Vật liệu tái chế khó 'đấu' lại nhựa giá rẻ

Thập kỷ qua chứng kiến Hà Lan khẳng định vị thế dẫn đầu trong nền kinh tế tuần hoàn. Nhiều doanh nghiệp tiên phong như Ioniqa hay Umincorp được ca ngợi do ra mắt công nghệ tái chế PET và nhựa hỗn hợp chất lượng cao. Những lời hứa hẹn, giải thưởng quốc tế, tiền trợ cấp dường như báo hiệu ngành đã sẵn sàng cho một bước đột phá.

Nhưng thực tế rất... "phũ phàng". Năm 2023 Ioniqa phá sản, đầu năm 2024, kế hoạch mở rộng của Umincorp đổ bể. Hiệp hội Quản lý chất thải Hà Lan xác định quốc gia này mất đi 1/3 số doanh nghiệp tái chế nhựa. Nguy cơ mà Healix đang đối mặt càng làm nổi bật tính dễ bị lung lay của mô hình dịch vụ tái chế.

Healix gặp khó khăn

Healix được thành lập vào năm 2021 bởi doanh nhân Marcel Alberts. Công ty này chuyên tái chế lưới đánh cá, dây thừng tàu thuyền, nhựa nông nghiệp thành hạt nhựa chất lượng cao để dùng sản xuất thùng, chậu hoa, dây cáp và nhiều sản phẩm khác. Healix được xem như tấm gương đổi mới hướng đến kinh tế tuần hoàn và đem lại giá trị xã hội hữu hình.

Healix tái chế lưới đánh cá, dây thừng tàu thuyền, nhựa nông nghiệp - Ảnh: Innovation Origins

Vậy mà tuần qua, chủ doanh nghiệp này quyết định đóng cửa dây chuyền sản xuất. Mặc dù thành công cắt giảm 20% chi phí, nhưng về cơ bản vật liệu mà Healix cung cấp vẫn đắt hơn nhựa sản xuất mới từ nhiên liệu hóa thạch. Nhà sáng lập công ty chia sẻ: “Khách hàng nói rằng họ không đủ khả năng mua vật liệu của chúng tôi. Mọi dấu hiệu đều cho thấy tình hình rất nghiêm trọng”. Cứu cánh cuối cùng là triển lãm ngành nhựa quốc tế tháng 10, nơi ông hy vọng sẽ tìm được đối tác tiếp quản. Nếu thất bại thì Healix chỉ còn cách tuyên bố phá sản.

Nguyên nhân

Healix không phải trường hợp cá biệt. Đằng sau sự sụp đổ của hàng loạt công ty tái chế là 3 nguyên nhân mang tính cấu trúc.

Thứ nhất, giá nhựa sản xuất từ nhiên liệu hóa thạch giảm mạnh. Các công ty hóa chất tại Trung Quốc, Trung Đông, Mỹ đều mở rộng đáng kể năng lực sản xuất. Nhựa mới do họ sản xuất tràn ngập thị trường châu Âu với mức giá mà công ty tái chế chẳng thể cạnh tranh nổi.

Thứ hai, Hà Lan thiếu quy định nghiêm ngặt về sử dụng vật liệu tái chế, chẳng hạn yêu cầu bắt buộc về tỷ lệ vật liệu tái chế trong hàng hóa. Khi không có “sân chơi” bình đẳng thì người tiêu dùng sẽ chọn món hàng rẻ hơn.

Bên cạnh áp lực cạnh tranh, chính phủ Hà Lan còn xem xét thuế rác thải mới. Với ngành tái chế đang lâm vào cảnh bấp bênh thì đây là “đòn kết liễu”.

Triển vọng kinh tế tuần hoàn bị đe dọa

Nếu không có tái chế thì sẽ không có nền kinh tế tuần hoàn, và nếu không có nền kinh tế tuần hoàn thì không thể giảm phát thải CO₂ trong ngành nhựa.

Tình hình tại Hà Lan chỉ ra rằng, riêng lực lượng thị trường vẫn chưa đủ mà khi nào nhựa sản xuất từ nhiên liệu hóa thạch vẫn rẻ hơn vật liệu tái chế thì giấc mơ xây dựng kinh tế tuần hoàn vẫn rất mong manh. Các công cụ như thuế, nhựa sản xuất từ nhiên liệu hóa thạch, trợ cấp cho vật liệu tái chế, yêu cầu bắt buộc về tỷ lệ vật liệu tái chế trong hàng hóa cần được cân nhắc áp dụng.

Cẩm Bình