Vì đâu học trò hành văn kém?

Ảnh minh họa.

Cứ như thế, bài viết có chỉnh sửa sau mỗi lần trả sẽ diễn ra trong suốt quá trình học từ Tiểu học lên THPT. Vì thế, thế hệ học trò ngày ấy viết văn có thể chưa hấp dẫn nhưng rất ít khi mắc lỗi chính tả, lỗi diễn đạt. Tuy nhiên, từ thực tế dạy học trong những năm gần đây, tôi nhận thấy học trò càng ngày càng mắc nhiều lỗi trên. Nguyên nhân đến từ đâu? Giải pháp nào cho vấn đề này?

Thầy cô ít sửa chữa lỗi cho học trò

Đây là một thực trạng cần phải thẳng thắn thừa nhận đang tồn tại trong quá trình dạy học bộ môn Ngữ văn trong những năm qua. Với yêu cầu cần đạt của bộ môn ngữ Văn ngày càng phải đáp ứng được cả đọc - viết - nói và nghe thì thời gian để giáo viên tập trung rèn luyện cho học trò một kĩ năng sẽ bị hạn hẹp. Trước đây, yêu cầu của chương trình chủ yếu là rèn kĩ năng đọc - viết, thầy cô sẽ có nhiều thời gian hơn trong việc đầu tư các giải pháp giúp học trò viết tốt hơn yêu cầu về hình thức.

Mặt khác, trong khâu kiểm tra, đánh giá, đặc biệt là phần đáp án, hướng dẫn chấm trong các đề thi còn chưa quan tâm đúng đến phần này. Cụ thể, trong thang điểm phần trừ điểm lỗi trình bày, diễn đạt, chính ta… còn nhiều bất cập. Lâu nay trong đáp án và hướng chấm cũng đã có yêu cầu xem xét lỗi và trừ điểm. Tuy nhiên quy định quá nhẹ (thường là trừ 0,25 điểm), không đúng với tầm quan trọng và ý nghĩa của yêu cầu tạo lập văn bản, không đủ sức tác động lớn tới thực tiễn dạy học viết bài văn.

Trong khi đó, việc dạy học ở ta về căn bản vẫn đang bị tác động lớn từ các kì thi. Giáo viên và học sinh vẫn đang ở tâm thế “học để thi”, “thi thế nào học thế nấy”. Bởi vậy, cách ra đề thi, chấm thi sẽ có ảnh hưởng lớn đến cách dạy, cách học của cả thầy và trò.

Đây cũng là một “điểm nghẽn” trong việc dạy và học môn Ngữ văn. Vì thế việc đổi mới lần này cần tăng thêm hiệu lực, hiệu quả… cần chú trọng và xác định yêu cầu hình thức cao hơn (tương tự như Nghị định 168 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính về trật tự, an toàn giao thông...). Có như vậy mới phần nào giải quyết được thực trạng sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt một cách cấu thả, thiếu trong sáng như hiện nay.

Bên cạnh đó, còn một nguyên do nữa khiến một số giáo viên ít quan tâm đến vấn đề sửa lỗi cho học trò là vì việc này cần tốn nhiều thời gian và lòng kiên trì, tinh thần trách nhiệm cao.

Học trò ý thức chưa tốt về việc sử dụng ngôn ngữ

Hiện nay, trong xu thế hội nhập quốc tế, bên cạnh tiếp thu và Việt hóa được nhiều cái hay, cái đẹp của tiếng nói, chữ viết nước ngoài, thì sự trong sáng của tiếng Việt đang bị ảnh hưởng tiêu cực. Đáng quan tâm nhất là sự lai căng tiếng nói, chữ viết của nước ngoài ngày một tăng. Dường như ngày càng có nhiều người, nhất là lớp trẻ, khi nói và viết tiếng Việt thường chen tiếng nước ngoài, chủ yếu là tiếng Anh đã vô tình làm mất đi sự trong sáng của tiếng Việt.

Bên cạnh đó, nhiều học trò ngày nay có tâm lí “ngại viết”, “sợ viết”. Các em không còn đam mê viết lách như các thế hệ ngày trước. Nếu trước đây, những giờ viết văn là những giờ học được nhiều em chờ đón với tâm thế hào hứng, mong chờ thì giờ đây lại ngược lại.

Các em bị cách kênh hình thu hút nên việc đọc sách, nhất là sách giấy trở thành một điều gì đó rất xa xỉ. Trong khí đó, đọc sách là phương pháp tốt nhất cho việc rèn viết, cho việc học tập được cách viết, cách diễn đạt cũng như sử dụng ngôn từ đúng và hay. Thói quen đọc sách không còn được duy trì cũng là nguyên nhân của việc sử dụng ngôn ngữ kém ở các em.

Mỗi học trò cần thấm nhuần và khắc sâu lời dặn của Hồ Chủ tịch “Tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu đời và vô cùng quý báu của dân tộc. Chúng ta phải giữ gìn nó, làm cho nó phổ biến ngày càng rộng khắp”. Việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt cũng đòi hỏi các em cần có những hiểu biết cần thiết về tiếng Việt.

Đó là hiểu biết về chuẩn mực và quy tắc tiếng Việt ở các phương diện phát âm, chữ viết, dùng từ, đặt câu, tạo lập văn bản, tiến hành giao tiếp. Muốn có hiểu biết, người học cần tích lũy kinh nghiệm từ thực tế giao tiếp, qua sách báo, học tập ở trường. Có ý thức được như thế, học trò mới có thể sử dụng ngôn ngữ một cách hiệu quả, mà trước hết là đến ở việc tạo lập các văn bản.

Cần bắt đầu từ đổi mới kiểm tra, đánh giá

Chương trình giáo dục phổ thông mới đã nêu yêu cầu về đánh giá năng lực viết từ 2018 là: “Việc đánh giá kĩ năng viết cần dựa vào các tiêu chí chủ yếu như nội dung, kết cấu bài viết, khả năng biểu đạt và lập luận, hình thức ngôn ngữ và trình bày,...”. Có nghĩa là, với một bài viết yêu cầu về nội dung và hình thức là phải tương đương nhau, không nên chú trọng đánh giá nghiêng về một phía.

Như vậy, khâu làm đáp án, hướng dẫn chấm cần coi trọng cả ý và văn. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh, rằng để viết một văn bản cần tập trung vào 2 yêu cầu quan trọng: Một là nêu được hệ thống ý; hai là biết diễn đạt, trình bày ý tưởng một cách sáng sủa, hấp dẫn. Như thế đáp án phần viết cần chú ý đánh giá cả ý và văn; xem xét cả nội dung và hình thức.

Cần khắc phục hiện tượng chỉ tập trung vào ý, đếm ý cho điểm. Cụ thể cần thống nhất quan niệm: Một bài viết tốt phải vừa có ý, vừa không mắc lỗi (diễn đạt lủng củng, mơ hồ, tối nghĩa; viết câu sai, dùng từ sai, chữ viết cẩu thả…). Vì thế đáp án cần nêu rõ yêu cầu về hình thức diễn đạt, trình bày và các chỉ dẫn về trừ điểm nếu bài viết mắc quá nhiều lỗi…

Cụ thể trong phần hướng dẫn chấm của mỗi câu viết cần có thêm hướng dẫn trừ điểm nếu học sinh mắc lỗi rình bày. Ví dụ, trừ điểm mắc lỗi (diễn đạt lủng củng, sai chính tả, dùng từ và chấm câu sai, chữ viết cẩu thả) trừ 0,5 điểm đối với câu viết đoạn văn (nếu đoạn văn mắc từ 5 - 7 lỗi; mắc từ 8 - 10 lỗi trừ 0,75 điểm; mắc trên 10 lỗi không cho vượt quá nửa số điểm cả câu); đối với câu viết bài văn sẽ trừ 0,5 điểm nếu bài văn mắc từ 6 - 9 lỗi; trừ 1.0 điểm nếu mắc từ 10 - 13 lỗi; mắc trên 13 lỗi không cho vượt quá nửa số điểm cả câu.

Với cách làm đáp án, hướng dẫn chấm như trên sẽ giúp giám khảo đánh giá đúng hơn chất lượng của những bài viết. Có thể bước đầu, giám khảo sẽ gặp một chút khó khăn trong quá trình phát các hiện lỗi nhưng dần sẽ thành một thói quen, một kĩ năng và việc phát hiện lỗi sẽ trở nên dễ dàng hơn.

Nếu chấm thi tốt nghiệp, hoặc các kì thi quan trọng có hai giám khảo tham gia chấm thì giám khảo thứ hai có thể gạch lỗi trực tiếp vào bài thi để thuận tiện cho quá trình thống nhất điểm. Riêng các kì thi khảo sát chất lượng tại trường, giáo viên có thể ghi lại lỗi trong quá trình chấm hoặc sửa lỗi trực tiếp trong bài thi để lúc trả bài học sinh sẽ nhìn thấy và giáo viên cũng có những nhận xét, nhắc nhở kịp thời đối với các bài viết mắc nhiều lỗi diễn đạt, chính tả, chữ viết…

Trong nền giáo dục trước năm 1975, có một số điểm tích cực của chương trình dạy học bộ môn ngữ Văn đã được nhiều học giả, những chuyên gia giáo dục đầu ngành chỉ ra, trong đó có việc chú ý chấm cách “hành văn” nhiều hơn là chỉ chú ý về mặt nội dung, suy nghĩ của người viết. Giáo dục trước 1975 đề cao ba nguyên tắc là “nhân bản”, “dân tộc” và “khai phóng” ở tất cả các môn học.

Bởi vậy, trong môn Văn không áp đặt suy nghĩ, cách nghĩ, hành động… (nội dung) vào người học mà chủ yếu tìm cách khắc phục lỗi diễn đạt, lỗi chính tả, lỗi dùng câu, dùng từ… để giúp người viết diễn đạt trong sáng suy nghĩ của chính mình. Cụ thể, khi chấm văn, người thầy sẽ chú trọng đến việc sửa lỗi hành văn cho học trò hơn là việc “sửa nội dung”, “sửa ý nghĩ”…

Hiện nay, giáo dục đào tạo của chúng ta đang thực hiện việc đổi mới căn bản, toàn diện. Dạy Ngữ văn là hướng đến mục tiêu học sinh có được năng lực tiếp nhận và tạo lập văn bản tốt hơn. Vì thế, giáo viên cần chú trọng rèn luyện cho các em cách đọc, cách viết cả nội dung và hình thức diễn đạt, trình bày.

Trong bối cảnh tiếng Việt đang mất đi sự giàu đẹp và trong sáng do sử dụng một cách bừa bãi, thiếu chuẩn mực trên nhiều bình diện của đời sống, môn Ngữ văn trong nhà trường cần đi đầu trong việc khắc phục tình trạng xấu này.

Một trong những giải pháp mạnh mẽ và khả thi là xác định rõ yêu cầu về hình thức diễn đạt, trình bày tiếng Việt trong giao tiếp ngôn ngữ, nhất là hoạt động viết văn bản. Cách thức và yêu cầu đánh giá trong đáp án của kì thi, kiểm tra có sức mạnh và tác động rất lớn đến cách dạy cách học. Vì thế, hi vọng với các yêu cầu mới việc dạy học Ngữ văn nói chung, dạy viết nói riêng có sự chuyển biến đúng hướng và tốt hơn.

Nguyễn Đình Ánh (Trường THPT Nghi Lộc 2 - Nghệ An)