, xuất, nhập khẩu gạo, theo hướng ưu tiên, ưu đãi đối với các đơn vị có chuỗi liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm có hệ thống kho chứa, logistics đồng bộ, hiện đại nhằm khắc phục tình trạng thương lái thu mua ép giá nông dân; tạo điều kiện hoàn thuế xuất khẩu sớm để tạo điều kiện cho doanh nghiệp kinh doanh, xuất khẩu gạo...

Về dài hạn, tập trung nghiên cứu, cải thiện cơ cấu sản xuất và chất lượng sản phẩm, tập trung vào các giống lúa có chất lượng và giá trị cao, các giống lúa đặc sản. Thủ tướng cũng yêu cầu, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chỉ đạo nghiên cứu, tính toán mở rộng hạn ngạch, thời hạn cho vay đối với các doanh nghiệp có năng lực, có hệ thống kho chứa để mua gạo tạm trữ trong giai đoạn thị trường có biến động và giá mua thấp; chỉ đạo các ngân hàng thương mại tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn tín dụng với lãi suất ưu đãi, đáp ứng đủ nhu cầu tín dụng phục vụ thu mua và xuất khẩu lúa gạo, nhất là thu mua lúa hàng hóa vụ đông xuân.

VŨ DUNG