Ưu tiên phát triển cây dược liệu ở các vùng đáp ứng đủ tiêu chí

Tiêu chí của địa phương thực hiện dự án dược liệu

Đầu tư, hỗ trợ phát triển vùng trồng dược liệu quý nhằm phát huy tiềm năng thế mạnh vùng miền núi trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi giai đoạn 2021 - 2030. Hiện các khu vực có điều kiện tự nhiên phù hợp đã và đang được hỗ trợ phát triển dược liệu quý, với mục tiêu giúp người dân thoát nghèo, nâng cao đời sống như tại các tỉnh: Hà Giang, Yên Bái, Nghệ An, Quảng Nam.

Trồng dược liệu đem lại sinh kế ổn định cho bà con vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế tại Thông tư số 10/2022/TT-BYT ngày 22/9/2022, địa điểm triển khai thực hiện dự án dược liệu quý phải đáp ứng các tiêu chí sau:

Một là, là huyện có xã đặc biệt khó khăn theo Quyết định số 861/QĐ-TTg ngày 04/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh sách các xã khu vực III, khu vực II, khu vực I thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025. Hai là, huyện vùng dân tộc thiểu số và miền núi có ít nhất 50% tỷ lệ dân số là người dân tộc thiểu số; Ba là, có tiềm năng phát triển các loại dược liệu quý có giá trị y tế và kinh tế cao; Bốn là, đối với các dự án có đề xuất triển khai trồng, phát triển sâm Việt Nam cần có độ cao từ 1.000m trở lên so với mực nước biển.

Thông tư cũng quy định, tổng diện tích triển khai dự án vùng trồng dược liệu quý tối thiểu là 210ha, bao gồm các khu vực: các vùng nuôi trồng dược liệu quý, khu vực nhà xưởng, cơ sở bảo quản, cơ sở hạ tầng về xử lý chất thải, giao thông, điện nước trong hàng rào dự án. Ưu tiên hỗ trợ dự án phát triển vùng trồng dược liệu quý có 30ha ứng dụng công nghệ cao.

Tổng diện tích triển khai dự án Trung tâm nhân giống ứng dụng công nghệ cao tối thiểu là 50ha bao gồm khu vực: bảo tồn, lưu giữ nguồn gen, cây đầu dòng, giống gốc, nghiên cứu chọn tạo, khảo nghiệm, sản xuất giống gốc, sản xuất giống thương phẩm, cơ sở hạ tầng, giao thông, điện, nước trong hàng rào dự án.

Đáp ứng các tiêu chí trên, với khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp với phát triển cây dược liệu quý, tỉnh Hà Giang đang nỗ lực theo đuổi mục tiêu trở thành vùng trọng điểm quốc gia về dược liệu.Với diện tích khai thác trên 380.000ha đất có rừng, nhiều xã vùng cao, vùng sâu, vùng biên giới của tỉnh Hà Giang như Lao Chải, Xín Chải (huyện Vị Xuyên); Tả Ván, Tùng Vài, Thái An (huyện Quản Bạ); Pờ Ly Ngài, Tả Sử Choóng, Ðản Ván (huyện Hoàng Su Phì)… ở đâu cũng có thể bắt gặp các loại cây dược liệu quý như thảo quả, hương thảo, giảo cổ lam, đỗ trọng, đương quy, thiên niên kiện, lan kim tuyến, ba kích tím, hà thủ ô đỏ, thất diệp nhất chi mai… Nhờ địa hình đặc biệt cùng thiên nhiên ưu đãi, tỉnh Hà Giang có tới 1.560 loài, 824 chi, 202 họ dược liệu, chiếm gần 40% số loài dược liệu hiện có ở Việt Nam. Trong đó có 51 loài cây thuốc quý hiếm có nguy cơ bị đe dọa trong sách đỏ Việt Nam. 97 loài nằm trong diện bảo tồn cấp quốc gia.

Với lợi thế về địa hình, khí hậu, huyện vùng cao biên giới Đồng Văn có nguồn dược liệu tự nhiên rất đa dạng và phong phú như: thảo quả, hà thủ ô, đỗ trọng... Ngoài ra, nơi đây còn thích hợp trồng các loại cây như: đương quy, đan sâm, bạch chỉ, ý dĩ…

Xác định đây là những loại cây có giá trị kinh tế cao, trong những năm gần đây, cấp ủy, chính quyền địa phương và Mặt trận Tổ quốc đã và đang có nhiều hoạt động nhằm bảo tồn và phát triển mở rộng diện tích trồng cây dược liệu. Hiện nay, cây dược liệu được trồng chủ yếu ở các xã: Phố Cáo, Phố Là, Ma Lé, Sủng Là, Sảng Tủng, thị trấn Phố Bảng...

Trồng dược liệu là hướng đi mới cho đồng bào dân tộc thiểu số

PGS.TS. Trần Văn Ơn, nguyên Trưởng bộ môn Thực vật, Trường Đại học Dược Hà Nội, cha đẻ của chương trình OCOP, nhận định, Việt Nam có hai lợi thế cực kỳ lớn là số lượng cây thuốc trong tự nhiên và tri thức sử dụng cây thuốc của các dân tộc. Dược liệu có giá trị kinh tế lớn hơn bất kỳ cây lương thực, thực phẩm nào. Hiện nay, thị trường tiêu thụ dược liệu và các sản phẩm từ dược liệu của Việt Nam rất lớn.

Theo thống kê, mỗi năm Việt Nam tiêu thụ khoảng 50 - 60 nghìn tấn các loại dược liệu, sử dụng vào việc chế biến vị thuốc y học cổ truyền, nguyên liệu ngành công nghiệp dược hoặc xuất khẩu. Song thực tế, nguồn dược liệu tự cung cấp trong nước chỉ chiếm khoảng 20 - 25%, còn lại là nhập khẩu và nhập lậu từ Trung Quốc. Theo PGS.TS. Trần Văn Ơn, chính vì vậy, mở rộng mô hình trồng cây dược liệu là cách mang lại nguồn lợi lớn về kinh tế - xã hội ngoài việc cung cấp nguyên liệu cho sản xuất thuốc.

Tuy nhiên, trồng dược liệu theo hướng sản xuất hàng hóa là một nghề khá mới, nhất là ở các vùng có điều kiện thuận lợi cho trồng cây dược liệu, đa phần thuộc vùng dân tộc thiểu số, đời sống bà con còn nhiều khó khăn, chưa biết tận dụng tri thức bản địa để phát triển kinh tế từ cây dược liệu. Chưa kể, nguồn lực đầu tư cho phát triển, nhân rộng mô hình trồng cây dược liệu còn hạn chế. Nhiều địa phương chưa tận dụng được tiềm năng, sản xuất cây dược liệu theo kiểu manh mún, nhỏ lẻ, thiếu nguồn giống tốt, thiếu công nghệ trồng trọt và phân bón thích hợp với từng loại cây thuốc, thiếu công nghệ sơ chế/chế biến sau thu hoạch cũng như nguồn tiêu thụ ổn định...

Các chuyên gia nhận định, về lâu dài, mô hình phát triển cây dược liệu cần được đẩy mạnh hơn nữa, thông qua các chính sách từ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030. Từ đó, nhân rộng các mô hình theo chuỗi giá trị, gắn với vai trò của doanh nghiệp đầu tàu, liên kết với các tổ chức kinh tế như các hợp tác xã và công ty cổ phần tại cộng đồng.

Trước mắt ưu tiên các địa phương, khu vực có thế mạnh về phát triển dược liệu và du lịch như: Hà Giang, Lào Cai, Quảng Ninh, Lâm Đồng… Hướng đi này vừa giúp khai mở "kho vàng" dược liệu dồi dào, vừa góp phần phát triển sinh kế cho bà con vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

PV