Văn chương thành phố Hồ Chí Minh: Một năm nhìn lại

Chất đô thị trong tác phẩm và người viết

Năm 2024, Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh biên soạn và thực hiện 4 ấn phẩm gồm: "Thành phố này tôi đến tôi yêu" (tập thơ),"Âm thanh & và Ký ức" (tập ký và truyện ký),"Ngôi nhà rường bản Trăng" (tập truyện ngắn),"Đổi mới và tiếp nhận VHNT TP Hồ Chí Minh 1975 - 2025" (tập lý luận và phê bình văn học).

Với hơn 2.500 trang sách in cho thấy một diện mạo tổng quát của văn chương TP Hồ Chí Minh sau 50 thống nhất đất nước. Chất đô thị được hiện hữu thông qua các cây bút hiện đang sinh sống tại thành phố này. Với hơn 500 hội viên và đa dạng vùng miền, nên hầu hết các tác giả mang đến những tác phẩm đa chiều kích, mỗi người một góc nhìn, một thông điệp. Khởi nguồn từ ký ức của một phố thị Sài Gòn và tiếp nối bằng đại đô thị TP Hồ Chí Minh. Nửa thế kỷ đó, đã cho những cây bút của TP Hồ Chí Minh quãng sống và quãng lặng đủ để tạo nên một đô thị giãn nở giữa xưa - nay và cũ - mới.

Các nhà văn TP Hồ Chí Minh nhận giải thưởng “Thành phố Hồ Chí Minh 50 năm tự hào bản anh hùng ca”.

Cuộc thi thơ “Nhân nghĩa đất Phương Nam” lần 2, sau 9 tháng phát động đã có trên 1.500 bài thơ của hơn 450 tác giả khắp mọi miền đất nước tham gia cuộc thi. Không chỉ ở TP Hồ Chí Minh, cuộc thi lan tỏa đến đông đảo người sáng tác trên toàn quốc, cho thấy chí ít với mảnh đất này ai từng đến cũng có cho riêng mình một tình yêu thiết tha.

Từ cuộc thi này, tập thơ “Tay người đô thị đầy dấu nắng khuya” đã ra đời, bao gồm những bài thơ vào vòng chung khảo. Rõ ràng, cuộc thi thơ “Nhân nghĩa đất phương Nam” không phải chạy theo phong trào, mà tiếp nối tinh thần của những con người muốn tìm thấy nhau, muốn thấu hiểu nhau, muốn động viên nhau giữa nhịp sống hối hả không ngừng nỗ lực với nhiều trăn trở âu lo.

Để trả lời cho câu hỏi “Thơ hôm nay có ý nghĩa gì cho cộng đồng không, khi nhiều nhu cầu vật chất thúc bách hơn và nhiều phương tiện giải trí hấp dẫn hơn?”, nhà thơ Lê Thiếu Nhơn đã nói ngắn gọn: “Trong bụi bặm xô bồ, thơ mang đến một bóng râm. Trong hoang mang ngơ ngác, thơ mang đến một điểm tựa”.

Nhà thơ Lê Thiếu Nhơn, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh, Ủy viên Hội đồng Thơ Hội Nhà văn Việt Nam, cũng là thành viên Ban giám khảo cuộc thi thơ “Nhân nghĩa đất Phương Nam” lần 2 đã đánh giá: “Mang phẩm chất một đại đô thị, Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh hội tụ nhiều dòng chảy, hội tụ nhiều tính cách, hội tụ nhiều số phận. Phía sau sự hào nhoáng, phía sau sự nhộn nhịp, phía sau sự tất bật là bao nhiêu câu chuyện cười khóc mưu sinh, bao nhiêu câu chuyện đua chen thành bại, bao nhiêu ấm áp sẻ chia. Viết về Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh, ngoài sự chân thành quan sát, còn đòi hỏi sự đồng cảm tinh tế. Bởi lẽ, đâu có cao ốc tráng lệ nào, che chở được sự cô đơn và an ủi được sự bơ vơ của con người”.

Cũng từ đại đô thị này, họ đến sống, và yêu, để rồi cho ra đời những tác phẩm đậm chất đô thị đó cũng khởi phát từ cách sống của người thành phố. Có lẽ không nơi nào mà sự hào sảng, trượng nghĩa đậm đà như đất này.

Văn đàn TP Hồ Chí Minh từ những ngày dịch COVID đã đi đầu trong sự chia sẻ đến với nhiều hoàn cảnh khó khăn bằng gạo, rau củ, các nhu yếu phẩm. Thời đó hai cái tên nổi trội là nhà thơ Trần Mai Hường và nhà văn Phương Huyền. Rồi ngay cả những bạn văn không may khi đối diện với nghịch cảnh, chỉ cần một lời kêu gọi là bạn bè văn chương TP Hồ Chí Minh lập tức quyên góp, giúp đỡ như Trần Đức Tín, Phùng Hiệu, Mạc Tường Vy…

Cũng chính cách sống đó đã làm nên một tâm thức nhân nghĩa trong nghề viết lẫn thông điệp trải trong tác phẩm của những cây bút đến từ TP Hồ Chí Minh. Năm 2024 này, nhà văn Phương Huyền đã vinh dự được UBND TP Hồ Chí Minh, Ủy Ban MTTQ Việt Nam TP Hồ Chí Minh tuyên dương “Những tấm gương thầm lặng mà cao cả”, là 1 trong 23 cá nhân được chọn lựa trong phong trào thi đua yêu nước của TP Hồ Chí Minh lần 6. Ngoài ra, Phương Huyền cũng được Hội Nhà văn Việt Nam chọn trao giải thưởng Nhà văn nữ ấn tượng năm 2024.

Đồng hành cùng một thế hệ trẻ khởi nguyên văn chương thời đại

Trong danh sách kết nạp hội viên năm 2024 của Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh dễ dàng nhận thấy một sự trẻ hóa và xác tín chất tươi mới của một mảnh đất mà sự năng động luôn đi đầu trong cả nước. 10 hội viên dưới 40 tuổi được kết nạp trong tổng số lần kết nạp năm nay chỉ 19 hội viên. Vẫn biết số lượng không làm nên chất lượng, nhưng con số này cho thấy một thế hệ trẻ đam mê, dấn thân và quyết liệt trên hành trình văn chương vốn dĩ chông gai đầy thử thách nhưng cũng đầy sự quyến dụ.

Trẻ nhất có tác giả chỉ mới sinh năm 1999 như Nguyễn Đoàn Anh Minh, một cây bút thơ đã có giải thưởng văn chương của Đại học Quốc gia, đã in 2 tập thơ. Hoặc như cây bút trẻ Nguyễn Thị Như Hiền, đoạt các giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam, Bộ Công an, Giải thưởng Lê Lựu. Riêng tác giả Đinh Khoa, năm 2024 này vừa kết nạp vào hội vừa nhận giải thưởng tác giả trẻ của Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh, sau các giải thưởng uy tín như Giải Văn học tuổi 20 của NXB Trẻ.

Kể từ sau Hội nghị Những người viết trẻ TP Hồ Chí Minh lần 5 được tổ chức vào tháng 10/2024, một lứa viết trẻ được qui tụ và đồng hành, tạo ra một diện mạo mới cho văn chương TP Hồ Chí Minh. Cây bút 16 tuổi, Cao Việt Quỳnh với bộ tiểu thuyết “Lục địa rồng” như một điểm sáng của văn đàn TP Hồ Chí Minh. Bộ tiểu thuyết thể loại kỳ ảo pha trộn khoa học viễn tưởng gây một tiếng vang lớn cho thấy sự dấn thân mạnh mẽ trên hành trình văn chương của tác giả đã từng đoạt giải Sách Quốc gia khi 14 tuổi cũng với tác phẩm kỳ ảo mang tên “Người sao chổi”.

Hay như cây bút trẻ Võ Chí Nhất, một chàng thượng úy Công an, có tiểu thuyết “Hoàng Cung” được một đơn vị phát hành sách ở Ý mua bản thảo. Để có được điều này, là cả quá trình giới thiệu từ những người quen với các đơn vị ở Ý. Thêm thời gian chuyển ngữ và thẩm định mới được kí kết hợp đồng. Tác phẩm “Hoàng Cung” đã được xuất bản ở Việt Nam 5 năm trước, đến nay sẽ hiện diện ở Ý với tựa đề “II Palazzo Reale di Thang Long”, do Fiori Picco biên tập, được họa sĩ Asia Picco Zhao vẽ tay và bán với giá 16 euro. Và mới đây trong những ngày cuối cùng của năm 2024, Võ Chí Nhất vừa cho ra mắt tập truyện trinh thám “Án sau vết chân”. Dự kiến trong năm 2025, chàng trai trẻ này sẽ có 1 tiểu thuyết hình sự được NXB CAND in ấn.

Tập thơ “Tay người đô thị đầy dấu nắng khuya”.

Cũng từ mảnh đất văn chương phương Nam này mà một số tác giả trẻ tìm đến, cất cao đôi cánh văn chương của mình như Trần Đức Tín, Vĩ Hạ - Giải thưởng tác giả trẻ năm 2022 của Hội Nhà văn Việt Nam, Bùi Tiểu Quyên - Giải Sách Quốc gia năm 2022. Cá biệt cô gái Emma Hạ My, cô gái sở hữu 2 tập truyện dài khiến cộng đồng mạng tranh nhau mua. Chỉ 1 ngày mở bán 1.000 quyển sách hết ngay và phải tái bản.

Cho đến nay, tập truyện “Tổng đài kể chuyện lúc 0h” của cô gái 9X này đã bán được 20.000 bản, thông qua các kênh thương mại số, và từ các trang mạng xã hội mà cô đang có. Đặc biệt, Emma Hạ My đã chọn cách quảng bá văn chương mình bằng kênh YouTube và TikTok. Kênh TikTok “Truyện của Emma” sở hữu 315,2 ngàn lượt theo dõi và gần 4 triệu lượt tương tác. Riêng kênh YouTube của cô đã nhận được nút Bạc.

Một trong những ghi nhận cho sự vươn dậy của các cây bút trẻ TP Hồ Chí Minh là sự góp mặt trong dòng văn học thiếu nhi. Sau Giải sách Quốc gia dành cho nhà văn Trần Gia Bảo với bộ sách “Chuyện kể trước giờ đi ngủ” thì cuối năm nay cặp đôi tác giả trẻ Huỳnh Long - Mai Chi với tập truyện “Chiếc xe buýt bay” đã được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải thưởng Văn học thiếu nhi. Tiếp bước các tên tuổi như Nguyễn Nhật Ánh, Lưu Thị Lương, Kim Hài, Trần Quốc Toàn… văn học thiếu nhi TP Hồ Chí Minh như lại khơi thông được dòng chảy mới.

Khép lại một năm 2024, văn chương TP Hồ Chí Minh vẫn luôn là một khu vực hoạt động sôi nổi và sáng tạo nhất. Tuy thế, vẫn đọng lại sự nghĩa nhân và mở ra những niềm tin vượt thoát hướng đến một tinh thần mới, trong một kỷ nguyên mới như chung nhịp phát triển cùng đất nước.

Tống Phước Bảo