Ván cược đầy rủi ro với EU

Trong vòng vây của những chiếc máy kéo

Đây là điều đã xảy ra theo đúng nghĩa đen. Bên ngoài các phòng họp của Hội đồng châu Âu (European Council) và Ủy ban châu Âu (European Comission/EC), suốt những ngày diễn ra hội nghị (18 và 19/12), có khoảng 8.000 nông dân từ khắp châu Âu đổ về Brussels, mang theo gần 1.000 máy kéo bao vây hội nghị, để phản đối việc cắt giảm Chính sách nông nghiệp chung (CAP) trong ngân sách EU năm tới.

Không chỉ vậy, cơn giận dữ của họ còn tới từ việc một số nhà lãnh đạo EU thúc đẩy tiến trình ký kết Hiệp định tự do thương mại (FTA) với khối Thị trường chung Nam Mỹ (Mercosur). Điển hình trong số đó là nước Đức (cùng Tây Ban Nha và một số nước công nghiệp Bắc Âu). Họ lập luận rằng: Trong bối cảnh nền kinh tế châu Âu đang bị kẹp giữa sự cạnh tranh từ Trung Quốc cũng như hàng rào thuế quan khắc nghiệt của Tổng thống Mỹ Donald Trump, việc thúc đẩy xuất khẩu, đa dạng hóa thị trường là yêu cầu tối quan trọng, kể cả về lợi ích kinh tế lẫn trạng thái cân bằng chiến lược.

Chính Chủ tịch EC Ursula von der Leyen cũng khẳng định, trước thềm hội nghị thượng đỉnh: “Hòa bình của ngày hôm qua đã không còn. Chúng ta không có thời gian để đắm chìm trong hoài niệm. Điều quan trọng là cách chúng ta đối mặt với hiện tại. Tất cả chúng ta đều cảm nhận được tính cấp bách của vấn đề. Tất cả chúng ta đều nhìn thấy”.

EU muốn thiết lập một khoản vay cho Ukraine.

Nhưng, không phải ai cũng chia sẻ quan điểm tích cực về một thị trường tự do mới, với khoảng 700 triệu dân ấy. Đơn cử, nước Pháp cùng những quốc gia xuất khẩu nông sản không hề hào hứng. Bộ trưởng Tài chính Pháp Roland Lescure khẳng định: “Như hiện tại, thỏa thuận này đơn giản là không thể chấp nhận được”.

Theo ông, việc bảo đảm các điều khoản bảo vệ mạnh mẽ và hiệu quả là một trong 3 điều kiện then chốt mà Pháp đặt ra trước khi chấp thuận hiệp định. 2 điều kiện còn lại là yêu cầu áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất tương đương với những gì nông dân EU phải tuân thủ và thiết lập các biện pháp “kiểm soát nhập khẩu” - những điều khoản thể hiện rõ ràng rằng ngành nông nghiệp Pháp (cũng như Ba Lan, Bỉ hay Ireland...) không muốn thị trường (vốn đã eo hẹp) của mình bị “xâm lấn” bởi thịt bò, đường, gạo, mật ong, đậu tương Nam Mỹ... (cho dù ở chiều ngược lại, xe cộ, máy móc, rượu vang, rượu mạnh... châu Âu cũng sẽ xuất khẩu nhiều hơn sang Mỹ Latinh.

Rút cục, sự chia rẽ này đã không thể được hàn gắn tạm thời, chứ chưa nói đến giải quyết triệt để, trong khuôn khổ Hội nghị thượng đỉnh EU. Trước khi bế mạc, Chủ tịch EC Ursula von der Leyen đã buộc phải thông báo rằng EC chấp thuận yêu cầu của Ý và Pháp: Hoãn việc ký kết Hiệp định thương mại tự do EU-Mercosur (ban đầu dự kiến sẽ diễn ra ngày 20/12/2025) đến tháng 1/2026.

Không có gì bất ngờ khi quyết định này vấp phải những phải ứng thất vọng từ các đại biểu công nghiệp Đức. Theo Reuters, bà Tanja Goenner, Giám đốc điều hành Hiệp hội Các ngành công nghiệp (BDI) nhận xét: "Việc thêm một lần hoãn ký kết FTA với Mercosur này là một bước thụt lùi đối với uy tín của châu Âu, trong tư cách là một nhân tố địa chiến lược". Bà tiếp tục kêu gọi các quốc gia thành viên EU vượt qua những e ngại của mình và gác lại những lợi ích riêng để hướng tới khả năng cạnh tranh của châu Âu.

Đồng quan điểm, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp ô tô Đức (VDA) Hildegard Mueller cho rằng: “Trong thời điểm việc thể hiện nền kinh tế châu Âu mạnh mẽ là điều vô cùng quan trọng, EU lại đang phát đi tín hiệu yếu ớt". Theo bà, EU đang tự đặt uy tín của mình (với tư cách là đối tác đàm phán các thỏa thuận thương mại) vào rủi ro, nếu không đạt được thỏa thuận nào sau hơn hai thập kỷ đàm phán.

Và, trên các đường phố Brussels, những chiếc máy kéo vẫn gầm lên giận dữ.

FTA EU - Mercosur sẽ phải hoãn đến tháng 1/2026.

Một vòng luẩn quẩn

Châu Âu đang chia rẽ, thậm chí đang đánh mất vị thế của mình, mà một trong những nguyên nhân cốt lõi dẫn đến hiện trạng này là việc “sức khỏe kinh tế” của cựu lục địa đã và đang phải chịu đựng những tổn thương nghiêm trọng.

Đặc biệt, kể từ đầu năm 2025, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tái đắc cử, tình hình lại càng trở nên xấu hơn. Ông chủ Nhà Trắng, cũng như ê-kíp của mình, không hề giấu sự coi thường đối với “những người bạn cũ” bên kia Đại Tây Dương. Điều này có thể xuất phát từ chuyện hầu hết các quốc gia đầu tàu của châu Âu (và cả nước Anh) đều đứng về phía địch thủ Joe Biden của ông. Dù sao, hiện thực cũng đã chứng kiến những cú sốc dành cho châu Âu, từ chính sách thuế quan mới của nước Mỹ.

Trong suốt năm 2025, thuế quan đã âm thầm định hình lại bức tranh kinh tế khu vực. Nó làm suy yếu vị thế thương mại của EU và nới rộng khoảng cách tăng trưởng giữa các quốc gia thành viên. Đà phục hồi của Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) cũng mất dần động lực sau khởi đầu khiêm tốn. Tăng trưởng GDP thực tế đạt 0,6% trong quý I nhưng sau đó đã chậm lại đáng kể khi chỉ còn 0,1% vào quý II và 0,3% trong quý III.

Tác động này có thể nhận thấy rõ nhất ở các nền kinh tế lớn nhất EU. Đức được dự báo chỉ tăng trưởng 0,1% trong năm nay, mức thấp nhất trong số các nền kinh tế tiên tiến và thấp hơn nhiều so với kỳ vọng 0,8% mà các chuyên gia đưa ra trước đó. EC cũng dự báo: Kinh tế Eurozone chỉ tăng trưởng 1,3% trong năm 2025.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, cú sốc thuế quan không chỉ kìm hãm xuất khẩu mà còn phơi bày những lỗ hổng cấu trúc sâu sắc. Trong báo cáo về năng lực cạnh tranh của EU, cựu Chủ tịch Ngân hàng châu ÂU (ECB) Mario Draghi cảnh báo mô hình tăng trưởng của EU đang "phai nhạt nhanh chóng" và không còn đủ sức duy trì lợi thế trong tương lai. Những rào cản về chính trị và chi phí chuyển đổi cao đang đè nặng lên triển vọng của khối. Dữ liệu của Cơ quan Thống kê châu Âu (Eurostat) cho thấy chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển của EU chỉ đạt 2,2% GDP trong năm 2024, hầu như không tăng so với thập kỷ trước.

Trong bối cảnh “ốc chưa mang nổi mình ốc” ấy, Hội nghị thượng đỉnh EU còn được định hướng là phải đạt được đồng thuận ở một vấn đề then chốt: Tìm kiếm những nguồn cung tài chính, nhằm hỗ trợ Ukraine trong cuộc xung đột quân sự khốc liệt đang diễn ra.

Đó cũng chính là một phép thử quan trọng khác cho khả năng duy trì sự đoàn kết nội khối của EU. Rất tiếc, kết quả hoàn toàn không như trông đợi của các chính trị gia thượng tầng (cho dù, đây cũng chính là điều giới quan sát quốc tế đã tiên liệu). Câu chuyện sử dụng tài sản Nga bị châu Âu đóng băng (khoảng 193 tỷ euro, được lưu giữ tại Euroclear, tổ chức có trụ sở tại Brussels) đã chính thức thất bại, với sự phản đối dữ dội từ nước Bỉ.

Chính phủ Bỉ lo ngại nước này sẽ trở thành mục tiêu trực tiếp nếu Nga tiến hành trả đũa về pháp lý hoặc kinh tế. Tuần trước, Ngân hàng Trung ương Nga đã đệ đơn kiện Euroclear, làm gia tăng áp lực lên Brussels ngay trước thềm hội nghị. Bỉ muốn EU cùng chia sẻ rủi ro bằng cách đưa tài sản bị phong tỏa ở các quốc gia khác vào cơ chế bảo lãnh, đồng thời yêu cầu các đối tác cam kết hỗ trợ Euroclear nếu tổ chức này đối mặt với các vụ kiện hoặc thiệt hại tài chính. Song, cơ bản là đề nghị này không được đáp ứng.

Đó có thể xem là một đòn giáng mạnh mẽ về chính trị đối với các cường quốc trong khối. Tuy nhiên, giải pháp thay thế được đưa ra vào phút chót vẫn có thể đáp ứng nhu cầu cấp bách của Kyiv. Theo đó, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa đã đề xuất các nước thành viên EU phát hành nợ chung, tức vay trên thị trường, để tài trợ cho Ukraine trong ngắn hạn, trong khi các khía cạnh kỹ thuật của khoản vay bồi thường được hoàn thiện. Ông viết trên mạng xã hội X: “Chúng tôi đã đạt được thỏa thuận. Quyết định cung cấp 90 tỷ euro hỗ trợ Ukraine cho giai đoạn 2026-2027 đã được thông qua. Chúng tôi cam kết và đã thực hiện”.

Nhờ đó, Thủ tướng Bỉ Bart de Wever đã “thở phào nhẹ nhõm” sau các cuộc đàm phán kéo dài đến đêm khuya: “Chúng ta vẫn giữ được sự đoàn kết”. Còn Thủ tướng Đức Friedrich Merz nói rằng Ukraine chỉ phải hoàn trả khoản vay nếu Nga chi trả bồi thường cho cuộc xung đột, đồng thời EU bảo lưu quyền sử dụng các tài sản của Nga bị phong tỏa trong EU để hoàn trả, nếu Nga không bồi thường. Nghĩa là, các chính phủ thành viên EU và Nghị viện châu Âu vẫn sẽ tiếp tục làm việc, để thiết lập một khoản vay cho Ukraine dựa trên các tài sản của Nga bị đóng băng.

Vấn đề là, theo tờ Tagesspiegel (Đức), khoản “đi vay để cho vay” này sẽ buộc các quốc gia thành viên EU tham gia phải đóng góp hằng năm để chi trả lãi suất. Riêng đối với Đức, nghĩa vụ tài chính có thể lên tới khoảng 700 triệu euro mỗi năm trong dài hạn, làm gia tăng áp lực lên ngân sách liên bang, trong bối cảnh nền kinh tế lớn nhất châu Âu đang đối mặt với nhiều thách thức.

Mà, hiện trạng kinh tế châu Âu, thì như chúng ta đã đề cập ở trên...

Đông Phong