Văn hóa và ngôn ngữ không thể tách rời trong dạy và học Tiếng Anh

Mỗi dân tộc có nền văn hóa riêng, đó là nhân tố quan trọng tạo nên sức mạnh và bản sắc của dân tộc đó. Việc học ngôn ngữ giúp người học có tầm nhìn rộng lớn hơn về thế giới cũng như có nhiều cơ hội học tập, làm việc, giao lưu với các nền văn hóa khác nhau.

Mọi người trên toàn thế giới đã nhận thức rõ hơn về giá trị của năng lực ngoại ngữ và sự hiểu biết giữa các nền văn hóa. Khi dân số ngày càng trở nên đa dạng, ngày càng nhiều phụ huynh, nhà giáo dục và học sinh nhận ra tầm quan trọng của việc đánh giá chủ nghĩa văn hóa. Các nhà giáo dục luôn quan tâm đến việc tìm ra các phương pháp hiệu quả để tích hợp văn hóa vào trong các bài giảng - nhất là bài giảng ngôn ngữ.

Sau nhiều thập kỷ phát triển trong việc giảng dạy ngôn ngữ, người ta nhận thấy văn hóa ngày càng trở thành một thành phần quan trọng trong chương trình giảng dạy ngôn ngữ cũng như trong chương trình đào tạo giáo viên ngoại ngữ.

Học một ngôn ngữ là mở ra một cơ hội giao lưu văn hóa. Minh họa: IT/image

Ngôn ngữ là gì?

Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp của loài người, hình thành từ khi con người bắt đầu giao tiếp với nhau cho nhu cầu cuộc sống hàng ngày của họ.

Ngôn ngữ là "một hệ thống các dấu hiệu được coi là có giá trị văn hóa". Một số nhà ngôn ngữ học nổi tiếng đã định nghĩa ngôn ngữ là một phương pháp truyền đạt ý tưởng, cảm xúc và mong muốn hoàn toàn do con người. Ngôn ngữ không mang tính bản chất thông qua một hệ thống các biểu tượng được tạo ra một cách tự nguyện. Nói một cách khái quát, có thể coi ngôn ngữ là một hệ thống các dấu hiệu ngôn từ và phi ngôn ngữ dùng để diễn đạt ý nghĩa.

Văn hóa là gì?

Brown (2007) đã định nghĩa văn hóa là một lối sống, là bối cảnh trong đó con người tồn tại, suy nghĩ, cảm nhận và quan hệ với những người khác, là "chất keo" gắn kết các nhóm người lại với nhau.

Văn hóa cũng có thể được định nghĩa là những ý tưởng, phong tục, kỹ năng, nghệ thuật và công cụ đặc trưng cho một nhóm người nhất định trong một thời kỳ nhất định.

Mead (1961) cho rằng văn hóa có thể học được, trong khi Fox (1999) lưu ý rằng "văn hóa là tương đối và có thể thay đổi theo không gian và thời gian".

Giống như ngôn ngữ, văn hóa dường như là một khái niệm khác không dễ định nghĩa. Theo National Standards in Foreign Language Education Project (Chuẩn quốc gia về học ngoại ngữ 1996), văn hóa thường được hiểu bao gồm các quan điểm triết học, các tập quán ứng xử và cả các sản phẩm vật thể và phi vật thể của một xã hội.

Hội nhập văn hóa - tiếp biến văn hóa

Khi đề cập về văn hóa và học tập văn hóa, hai thuật ngữ "hội nhập văn hóa" và "tiếp biến văn hóa" thường được sử dụng. Trong khi việc tiếp thu một nền văn hóa đầu tiên được gọi là hội nhập văn hóa, thì việc tiếp thu một nền văn hóa thứ hai hoặc bổ sung được gọi là tiếp biến văn hóa và cả hai đều thể hiện những biến thể độc đáo (Damen, 1987). Tương tự, Brown (1986) định nghĩa tiếp biến văn hóa là quá trình trở nên thích nghi với một nền văn hóa mới.

Ngoài ra, Damen (1987) đã phân định rõ ràng về hội nhập và tiếp biến văn hóa như sau: "Hội nhập văn hóa xây dựng ý thức về bản sắc văn hóa hoặc xã hội, mạng lưới các giá trị và niềm tin, lối sống theo khuôn mẫu và phần lớn là chủ nghĩa vị chủng hay niềm tin vào sức mạnh và sự đúng đắn dựa trên tiêu chuẩn văn hóa bản địa.

Mặt khác, tiếp biến văn hóa liên quan đến quá trình loại bỏ thế giới quan hoặc đặc tính của nền văn hóa đầu tiên, học những cách mới để giải quyết những vấn đề cũ và bác bỏ những đánh giá vị chủng".

Nhận thức văn hóa và sốc văn hóa

Một số thuật ngữ khác đáng được thảo luận là nhận thức về văn hóa và sốc văn hóa. Cortazzi và Jin (1999) chỉ ra rằng nhận thức văn hóa có nghĩa là nhận thức được các thành viên của một nhóm văn hóa khác bao gồm hành vi, kỳ vọng, quan điểm và giá trị của họ.

Sốc văn hóa là một trải nghiệm phổ biến đối với một người học ngôn ngữ thứ hai trong nền văn hóa thứ hai đề cập đến các hiện tượng từ khó chịu nhẹ đến hoảng loạn và khủng hoảng tâm lý sâu sắc (Brown, 2007).

Damen (1987) chỉ ra rằng sốc văn hóa là một giai đoạn trung gian trong quá trình tiếp biến văn hóa và đặc biệt đau đớn vì nó diễn ra sau giai đoạn hưng phấn ban đầu và niềm vui trước những điều mới lạ.

Đối với những giáo viên bản ngữ dạy tiếng Anh như một ngôn ngữ thứ hai, những va chạm về văn hóa là không thể tránh khỏi. Vì vậy bất cứ khi nào những va chạm về văn hóa xảy ra, những giáo viên đó nên sử dụng sự cố đó như một cơ hội để dạy về văn hóa, vì kiến thức thu được từ kinh nghiệm có xu hướng bắt rễ sâu hơn từ sách vở.

Sự va chạm về văn hóa có thể xảy ra với bất kỳ ai không quen thuộc với một nền văn hóa mới; do đó không chỉ sinh viên ngôn ngữ mà cả giáo viên ngôn ngữ cũng có thể gặp phải những trải nghiệm như vậy. Những trải nghiệm này có thể trở thành những bài học để giáo viên và học sinh thảo luận trên lớp.

Mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa trong dạy và học Tiếng Anh

Nhiều tác giả đã chỉ ra rằng ngôn ngữ và văn hóa có quan hệ mật thiết với nhau. Brown (2007) đã chỉ ra mối liên hệ qua lại giữa ngôn ngữ và văn hóa: Ngôn ngữ là một phần của văn hóa, và văn hóa là một phần của ngôn ngữ; cả hai đan xen phức tạp đến mức người ta không thể tách rời hai cái mà không làm mất đi ý nghĩa của một trong hai ngôn ngữ hoặc văn hóa.

Việc tiếp thu một ngôn ngữ thứ hai (ngoại trừ việc tiếp thu chuyên môn, mang tính công cụ) cũng là việc tiếp thu một nền văn hóa thứ hai. Cùng quan điểm, Kramsch (1998) cho rằng ngôn ngữ là phương tiện chính để con người tiến hành đời sống xã hội của mình và khi nó được sử dụng trong ngữ cảnh giao tiếp, nó gắn liền với văn hóa theo nhiều cách khác nhau và phức tạp. Tang (1999) thậm chí còn đi xa hơn bằng cách đánh đồng khái niệm ngôn ngữ với văn hóa. Nói cách khác, tác giả này cho rằng ngôn ngữ đồng nghĩa với với văn hóa.

Tuy nhiên, một tác giả khác coi cái này là vật chứa của cái kia. Kuang (2007) đã viết: "Ngôn ngữ là phương tiện mang văn hóa và văn hóa là nội dung của ngôn ngữ". Ngôn ngữ thậm chí còn được coi là sản phẩm của văn hóa, như Muir (2007) đã khẳng định rằng ngôn ngữ chỉ là một trong những sản phẩm văn hóa khác nhau.

Tầm quan trọng của lồng ghép các yếu tố văn hóa vào bài giảng Tiếng Anh

Từ các định nghĩa, các đặc điểm cũng như các mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa, có thể cho thấy khó có thể học một ngôn ngữ mà không biết về văn hóa của nó. Học một ngôn ngữ trên thực tế được coi là "không thể tách rời việc học văn hóa của ngôn ngữ đó".

Mục đích cuối cùng của việc giảng dạy ngoại ngữ phải là sự hiểu biết về cả ngôn ngữ và văn hóa. Tiếp thu một ngôn ngữ thứ hai là tiếp thu một nền văn hóa thứ hai.

Năm 1999, Atkinson cho rằng văn hóa là trung tâm nhưng chưa được kiểm chứng trong lĩnh vực giảng dạy tiếng Anh cho người nói các ngôn ngữ khác (TESOL), và lập luận rằng văn hóa nên tiếp tục chiếm vị trí trung tâm trong TESOL. Tác giả này đã quan sát thấy rằng ngoại trừ ngôn ngữ, học tập và giảng dạy, có thể không có khái niệm nào quan trọng trong TESOL hơn là văn hóa, vì giáo viên phải đối mặt với văn hóa trong tất cả những gì họ làm (hoặc rõ ràng hoặc ngầm hiểu).

Như vậy, có thể nói văn hóa là một trong những khái niệm trọng tâm trong dạy và học ngoại ngữ nói chung và trong TESOL nói riêng, và dù giáo viên muốn giải quyết vấn đề này một cách trực tiếp hay gián tiếp thì trong thực tiễn của mình, đó là điều họ không thể tránh khỏi. Damen (1987) đã chỉ ra rằng mặc dù việc học ngôn ngữ và học văn hóa phụ thuộc lẫn nhau và củng cố lẫn nhau, nhưng các quá trình này khác nhau trong lần tiếp thu đầu tiên cũng như trong các lần tiếp thu sau đó, và giáo viên dạy ngôn ngữ phải hiểu bản chất của tất cả những khác biệt này.

Nếu giáo viên dạy ngoại ngữ không nhận thức được văn hóa trong lớp học ngôn ngữ, thì họ có thể có nguy cơ thiếu sự chuẩn bị để giúp học viên của mình học cách sử dụng ngôn ngữ mục tiêu theo cách phù hợp về mặt văn hóa. Do đó, người học có thể không nắm được đầy đủ kiến thức văn hóa của ngôn ngữ mục tiêu, điều này có khả năng khiến họ gặp phải tình trạng giao tiếp sai hoặc hiểu lầm đáng tiếc.

Giáo viên dạy tiếng Anh cần quan tâm đến việc nghiên cứu văn hóa. Nếu từ chối giải quyết các vấn đề văn hóa một cách rõ ràng và công khai có thể gián tiếp làm suy yếu khả năng giao tiếp thành công cả về ngôn ngữ và văn hóa của người học trong tương lai của họ.

Một số yếu tố khác nhau có thể có tác động đến sự thành công và thất bại của việc giảng dạy văn hóa trong các lớp học ngôn ngữ. Giáo viên, chương trình giảng dạy và sách giáo khoa là một trong những yếu tố quan trọng nhất cần xem xét.

Có những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế về hiệu quả của giáo viên với tư cách là người hướng dẫn văn hóa là giáo viên không biết dạy "văn hóa" gì. Hơn nữa, cho đến nay mới chỉ có một số giáo trình về phương pháp hỗ trợ giáo viên định hướng việc học văn hóa.

Giả định rằng các giáo viên ngôn ngữ có thể dạy văn hóa một cách tự nhiên là một sai lầm nghiêm trọng, vì việc xác định thế nào là văn hóa là điều không hề dễ dàng và quyết định dạy văn hóa nào cũng vậy. Hơn nữa, nếu không được đào tạo bài bản về phương pháp giảng dạy văn hóa thì giáo viên khó có thể thực hiện công việc dạy văn hóa một cách hiệu quả như mong đợi.

Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc dạy và học ngôn ngữ. Có thể thấy được cả hai yếu tố ngôn ngữ và văn hóa có mối liên hệ chặt chẽ không thể tách rời, cả hai yếu tố lồng ghép và hỗ trợ nhau trong suốt quá trình dạy và học ngôn ngữ. Việc lồng ghép, tích hợp các yếu tố văn hóa vào trong bài giảng ngoại ngữ là cần thiết và cần được đẩy mạnh.

Nguyễn Thị Anh Thư