Vẻ đẹp đằm thắm, thanh cao trong các sáng tác của nữ họa sĩ Nguyễn Thị Quế

Họa sĩ Nguyễn Thị Quế (sinh năm 1952) có quá trình đào tạo bài bản với 12 năm học liên tục từ hệ Sơ Trung cho tới hệ Đại học trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam (nay là trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam) với bài tốt nghiệp bằng sơn mài.

Suốt những năm tháng làm công tác giảng dạy tại Trường Mỹ thuật Tây Bắc, Cung Thiếu nhi Hà Nội, Đại học Mở, những năm biên chế tại Công ty Mỹ thuật Quốc gia, và ngày cả sau khi nghỉ hưu và cho tới nay, công việc sáng tác vẫn được bà âm thầm thực hiện. Chỉ có điều, không nhiều người yêu hội họa ở Việt Nam biết về họa sĩ Nguyễn Thị Quế.

Phần vì bà ít tham gia các hoạt động triển lãm tập thể, phần vì sự lặng lẽ nhưng đặc biệt kỹ lưỡng trong sáng tác của bà. Có lẽ cũng vì sự kỹ lưỡng ấy mà đến nay, khi đã ngoài 70 tuổi, bà mới ra mắt triển lãm cá nhân đầu tiên với vỏn vẹn gần 30 tác phẩm. Theo họa sĩ chia sẻ, không phải cứ muốn là được mà cần phải tích cóp, chắt lọc bao năm làm việc mới có được ngần ấy tác phẩm bày ra với người xem.

Các bức tranh hấp dẫn người xem không bởi ngôn ngữ hội họa cao siêu mà bởi những điều giản dị, thanh cao

Nói cụ thể hơn về cách sáng tác có phần kỹ càng của mình, họa sĩ Nguyễn Thị Quế tiết lộ, bà vẽ những điều giản dị xung quanh mình như hoa mẫu đơn trong vườn nhà, lọ hoa sen thơm ngát dịu dàng đầu hè, những người phụ nữ dân tộc bà đã có dịp được gặp và trò chuyện. Và bà chỉ vẽ khi cảm mến và có tình cảm với đối tượng mình thể hiện trên tranh. Còn khi bắt tay vào chuyển thể trên chất liệu sơn mài lại là một quá trình nghiên cứu tìm tòi rất kỹ từ chất liệu thể hiện cho tới đối tượng, làm ký họa, phác thảo nhiều lần, nhiều dáng. Tranh vẽ ra không thể làm nhanh, làm cấp tập mà thong thả, từ tốn trong những nghĩ suy.

Đặc biệt, là một phụ nữ, họa sĩ Nguyễn Thị Quế cảm thấy chất liệu sơn mài cho bà nhiều thời gian để tranh thủ hoàn thành các công việc nhà, trong khi vẫn làm công việc của một họa sĩ sáng tác. Không vội vàng, ồn ào, họa sĩ Nguyễn Thị Quế kiên trì với bảng màu sơn ta ở 2 đề tài: tĩnh vật và chân dung phụ nữ, trẻ em.

Với 2 đề tài này, họa sĩ không đòi hỏi nghệ thuật của mình phải tiếp cận tư tưởng thời đại, không hướng sáng tác vào tìm kiếm sự cách tân trong ngôn ngữ hội họa hiện đại, đương đại. Các sáng tác của bà gần gũi, dễ hiểu và đằm thắm. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Vũ Huy Thông đánh giá: "Chân dung các bà mẹ, em nhỏ vùng cao, các bình gốm Lý, Trần cắm hoa sen, hoa chuối, mẫu đơn, hoa cau, dù biến đổi qua mọi sắc thái nhưng luôn có sức sống riêng tồn tại trong vẻ đẹp của chính nó, phi thời gian, trong một không gian ước lệ, thăm thẳm – một vẻ đẹp tinh túy 50 năm kết tinh thực hành của họa sĩ Nguyễn Thị Quế".

Họa sĩ Nguyễn Thị Quế phát biểu tại lễ khai mạc triển lãm cá nhân

Là vợ của họa sĩ Lý Trực Sơn, một tên tuổi hàng đầu của nghệ thuật hội họa sơn mài hiện nay, họa sĩ Nguyễn Thị Quế cho biết, dù cùng sáng tác ở chất liệu sơn mài, song 2 vợ chồng bà chỉ trao đổi những vấn đề học thuật, còn khi sáng tác, mỗi người vẫn tạo ra lãnh địa riêng trong nghệ thuật. Trong khi họa sĩ Lý Trực Sơn có cái nhìn rộng lớn, muốn đề cập tới các vấn đề lớn lao thì vợ ông, họa sĩ Nguyễn Thị Quế lại muốn vẽ những điều gần gũi, dễ thương mà mọi người đều thấy, đều cảm được. Có lẽ thế, họa sĩ Lý Trực Sơn đã nhận xét về các sáng tác của người bạn đời của mình rằng: "Sự liên thông giữa tác giả và đối tượng làm cho tranh tĩnh vật của chị có một vẻ ân cần, kín đáo và tĩnh mịch bình an, với tính thẩm mỹ cao”.

Dù khiêm nhường và kín tiếng, nhưng tên tuổi của họa sĩ Nguyễn Thị Quế đã được giới thiệu trong sách “Tác giả tác phẩm hội họa điêu khắc nữ nghệ sỹ Việt Nam thế kỷ XX”, 2003, nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, “Nữ nghệ sĩ tạo hình Việt Nam” (Nxb Mỹ thuật, 2023) và “2016 Fuzhou International Lacquer Art Biennial” (Triển lãm Lưỡng niên nghệ thuật sơn mài quốc tế tại Phúc Châu, Nxb China Renmin University Press, 2016) cùng một số vựng tập triển lãm nhóm khác. Điều đó đủ nói lên, sự lặng lẽ, âm thầm sáng tác của họa sĩ Nguyễn Thị Quế đã được ghi nhận.

Ở cái nhìn bao quát, nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Quân nhận xét : "Không có gì mới mẻ hay bứt phá cần kể tả về mặt học thuật hội họa, những đồ vật quen thuộc, vài loài hoa cỏ thân gần, hầu như không có khung cảnh nội hay ngoại thất, nơi chúng phải phụ thuộc vào. Thay vào đó là những mặt phẳng tinh triết, sâu thẳm, lãng đãng, mù mờ, vu vơ, bất định một cách kiên quyết. Hoàn toàn không có cái duyên dáng đáng yêu, vẻ nữ tính mặc định cho các nữ tác giả và thể loại cũng phải là đáng yêu trong truyền thống mỹ thuật Việt. Sức sống thẩm mỹ của tác giả này ân cần và sâu sắc, bao dung và thanh cao hiếm có".

Triển lãm "Sơn mài Nguyễn Thị Quế" diễn ra từ nay đến hết ngày 30/12 tại Art space - Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, 42 Yết Kiêu, Hà Nội.

Một số tác phẩm tại triển lãm:

Hương Thủy