Vẻ đẹp lặng lẽ, bền bỉ trong tranh sơn mài của họa sĩ Nguyễn Thị Quế

Trích từ một tác phẩm sơn mài của họa sĩ Nguyễn Thị Quế.

Trong dòng chảy mỹ thuật, họa sĩ Nguyễn Thị Quế luôn lặng lẽ làm nghề, bền bỉ đi cùng chất liệu, để rồi đến một thời điểm, tác phẩm tự cất tiếng nói bằng chiều sâu nghệ thuật, cảm xúc được tích tụ theo thời gian.

Triển lãm cá nhân "Sơn mài Nguyễn Thị Quế" diễn ra từ ngày 17 đến 30/12/2025 tại không gian Art Space, Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam (Hà Nội) sẽ mang đến cho công chúng cách nhìn nhận gần gũi, thực tế từ câu chuyện ấy.

Không nhiều người yêu hội họa biết rõ về họa sĩ Nguyễn Thị Quế. Phần vì bà ít tham gia các triển lãm quy mô lớn, phần vì sự thầm lặng và kỹ lưỡng gần như khắt khe trong sáng tác.

Mỗi tác phẩm đều mang đến cảm xúc sâu lắng cho người xem.

Thông tin về bà chủ yếu xuất hiện trong một số công trình nghiên cứu và tuyển tập chuyên ngành như: "Tác giả tác phẩm hội họa điêu khắc Nữ nghệ sĩ Việt Nam thế kỷ XX" (Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 2003), "Nữ nghệ sĩ tạo hình Việt Nam" (Nhà xuất bản Mỹ thuật, 2023) hay kỷ yếu "Triển lãm Lưỡng niên nghệ thuật sơn mài quốc tế Phúc Châu" (Trung Quốc, 2016).

Tuy nhiên, trong giới mỹ thuật Thủ đô, hội họa sơn mài Nguyễn Thị Quế từ lâu đã được nhìn nhận với giá trị thẩm mỹ tinh tế, kỹ thuật thâm sâu và vị thế nghề nghiệp đáng trân trọng.

Họa sĩ Nguyễn Thị Quế thường chọn những loài hoa thuần Việt để đưa vào tác phẩm.

Sinh năm 1952 tại Ái Mộ (Gia Lâm, Hà Nội), họa sĩ Nguyễn Thị Quế thuộc thế hệ cầu nối quan trọng giữa mỹ thuật sơn mài Đông Dương và sơn mài hiện thực xã hội chủ nghĩa. Bà theo học liên tục 12 năm tại Trường cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam (nay là Đại học Mỹ thuật Việt Nam), từ bậc sơ-trung cấp đến đại học, tốt nghiệp năm 1977 với tác phẩm sơn mài.

Suốt hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghề, từ giảng dạy mỹ thuật tại Trường Nghệ thuật Tây Bắc, Cung Thiếu nhi Hà Nội, Đại học Mở, đến thời gian công tác tại Công ty Mỹ thuật Quốc gia và cả khi đã nghỉ hưu, sơn mài luôn là lựa chọn nhất quán và xuyên suốt trong đời sống sáng tác của bà.

Không gian Việt trong vẻ đẹp tranh sơn mài.

Dù là triển lãm cá nhân đầu tiên, "Sơn mài Nguyễn Thị Quế" chỉ giới thiệu chưa đến 30 tác phẩm, đại diện cho quãng sáng tác từ năm 2000 đến nay. Hai mươi lăm năm lao động nghệ thuật liên tục nhưng chỉ trưng bày số lượng tác phẩm khiêm tốn cho thấy sự nghiêm cẩn hiếm thấy của nữ họa sĩ trước yêu cầu chất lượng nghệ thuật.

Với nữ họa sĩ, sơn mài không cho phép sự vội vàng. Quy trình kỹ thuật phức tạp, kéo dài, đòi hỏi sự nhẫn nại, đồng thời cũng là nơi bà quan niệm nghệ thuật sơn mài chính là việc đẩy tinh thần làm nghề - nghề sơn ta truyền thống - lên mức tinh túy.

Hoa sen là đề tài quen thuộc của họa sĩ.

Đặt hiệu quả thẩm mỹ của chất liệu và kỹ thuật lên hàng đầu, sáng tác của Nguyễn Thị Quế tập trung vào hai mảng đề tài: tĩnh vật và chân dung phụ nữ, trẻ em. Bà không chủ trương đưa tác phẩm vào những vấn đề thời sự hay tìm kiếm cách tân hình thức.

30 tác phẩm được lựa chọn cho triển lãm cho thấy hệ sáng tác nhất quán, bền bỉ và có chiều sâu nghề nghiệp rõ nét của họa sĩ. Hệ tĩnh vật là sự kết hợp có chủ ý giữa hoa truyền thống Việt và đồ gốm cổ các thời Lý-Trần tạo nên lớp đối thoại tinh tế giữa mỹ cảm tạo hình và chiều sâu văn hóa, lịch sử.

Vẻ đẹp thơ ngây của em bé vùng cao trong tranh Nguyễn Thị Quế.

Về mặt kỹ thuật, tranh sơn mài của Nguyễn Thị Quế thể hiện trình độ làm nghề chín muồi tạo nên độ sâu thị giác cao, có sự tiết chế, hướng tới sự hài hòa, tĩnh tại.

Không gian tranh thường được giản lược tối đa, loại bỏ yếu tố thừa, để hình và sắc tự tồn tại trong một trạng thái gần như thiền định. Chính sự tối giản này làm nổi bật vẻ đẹp nội tại của chất liệu sơn ta và nhịp điệu chậm rãi của hội họa truyền thống.

Những tác phẩm sơn mài được yêu thích bởi vẻ đẹp thanh tao và sâu thẳm.

Ở mảng chân dung và sinh hoạt, họa sĩ không đi vào tả thực đời sống mà nghiêng về biểu đạt cảm xúc lắng sâu. Nhân vật thường hiện diện trong trạng thái trầm tĩnh, ít chuyển động, gợi cảm giác bình an, gắn bó mật thiết với thiên nhiên và không gian sống. Ở đó, con người không tách khỏi cảnh vật mà hòa vào một chỉnh thể hài hòa, mang tính biểu tượng.

Họa sĩ Lý Trực Sơn - một trong những tên tuổi của hội họa sơn mài Việt Nam hiện nay - từng nhận xét về tranh Nguyễn Thị Quế: "Sự liên thông giữa tác giả và đối tượng làm cho tranh tĩnh vật của chị có một vẻ ân cần, kín đáo và tĩnh mịch bình an, với tính thẩm mỹ cao". Nhận xét ấy đúng với tác phẩm, cũng toát lên rõ nét tính cách của người nghệ sĩ - một phụ nữ truyền thống, khiêm nhường.

Chân dung đồng bào vùng cao được họa sĩ quan tâm đặc biệt.

Theo đánh giá từ giới chuyên môn, triển lãm "Sơn mài Nguyễn Thị Quế" không phải là sự xuất hiện muộn màng mà là một cuộc gặp gỡ cần thiết giữa công chúng và một giá trị đã được tích lũy âm thầm. Sự xuất hiện của những tác phẩm sơn mài thuần khiết, chắt lọc và giàu chiều sâu nghề nghiệp như của Nguyễn Thị Quế cho thấy sức sống bền bỉ của mỹ thuật truyền thống, đủ phẩm chất để kiêu hãnh cùng thời gian.

Họa sĩ, nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Quân nhận định: "Ở hàng cao của họa pháp sơn mài, trên hàng đầu của thể loại tĩnh vật ở Việt Nam, Nguyễn Thị Quế là một trường hợp đặc biệt. Bốn mươi năm chuyên canh sơn mài - tĩnh vật với nhịp độ khoan thai, từ tốn, kiên trì và tinh kỹ đến khó tính đã không sản sinh nhiều tranh, nhưng lại tạo nên nhiều tác phẩm xuất chúng".

Theo họa sĩ Nguyễn Quân, tranh của Nguyễn Thị Quế không tìm kiếm sự mới mẻ hay bứt phá học thuật. Những đồ vật quen thuộc, những loài hoa thân gần được đặt trong những mặt phẳng sâu thẳm, lãng đãng, bất định một cách kiên quyết. Ở đó không có sự duyên dáng dễ thương hay nữ tính mặc định, mà là một sức sống thẩm mỹ ân cần, sâu sắc, bao dung và thanh cao hiếm có.

MAI LỮ