Vang điệu then ở Má Bắp

Từ quốc lộ 1 rẽ con đường được “cứng hóa” vào Má Bắp gặp ngay cổng thôn mới được xây dựng, hai bên là đồng ruộng xanh tốt và những ngôi nhà khang trang phản ánh cuộc sống ấm no, trù phú ở nơi này. Nhà văn hóa thôn là căn nhà sàn đặc trưng của dân tộc Nùng nằm giữa khuôn viên rộng hàng trăm mét vuông. Các thành viên Câu lạc bộ đàn tính, hát then thôn Má Bắp lục tục kéo đến, những người đến sau tươi cười giải thích: “Cố hái xong luống đỗ, chăm đàn gà để yên tâm đi hát”.

Câu lạc bộ hát Then, đàn tính thôn Má Bắp thường xuyên luyện tập.

Anh Lương Văn Nguyện, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ cho biết, trước đây một số người biết hát Then nhưng sinh hoạt nhỏ lẻ, thiếu tổ chức. Đến năm 2023, xã Hương Lạc nay là xã Lạng Giang có quyết định thành lập Câu lạc bộ, tập hợp hơn 30 người yêu thích, biết đánh đàn tính, hát then. Người cao tuổi nhất hơn 70, người trẻ nhất cũng hơn 30 tuổi. Khi mới thành lập, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và xã, thôn hỗ trợ kịp thời về trang phục biểu diễn, đàn tính nên Câu lạc bộ có thêm điều kiện hoạt động, thu hút đông đảo người dân đến thưởng thức. Điệu then, tiếng đàn tính ngày càng lan tỏa trong cộng đồng, thúc đẩy phong trào văn hóa, văn nghệ của địa phương.

Câu lạc bộ đàn tính, hát then thôn Má Bắp tập hợp hơn 30 người yêu thích, biết đánh đàn tính, hát then. Người cao tuổi nhất hơn 70, người trẻ nhất hơn 30 tuổi. Câu lạc bộ ra đời đáp ứng nhu cầu văn hóa, tinh thần của bà con, thông qua đó quảng bá, giới thiệu hình ảnh quê hương, con người Má Bắp thật thà, thân thiện, tình cảm đến bạn bè khắp nơi.

Theo quan niệm của người Nùng ở xã Lạng Giang, then là loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc, phản ánh những tâm tư, tình cảm của mọi người. Trong tiếng nói của đồng bào, then có nghĩa là "thiên" (trời) và được coi là điệu hát của thần tiên, cha ông truyền lại. Bà Phạm Thị Y, một trong những thành viên tích cực và được bầu là Chủ nhiệm Câu lạc bộ nói: “Nội dung những khúc hát then thường cầu mong cho vạn vật được bình an, con người khỏe mạnh, mùa màng tốt tươi, bội thu, luôn hướng mọi người làm điều thiện, tránh điều ác. Nhạc cụ chính được sử dụng trong hát Then là cây đàn tính, loại đàn được làm từ quả bầu, có hai dây, cần đàn làm bằng gỗ. Câu lạc bộ ra đời đáp ứng nhu cầu văn hóa, tinh thần của bà con, định kỳ sinh hoạt đều đặn, giúp những làn điệu then vang xa, góp phần truyền dạy nghệ thuật dân gian cho thế hệ trẻ”.

Hằng tuần, Câu lạc bộ luyện tập, sinh hoạt tại nhà văn hóa thôn, những bài then thường xuyên được biểu diễn như: “Lời then dâng Đảng”, “Về Bắc Ninh quê em”, “Lời cây đàn tính”… dựa theo những điệu Then cổ. Không chỉ sinh hoạt, trình diễn cho Nhân dân địa phương, Câu lạc bộ còn đại diện cho thôn, xã đi tham dự nhiều cuộc liên hoan, giao lưu với các xã bạn, tỉnh ngoài. Câu lạc bộ góp sức quảng bá, giới thiệu hình ảnh quê hương, con người Má Bắp thật thà, thân thiện, tình cảm đến bạn bè khắp nơi.

Một tiết mục của Câu lạc bộ hát Then, đàn tính thôn Má Bắp.

Anh Long Đức Trọng là Trưởng thôn đồng thời là người sáng lập Câu lạc bộ có công sức rất lớn trong việc bảo tồn và truyền dạy đàn tính, hát then cho các thành viên và Nhân dân địa phương. Từ nhỏ, anh và những người lớn tuổi đã được nghe, đắm mình trong những điệu Then, đàn tính mộc mạc, thân thiết. Ước mơ hát then, đánh đàn tính, tiếp nối các thế hệ cha ông, bảo tồn và lưu giữ những thanh âm đẹp đẽ của dân tộc Nùng đã nhen nhóm trong anh từ những ngày thơ bé. Do đó, khi có đủ điều kiện, anh liền đứng ra cùng với những người có tâm huyết, mong muốn để cho ra đời Câu lạc bộ. Nhằm bồi dưỡng cho các thành viên, anh cùng với Ban Chủ nhiệm mời các nghệ nhân hát then từ các tỉnh khác về truyền dạy, bổ túc cho các thành viên. Do vậy nhiều thành viên đã trở thành “hạt nhân” của Câu lạc bộ như các anh, chị: Hoàng Đức Bích, Lương Văn Lâm, Vi Thị Duyên, Hoàng Thị Lệ…

Nét hay ở Má Bắp là Câu lạc bộ hát then, đàn tính thường xuyên học hỏi, trau dồi những kỹ năng cơ bản, sưu tầm các điệu then cổ để phổ biến cho thành viên. Ngoài ra, Câu lạc bộ chú trọng trao truyền điệu Then cho thế hệ sau. Những ngày nghỉ cuối tuần, các thành viên lại dạy hát Then, đánh đàn tính cho các em học sinh dân tộc Nùng. Nhiều em đã có thể tự tin biểu diễn như em Long Gia Bảo, Long Trung Kiên, Hoàng Đức Phúc, Vi Hoàng Hải… Để có thêm điều kiện hoạt động, các thành viên tiết kiệm chi tiêu để đầu tư, mua sắm trang phục, các loại nhạc cụ luyện tập. Hoạt động xã hội hóa cũng được thúc đẩy nên Câu lạc bộ thường xuyên duy trì ngân quỹ hơn 10 triệu đồng, trang bị loa, micro… phục vụ biểu diễn.

Được biết thôn Má Bắp có hơn 250 hộ với hơn 1 nghìn nhân khẩu, người dân làm nghề nông, xây dựng, mộc… Do chăm chỉ, tiết kiệm nên hầu hết các hộ có cuộc sống sung túc, đến hết năm 2025 cả thôn chỉ còn 2 hộ nghèo. Đời sống văn hóa tinh thần phong phú, 98,8% các hộ đạt danh hiệu gia đình văn hóa. Có được kết quả này một phần nhờ địa phương duy trì, phát huy tốt nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có Câu lạc bộ hát then, đàn tính.

Bài, ảnh: Quốc Phương