Vaccine phổ quát: Vũ khí mới trong cuộc chiến chống đại dịch?

Vaccine phổ quát có thể cung cấp “khả năng bảo vệ rộng rãi chống lại các biến thể của virus SARS-CoV-2 gây lo ngại cũng như các virus corona khác". (Nguồn: AFP)

Theo tờ Financial Times của Anh, trong gần 2 năm qua, các hãng dược phẩm và các chính phủ đã đầu tư hàng tỷ USD vào nghiên cứu điều chế, sản xuất và phân phối vaccine ngừa Covid-19.

Tuy nhiên, sự xuất hiện đột ngột của biến thể Omicron đã cho thấy mức độ dễ bị tổn thương của thế giới khi các loại vaccine ngừa Covid-19 hiện nay chỉ có thể vô hiệu hóa virus SARS-CoV-2 gốc, trong khi các mũi tiêm tăng cường chỉ có thể giảm nguy cơ bệnh diễn biến nghiêm trọng, chứ không phòng chống được biến thể Omicron.

Theo nhận định của TS. Anthony Fauci, Cố vấn y tế của Tổng thống Mỹ Joe Biden, sau ba đợt bùng phát dịch lớn chỉ trong vòng chưa đầy hai thập kỷ, gồm Hội chứng suy hô hấp cấp tính nặng (SARS), Hội chứng hô hấp vùng Trung Đông (MERS) và Covid-19, sẽ là “ngây thơ” nếu cho rằng, sẽ không có những đợt bùng phát khác.

"Các nước cần chuẩn bị ứng phó với các dịch bệnh. Và đó là toàn bộ cơ sở lý luận của việc cố gắng có được một vaccine hiệu quả đối với tất cả các lần xuất hiện tiếp theo của virus corona”, TS. Anthony Fauci nói.

Theo TS. Melanie Saville, Giám đốc nghiên cứu và phát triển vaccine tại Liên minh đổi mới chuẩn bị sẵn sàng cho đại dịch (CEPI), một loại vaccine mang lại sự bảo vệ toàn cầu cũng sẽ rẻ hơn và ít gây căng thẳng hơn lên hệ thống y tế, trong khi chi phí R&D (nghiên cứu và phát triển) cho việc cập nhật và triển khai một loại vaccine chống lại từng biến thể mới là rất lớn.

Tuy nhiên, một loại vaccine phổ quát như vậy vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu lâm sàng cơ bản.

Theo TS. Fauci, nhiệm vụ lần này phức tạp hơn so với việc phát triển phiên bản đầu tiên của vaccine ngừa Covid-19, khi các nhà khoa học đã biết trình tự di truyền của virus SARS-CoV-2. Trong khi đó, một liều vaccine phổ quát sẽ cần phải hoạt động hiệu quả trên các trình tự di truyền của loại virus vẫn chưa được biết đến.

Thế hệ vaccine ngừa virus SARS-CoV-2 đầu tiên hoạt động bằng cách tạo ra các kháng thể vô hiệu hóa protein “đột biến” mà virus sử dụng để xâm nhập vào tế bào.

Nhưng phần quan trọng này của virus đã thay đổi khi SARS-CoV-2 đột biến, khiến hệ thống miễn dịch khó nhận ra virus hơn và làm giảm hiệu quả của vaccine.

Đối với vaccine phổ quát, các nhà nghiên cứu đang thử một cách tiếp cận khác. Hầu hết đều đang nghiên cứu để xác định những phần được gọi là “được bảo tồn” của virus - các mảnh protein được gọi là các biểu mô có trong tất cả các virus corona và chống lại sự biến đổi, dù chúng có đột biến đi chăng nữa. Ý tưởng là có một loại vaccine huấn luyện cơ thể nhận biết vùng được bảo tồn này, thúc đẩy phản ứng miễn dịch với một loạt các virus corona.

Trong khi hầu hết các nhóm nghiên cứu vẫn đang ở giai đoạn nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, một số ít đã tiến tới thử nghiệm vaccine phổ quát trên người.

Một trong những ứng cử viên vaccine hàng đầu do các nhà khoa học thuộc Viện nghiên cứu quân sự Walter Reed của quân đội Mỹ, phát triển. Theo một tuyên bố của Walter Reed vào tháng 12/2021, một nghiên cứu tiền lâm sàng trước đó cho thấy, vaccine này có thể cung cấp “khả năng bảo vệ rộng rãi chống lại các biến thể của virus SARS-CoV-2 gây lo ngại, cũng như các virus corona khác.”

DIOSynVax, một nhóm công nghệ sinh học của Đại học Cambridge (Anh) do GS. Jonathan Heeney đứng đầu cũng đi tiên phong về nghiên cứu vaccine phổ quát.

GS. Jonathan Heeney cho biết, nhóm này đã xác định được một số cấu trúc độc đáo trên nhóm SARS không gây đột biến, “đưa ra các mục tiêu đầy hứa hẹn để bảo vệ vaccine rộng rãi chống lại nhóm virus corona SARS-CoV-1 và SARS-CoV-2, cũng như các biến thể của chúng".

Tại Mỹ, Tiến sĩ Barton Haynes, Giám đốc Viện vaccine cho người tại Đại học Y khoa Duke và nhóm của ông cũng đã xác định được một biểu mô kháng đột biến trên protein đột biến. Vaccine của họ sẽ kết hợp một hạt nano tổng hợp có nguồn gốc từ protein đột biến với “chất bổ trợ”, một chất hóa học giúp tăng cường phản ứng của hệ thống miễn dịch đối với virus.

Các nghiên cứu sơ bộ trên động vật cho thấy, vaccine kích hoạt các kháng thể trung hòa và các phản ứng miễn dịch khác đối với tất cả các biến thể của virus SARS-CoV-2 đã xuất hiện cho đến nay. TS. Haynes hy vọng vaccine này cũng sẽ hoạt động chống lại các biến thể xuất hiện trong tương lai gần.

Trong khi đó, các nhà nghiên cứu tại Công ty VBI Vaccines có trụ sở tại bang Massachusetts (Mỹ) đang thử nghiệm một hướng đi mới. Họ đã đặt các protein tăng đột biến cho ba loại virus corona ở người, gồm SARS-CoV-1, MERS và SARS-CoV-2, trên bề mặt của các phần tử giống virus để kích hoạt hệ thống miễn dịch.

Khi được tiêm vào động vật, các phần tử này, không lây nhiễm nhưng bắt chước các virus tự nhiên, tạo ra mức kháng thể cao hơn từ 2 đến 7 lần đối với nhiều loại biến thể hơn so với vaccine dành cho các chủng đơn lẻ.

Trên thực tế, dù với sự phát triển vượt bậc của công nghệ, nhưng không dễ dự đoán được chính xác thời gian có thể công bố một loại vaccine phổ quát.

Mục tiêu của CEPI là phát triển một loại vaccine đã được tinh chỉnh, có khả năng bảo vệ rộng rãi chống lại SARS-CoV-1 và SARS-CoV-2 “trong khung thời gian trong năm 2023”. Sau đó, sẽ mất thêm 1 hoặc 2 năm để được cấp phép sử dụng.

TS. Fauci vẫn tỏ ra thận trọng, nói rằng, việc sản xuất vaccine phổ quát chắc chắn không thể sớm đạt được.

(theo Financial Times, TTXVN)

Nguyễn Vân