Vẻ đẹp và sức sống vĩnh cửu của 'Một mùa xuân nho nhỏ'

Nhạc sĩ Trần Hoàn

Thơ và nhạc trong "Mùa xuân" của hai tác giả hòa quện đến lạ lùng. Trước hết, đó là sự đồng điệu của nhân sinh quan. Cả hai người đều đã cống hiến tuổi trẻ và tài năng cho cuộc kháng chiến của dân tộc, có công lao lớn, nhưng đều khiêm nhường, hòa mình trong dòng chảy của cách mạng. Những tác phẩm thơ, ca của họ có nhiều và nổi tiếng, nhưng họ cứ ẩn khuất trên con đường cống hiến. Từ sự đồng điệu này, thơ và nhạc trong "Một mùa xuân nho nhỏ" có âm điệu giản dị, chân thành nhưng thanh thoát, phơi phới, đầy sức cuốn hút.

Tiếp đó, là sự đồng điệu về thế giới quan. Ta biết, bài thơ ra đời năm 1980, khi Thanh Hải lâm trọng bệnh, sau đó một tháng thì từ trần. Ca khúc ra đời sau đó một năm. Những năm này, đất nước đầy khó khăn: bị cấm vận, cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc để lại bao tang thương, thiếu thốn đủ thứ, song, với cách nhìn sự việc trong sự phát triển, hai tác giả đều tỏ rõ sự lạc quan, tin tưởng về một ngày đất nước sẽ sáng lên như "vì sao". Niềm lạc quan của các ông là có cơ sở. Hồi đó và trước đó, nước ta, dù bị cấm vận, vẫn mở rộng quan hệ ngoại giao với nhiều nước Xã hội chủ nghĩa và cả Tư bản Chủ nghĩa. Các đoàn nghệ thuật của nước ta đã sang Nhật bản, Mỹ cùng với việc sang các nước XHCN như Liên Xô, CHDC Đức, Cu Ba. Hoạt động trong ngành văn hóa, các ông hiểu rõ chiến lược ngoại giao mềm dẻo qua con đường văn hóa nghệ thuật của chúng ta rất có hiệu quả. Sự ủng hộ của nhân dân thế giới đối với nước ta, các ông đã thấy rõ và từ đó tin tưởng về con được phát triển của đất nước. Cũng từ đó, thơ, ca của các ông vừa nhắc đến những khó khăn, gian khổ, vừa nói đến tương lai tươi sáng, cho nên lời ca, nét nhạc có lúc trầm xuống, và cũng có lúc bay bổng.

Nhà thơ Thanh Hải

Một trong những điểm nổi bật của bài hát là sự kết hợp giữa thơ và nhạc, tạo ra một tác phẩm hoàn chỉnh về nội dung và hình thức. Ngôn từ trong bài thơ được chọn lọc và sắp xếp một cách tinh tế, để tái hiện hình ảnh một mùa xuân nho nhỏ, mong manh và tinh khôi.

Ví dụ:

Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay hứng về

Trong đoạn thơ trên, tác giả sử dụng những từ ngữ đơn giản nhưng giàu hình ảnh, như "dòng sông xanh", "bông hoa tím biếc", "con chim chiền chiện", "giọt long lanh"... để miêu tả cảnh mùa xuân, gợi ra một không gian tươi mát, dịu dàng và đằm thắm. Tác giả cũng dùng hô ngữ "Ơi" để biểu lộ sự thân thiết, yêu thương đối với thiên nhiên. Câu hỏi "Hót chi mà vang trời" thể hiện sự ngạc nhiên và ngưỡng mộ của tác giả trước tiếng hót trong trẻo của con chim. Câu "Tôi đưa tay hứng về" cho thấy sự tham gia tích cực và tận hưởng của tác giả với mùa xuân.

Âm nhạc trong bài hát được nhạc sĩ Trần Hoàn phổ một cách tài hoa, để điều chỉnh cảm xúc và tăng cường sức sống của thông điệp. Âm nhạc được chia làm hai phần chính: phần đầu tiên là giai điệu nhẹ nhàng, du dương, phù hợp với cảnh mùa xuân yên bình và lãng mạn; phần thứ hai là giai điệu sôi động, mãnh liệt, phù hợp với tình cảm nồng nhiệt và quyết tâm của tác giả đối với đất nước.

Ví dụ:

Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy quanh lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài nương lúa

Đất nước bốn nghìn năm

Vất vả và gian lao

Đất nước như vì sao

Vững vàng phía trước

Trong đoạn nhạc trên, nhạc sĩ sử dụng những nốt nhạc cao, mạnh mẽ, để thể hiện sự hăng hái, nhiệt huyết và kiên cường của người dân trong thời kì kháng chiến. Nhạc sĩ cũng dùng những từ ngữ như "hối hả", "xôn xao", "vì sao", "phía trước"... để tạo ra một không khí náo nhiệt, hào hứng và lạc quan.

Một điểm tương đồng sâu sắc, mang đặc tính của văn nghệ sĩ, là sự cống hiến bằng tác phẩm. Các ông đều mong muốn cống hiến cho đất nước những bài thơ, ca khúc có giá trị, nhưng bản thân lại chỉ là một nốt trầm, khiêm nhường mà bền vững.

Cuối cùng, như một sự đồng điệu về dự cảm cá nhân, các ông đều hiểu rằng bản thân sẽ có ngày phải từ giã cõi đời này, đó là sự "biến". Tuy nhiên, biến đây không phải là biến mất, mà biến trong hòa ca - cá nhân các ông biến trong dòng chảy của dân tộc, bởi vậy còn mãi. Dự cảm này sao mà hợp quy luật và lại mang đặc tính nghệ thuật cao như vậy! Quả thật, các ông đã đi xa lắm rồi, đã biến rồi, nhưng những giá trị nghệ thuật mà các ông để lại cho cuộc đời này hiện vẫn có sức sống mạnh mẽ, đúng là các ông đã "biến trong hòa ca". "Ta biến trong hòa ca", câu thơ, lời ca quá giá trị, giàu hình tượng và lại rất thực tế là bởi những ý nghĩa như đã phân tích.

Ca khúc "Một mùa xuân nho nhỏ" của Trần Hoàn - Thanh Hải không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, mà còn là một tác phẩm lịch sử, mang đậm dấu ấn của thời kì kháng chiến chống Pháp và Mỹ, một biểu tượng của tình yêu quê hương, đất nước và mùa xuân. Với sức lan tỏa mạnh mẽ, ca khúc đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của người Việt Nam, vượt qua biên giới của nghệ thuật để tồn tại trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Nó không chỉ xuất hiện trong các dịp kỷ niệm, sự kiện quốc gia như ngày Giải phóng miền Nam, ngày Quốc khánh, mà còn trở thành một phần của truyền thống và văn hóa dân tộc. Ca khúc đưa đến một thông điệp sâu sắc về sự hy sinh và niềm tự hào của người dân, khẳng định ý chí và tinh thần kiên cường trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Ca khúc cũng trở thành một phương tiện hữu ích trong giáo dục, truyền đạt những giá trị về tình yêu thiên nhiên, đất nước và mùa xuân cho thế hệ trẻ. Tính chất đa dạng của nó cho phép ca khúc được sử dụng trong nhiều tình huống khác nhau, từ những khúc ru êm đềm đến những bản nhạc sôi động, tạo ra những trải nghiệm cảm xúc đa dạng và sâu sắc cho người nghe.

PVL – 4 giờ sáng 10.2.2024 – Mùng một Tết Giáp Thìn

Trên cùng của Biểu mẫu

Phạm Việt Long