Vệ tinh do ông chủ Amazon hỗ trợ 'chết yểu' sau một năm

Thông báo từ Quỹ Bảo vệ môi trường (EDF) vào ngày 1.7 xác nhận rằng mọi nỗ lực liên lạc với vệ tinh đều thất bại, và khả năng phục hồi hoạt động hiện được đánh giá là rất thấp.

Hình minh họa MethaneSAT trên quỹ đạo - Ảnh: EDF

MethaneSAT được phóng lên không gian vào tháng 3.2024 bằng tên lửa của SpaceX, như một phần trong sứ mệnh Transporter-10. Đây là dự án do EDF - một tổ chức phi lợi nhuận, thiết kế và vận hành, với sự hỗ trợ của nhiều đối tác công và tư nhân, trong đó có Quỹ Trái đất Bezos (của tỷ phú Jeff Bezos), Google, Đại học Harvard và Cơ quan Vũ trụ New Zealand. Chi phí phát triển và triển khai ước tính khoảng 88 triệu USD.

Sứ mệnh của MethaneSAT là theo dõi khí mê tan với độ chính xác cao ở cấp độ công nghiệp, đặc biệt tập trung vào các khu vực sản xuất dầu khí, một trong những nguồn phát thải lớn nhất của loại khí nhà kính này. Khác với các chương trình vệ tinh thương mại hay nhà nước truyền thống, MethaneSAT cam kết công bố dữ liệu thu thập được một cách minh bạch và miễn phí cho cộng đồng khoa học, chính phủ và công chúng.

Theo EDF, vệ tinh đã ngừng phản hồi tín hiệu từ ngày 20.6. “Sau khi thử mọi phương án kỹ thuật để khôi phục liên lạc, chúng tôi buộc phải thừa nhận rằng vệ tinh đã mất điện và có khả năng không thể phục hồi được”, tổ chức này thông báo.

Mê tan (CH₄) là một trong những khí nhà kính có sức nóng cao nhất từng được ghi nhận. Một phân tử mê tan có khả năng giữ nhiệt cao gấp 20 đến 30 lần so với carbon dioxide (CO₂) trong khoảng thời gian 100 năm. Dù tồn tại với nồng độ thấp hơn CO₂ trong khí quyển, nhưng mê tan có vai trò không nhỏ trong việc thúc đẩy biến đổi khí hậu do hiệu ứng giữ nhiệt mạnh hơn.

Nguồn phát thải mê tan chủ yếu đến từ các hoạt động do con người gây ra, như khai thác dầu khí, chăn nuôi gia súc, bãi rác và các quá trình công nghiệp. Một khi phát tán vào tầng đối lưu (cao từ 8 đến 15km trên mặt đất), khí mê tan hoạt động như một lớp áo giữ nhiệt bao phủ hành tinh, góp phần làm Trái đất ấm lên nhanh chóng.

MethaneSAT được thiết kế như một công cụ giám sát độc lập, giúp các nhà hoạch định chính sách và cơ quan môi trường kiểm tra, xác minh các báo cáo phát thải mà doanh nghiệp và chính phủ đưa ra. “Chúng tôi đặt mục tiêu thúc đẩy giảm phát thải bằng cách tạo ra mức độ minh bạch chưa từng có trong lĩnh vực khí hậu”, trích từ giới thiệu chính thức của sứ mệnh.

Trong thời gian hoạt động, MethaneSAT đã cung cấp dữ liệu có độ phân giải cao về nồng độ mê tan tại các khu vực then chốt trên toàn cầu. Sự cố kỹ thuật dẫn đến mất liên lạc đột ngột đã khiến nhiều chuyên gia khí hậu thất vọng, bởi sứ mệnh được kỳ vọng sẽ đóng vai trò then chốt trong các nỗ lực toàn cầu nhằm kiểm soát khí thải nhà kính trong thập niên quyết định này.

Mặc dù vệ tinh không còn hoạt động, EDF khẳng định dữ liệu đã thu thập được sẽ tiếp tục được xử lý và công bố. “Chúng tôi sẽ công bố thêm các hình ảnh và phân tích về mức độ phát thải khí mê tan tại các vùng sản xuất dầu khí trong những tháng tới. Việc giải quyết khủng hoảng khí hậu đòi hỏi hành động quyết đoán và sẵn sàng chấp nhận rủi ro. MethaneSAT đã tiên phong về mặt khoa học, công nghệ và vận động chính sách”, EDF cho biết.

Việc vệ tinh thất bại cũng nhấn mạnh tính rủi ro của các dự án công nghệ cao, ngay cả khi được tài trợ và triển khai bởi những tổ chức uy tín. Tuy nhiên, các nhà hoạt động môi trường và kỹ sư vũ trụ vẫn coi sứ mệnh MethaneSAT là một cột mốc đáng nhớ, vì nó minh chứng cho nỗ lực kết hợp giữa khoa học độc lập, công nghệ hiện đại và sáng kiến vì lợi ích công cộng.

Các chuyên gia trong ngành cho rằng dù thất bại này gây tổn thất đáng kể, nhưng kinh nghiệm từ MethaneSAT sẽ giúp cải thiện các thế hệ vệ tinh tương lai. Sự phối hợp giữa các tổ chức phi lợi nhuận, các tập đoàn công nghệ lớn và các cơ quan vũ trụ được đánh giá là mô hình tiềm năng cho các dự án theo dõi khí hậu sau này.

Hiện tại, nhiều dự án vệ tinh khác với chức năng tương tự đang trong quá trình phát triển hoặc đã hoạt động, như vệ tinh Sentinel-5P của ESA, GOSAT của Nhật Bản hay các vệ tinh thương mại của GHGSat. Tuy nhiên, MethaneSAT được kỳ vọng là vệ tinh đầu tiên kết hợp giữa độ phân giải cao và quyền truy cập dữ liệu công khai.

Với việc MethaneSAT dừng hoạt động, khoảng trống về dữ liệu khí mê tan độc lập sẽ cần được lấp đầy bằng các nguồn khác. Một số đối tác từng tham gia sứ mệnh, trong đó có Google và Quỹ Trái đất Bezos, chưa bình luận về các bước đi tiếp theo. Dù vậy, EDF nhấn mạnh rằng họ sẽ tiếp tục theo đuổi các mục tiêu khí hậu bằng mọi công cụ sẵn có.

Hoàng Vũ