Về xứ Thanh đến với lễ hội Phủ Trung

Phủ Trung (hay còn gọi là Đền Cối Thị) có từ thời Nguyễn, tọa lạc trên vùng đất bằng phẳng gần chân núi Chùa Cao (còn gọi là núi Viễn Vông), cách khoảng vài cây số, cạnh trục đường quốc lộ 1A - đường sắt Bắc - Nam, cách Cầu Đò Lèn (thuộc huyện Hà Trung) chỉ gần 2 cây số, rất dễ dàng và thuận tiện cho du khách qua lại.

Màn tế nữ quan tại lễ hội Phủ Trung - thờ Đức thánh Trần Hưng Đạo và Thánh Mẫu Liễu Hạnh

Cối Thị là tên làng cũ của xã Hà Ninh, nay thuộc Thị trấn Hà Trung, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Theo hồ sơ lý lịch do Ban Quản lý Di tích - Danh thắng Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Thanh Hóa lập, di tích lịch sử văn hóa Phủ Trung thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo và Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Theo lời kể của người dân địa phương, khu di tích Phủ Trung xưa còn bề thế hơn cả Đền Sòng Sơn (trước kia thuộc huyện Hà Trung, thị xã Bỉm Sơn). Ngôi đền Phủ Trung có kết cấu kiến trúc gồm nhà tiền đường, nhà trung đường và nhà chính tẩm (cung cấm).

Thời kỳ đơn vị hành chính là làng, xã, tổng, Phủ Trung (đền) thờ các vị anh hùng dân tộc có công lớn với đất nước, được nhân dân tôn vinh như bậc Thánh. Nhờ niềm tin vào sự linh thiêng, ứng nghiệm của các vị Thánh, Phủ Trung đã trở thành một địa điểm tín ngưỡng, tâm linh thu hút đông đảo du khách gần xa, tương tự như Đền Sòng Sơn và Đền Hàn Sơn.

Ngược dòng thời gian, do nhận thức chưa đầy đủ về giá trị và sức sáng tạo lao động của cha ông xưa, ngôi Đền Cối Thị - Phủ Trung đã bị phá dỡ để sử dụng vào các công việc khác, điều này thật đáng tiếc. Tuy nhiên, không gian của Phủ Trung, nơi uy nghiêm tôn thờ các vị thần, thánh của đất nước, vẫn giữ nguyên sự huyền bí linh thiêng. Đặc biệt, đây là loại đất di tích nên không bị lấn chiếm. Trong khuôn viên Phủ Trung còn lưu giữ tấm bia ký bằng đá, rùa đá và chân tảng kê cột đá các cỡ lớn, nhỏ.

Đặc biệt, nhân dân địa phương còn bảo quản được 8 pho tượng Thánh Mẫu và tượng Đức Ông tạo bằng bột giấy trộn với mật mía và nguyên liệu khác rất độc đáo, sinh động. Các pho tượng này mang phong cách rất đặc trưng, mỗi pho tượng có một kiểu dáng khác biệt, thể hiện tài hoa của các nghệ nhân điêu khắc dân gian. Đây là những "bảo vật" vô giá, càng thêm quý giá bởi chúng không phải là tượng đồng hay gỗ quý như thường thấy, mà được tạo nên từ chất liệu dân gian, được các thợ thủ công khéo léo đắp rồng, phượng trên nóc, mái nhà.

Ngày 26/2 năm Ất Tỵ, đại biểu thành kính thắp hương tại lễ hội truyền thống Phủ Trung

Hiện tại, tại Phủ Trung còn lưu giữ một tấm bia ký 2 mặt (nửa dưới tấm bia bị mất), phần còn lại nét chữ vẫn tương đối rõ ràng với nội dung ghi lại việc bà Trần Thị Thanh quê ở huyện Vĩnh Lộc, phủ Quảng Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Bà Thanh là người có “tâm từ bi” thường làm việc thiện và đã xuất tiền của trong nhà để phụng thờ đấng thần linh. Đức lớn của bà đã được đất trời chứng giám, nhật nguyệt sáng soi. Vì vậy, nhân dân trong làng đã lập bia để ghi lại tên tuổi. Sau khi mất, bà được thờ phụng bên cạnh các đấng thần linh. Tấm bia khắc chữ Nho vào tháng 12, niên hiệu Tự Đức 15, năm 1862 (theo Trịnh Thị Tâm, Bảo tàng tỉnh lược dịch).

Hầu hết các đồ thờ, hiện vật của di tích Phủ Trung đã bị mất mát, thất lạc, và ngôi đền không còn giữ nguyên trạng kiến trúc cổ. Tuy nhiên, người dân địa phương vẫn còn lưu giữ được một số hiện vật có giá trị. Với diện tích gần hai ngàn mét vuông, ngôi đền đã tồn tại qua suốt hai thế kỷ. Trong thời kỳ tiền khởi nghĩa và tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945, Đền Cối Thị là địa điểm liên lạc của các chiến sĩ cách mạng, nơi tập trung các lực lượng tự vệ cứu quốc của tổng và huyện để phá đường sắt, chặt dây thép, cắt giao thông, nhằm ngăn chặn sự phản công của giặc Nhật. Khi cách mạng tháng Tám giành thắng lợi, ngôi đền đã được sử dụng làm trụ sở của lực lượng tự vệ tập trung của huyện (tiền thân của bộ đội địa phương).

Phủ Trung không chỉ là một di tích mang sắc thái tín ngưỡng tâm linh mà còn là địa điểm lịch sử gắn liền với các sự kiện cách mạng quan trọng thời kỳ 1939 - 1945. Chính vì vậy, các bác Nguyễn Văn Huệ, Trịnh Xuân Bào, Vũ Bá, Phạm Đắc Đạt và các lão thành cách mạng, cán bộ từng giữ cương vị chủ chốt cấp tỉnh, cấp huyện đã cùng cấp ủy, chính quyền và nhân dân địa phương đề nghị xếp hạng Phủ Trung (Đền Cối Thị) là “Di tích lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh” để phát huy giá trị.

Mặc dù ngôi đền cổ Phủ Trung chỉ còn lại dấu vết kiến trúc và những trầm tích thời gian, nhưng hình bóng và giá trị của Đền Cối Thị vẫn mãi in đậm trong ký ức và tâm trí của người dân nơi đây. Nhiều năm qua, nhờ sự quan tâm của lãnh đạo các cấp chính quyền và sự hỗ trợ của ngành văn hóa, cùng với nguồn kinh phí xã hội hóa kết hợp với sự trợ giúp từ nhà nước, năm 2010, di tích Phủ Trung đã được trùng tu tôn tạo với kết cấu vật liệu mới kiên cố, bền vững, nhưng vẫn giữ được nét kiến trúc văn hóa nghệ thuật thời Nguyễn.

Đồng chí Nguyễn Ngọc Luyện - Phó Chủ tịch UBND Thị Trấn Hà Trung trang trọng khai mạc lễ hội Phủ Trung (Đền Cối Thị)

Vào xuân thu nhị kỳ, lễ hội truyền thống tại di tích Phủ Trung được tổ chức vào ngày 26 tháng 2 đến ngày 30 tháng 2 âm lịch hàng năm. Trong suốt thời gian lễ hội, công tác an ninh trật tự, an toàn giao thông và an toàn xã hội luôn được đảm bảo. Không gian lễ hội được trang hoàng rực rỡ cờ hoa, băng zôn, khẩu hiệu, loa phóng thanh rộn rã, thu hút hàng vạn lượt nhân dân địa phương và du khách từ xa gần. Các nghi thức do chính quyền Thị trấn chủ trì được tổ chức trang trọng, đặc biệt trong lễ hội Phủ Trung năm 2025, ông Nguyên Ngọc Luyện - Phó Chủ tịch UBND Thị trấn đã đọc diễn văn khai mạc.

Phần hội rất phong phú với các nghi thức dâng hương, hoa, tế lễ thành hoàng làng... Trong suốt thời gian lễ hội, có tục rước kiệu (tùy vào mỗi năm), diễn xướng dân gian, múa rồng lân, trình diễn dân ca dân vũ, thể thao, trò chơi dân gian do các câu lạc bộ và đội văn nghệ không chuyên các thôn, tiểu khu chuẩn bị. Các tiết mục biểu diễn công phu, đẹp mắt, làm cho lễ hội Phủ Trung trở nên nhộn nhịp, sống động, lôi cuốn đông đảo nhân dân và du khách. Khi lễ hội kết thúc, mọi người vẫn cảm thấy lưu luyến, bâng khuâng.

Lê Như Cương