Vi nhựa trong trà túi lọc: Cẩn trọng với thông tin gây hoang mang dư luận

Trà túi lọc vẫn là lựa chọn tiện lợi và an toàn cho người dùng thời nay.

Thông tin chưa kiểm chứng gây lo ngại

Gần đây, nhiều người tiêu dùng giật mình trước thông tin lan truyền trên mạng xã hội về việc trà túi lọc có thể “giải phóng hàng tỷ hạt vi nhựa” vào mỗi tách trà nóng. Thậm chí có trang tin còn so sánh rằng lượng vi nhựa từ một cốc trà túi lọc có thể gấp 200.000 lần tổng lượng vi nhựa mà một người trung bình hấp thụ trong cả năm. Với cách diễn đạt giật gân như vậy, không ít người bắt đầu hoang mang: Liệu thói quen uống trà túi lọc hàng ngày có đang âm thầm gây hại cho sức khỏe? Niềm tin vào sự tiện lợi và an toàn của trà túi lọc – vốn được xây dựng qua nhiều năm đang bị lung lay bởi những lời đồn đoán thiếu cơ sở khoa học rõ ràng.

Điều đáng nói, thông tin về “vi nhựa trong trà” này chưa được kiểm chứng đầy đủ bởi các cơ quan chức năng. Nó bắt nguồn từ vài kết quả nghiên cứu bước đầu và nhanh chóng bị thổi phồng khi truyền đi trên mạng xã hội. Trong khi đó, chưa có bất cứ khuyến cáo chính thức nào từ cơ quan y tế về việc ngừng sử dụng trà túi lọc. Sự mập mờ giữa kết quả nghiên cứu ban đầu và kết luận sức khỏe đã tạo khoảng trống cho tin đồn lan rộng. Trước hiện tượng này, điều cần làm là bình tĩnh nhìn nhận sự việc dưới góc độ khoa học, thay vì hoảng sợ hoặc vội vàng kết tội một sản phẩm được hàng triệu người tin dùng.

Vi nhựa trong trà túi lọc dưới góc nhìn khoa học

Trước hết, cần khẳng định hiện tượng vi nhựa trong trà túi lọc không phải là vô căn cứ. Các nghiên cứu quốc tế vài năm gần đây đã chỉ ra sự hiện diện của vi nhựa trong một số loại túi trà. Cụ thể, nghiên cứu năm 2019 của Đại học McGill (Canada) phát hiện một túi trà làm bằng nhựa (loại túi lọc hình kim tự tháp cao cấp) có thể giải phóng khoảng 11,6 tỷ hạt vi nhựa và 3,1 tỷ hạt nhựa siêu nhỏ (nanoplastic) vào một cốc trà pha ở 95 độ C. Phân tích cho thấy hầu hết các hạt vi nhựa này có nguồn gốc từ chính chất liệu túi lọc (nhựa PET và nylon) dùng để giữ form túi trà.

Mới đây nhất, một nghiên cứu công bố cuối năm 2024 trên tạp chí Chemosphere cũng đưa ra kết quả tương tự: khi ngâm các túi trà ở nhiệt độ xấp xỉ 95 độ C, mỗi ml nước trà chứa từ 8,18 triệu đến 1,2 tỷ hạt nhựa nano, và những hạt cực nhỏ này thậm chí có thể bị tế bào ruột người hấp thụ. Rõ ràng, dưới điều kiện thí nghiệm, vi nhựa có thể thôi ra từ một số loại túi lọc trà.

Tuy nhiên, con số “hàng tỷ hạt nhựa” không đồng nghĩa với mức độ nguy hiểm tương ứng. Cho đến nay, chưa có bằng chứng khoa học nào cho thấy vi nhựa từ trà túi lọc (hay thực phẩm nói chung) gây hại trực tiếp cho sức khỏe con người ở mức độ tiếp xúc hiện tại. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đánh giá rằng vi nhựa trong nước uống hiện chỉ gây “nguy cơ thấp” đối với sức khỏe, và ảnh hưởng của các hạt vi nhựa đến sức khỏe con người chưa được chứng minh.

Giới chuyên gia nhấn mạnh còn quá sớm để kết luận về tác hại của vi nhựa đối với cơ thể. Một báo cáo của WHO lưu ý rằng phần lớn các hạt nhựa kích thước lớn (trên 150µm) khi đi vào cơ thể sẽ được đào thải ra ngoài, chỉ những hạt cực nhỏ mới có khả năng vượt qua thành ruột để xâm nhập vào mô và cơ quan nội tạng.

Ngay cả với những hạt nano đó, hiện các nhà khoa học chưa rõ chúng có gây ảnh hưởng lâu dài gì hay không do thiếu dữ liệu nghiên cứu về mức độ hấp thụ, phân bố cũng như tác động của chúng.

Nói cách khác, mối lo ngại “uống trà nuốt phải nhựa” của công chúng hiện nay chưa được khẳng định bằng thực nghiệm, các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục nghiên cứu để có câu trả lời chính xác và toàn diện hơn. Vi nhựa – vấn đề môi trường không của riêng trà túi lọc.

Một khía cạnh quan trọng khác thường bị bỏ qua: Vi nhựa thực ra đã và đang hiện diện ở khắp nơi trong môi trường, không riêng gì trong trà túi lọc.

Các hạt nhựa siêu nhỏ này có thể xâm nhập vào thực phẩm, nước uống và thậm chí cả không khí mà con người hấp thụ hằng ngày. Chúng ta vô tình “ăn, uống, thở” phải vi nhựa từ nhiều nguồn: uống nước (kể cả nước máy lẫn nước đóng chai), sử dụng thực phẩm bọc trong bao bì nhựa, hay đơn giản là hít thở không khí có bụi vi nhựa.

Chẳng hạn, nghiên cứu cho thấy ngay cả nước uống đóng chai cũng chứa các mảnh vi nhựa – một phần bắt nguồn từ chính quá trình đóng gói và bao bì nhựa (như mảnh vỡ từ vỏ chai, nắp chai). Một người bình thường mỗi năm có thể hấp thụ hàng chục nghìn hạt vi nhựa từ môi trường sống chung quanh, trong đó trà túi lọc chỉ đóng góp một phần nhỏ.

Nói cách khác, câu chuyện vi nhựa là vấn đề môi trường chung của thời đại “văn minh nhựa”, chứ không phải lỗi ở riêng một sản phẩm trà. Từ vỏ hộp thực phẩm, chai nước, ly cà-phê mang đi, cho tới sợi vải tổng hợp trong quần áo, vô số tiện ích hiện đại làm từ nhựa đều đang âm thầm thải ra vi nhựa.

Thống kê của Quỹ Quốc tế Bảo vệ thiên nhiên (WWF) thậm chí ước tính trung bình mỗi người có thể nuốt phải khoảng 5g nhựa mỗi tuần (tương đương một chiếc thẻ tín dụng) từ các nguồn khác nhau.

Dù con số này còn cần kiểm chứng thêm, nhưng rõ ràng vi nhựa là thực tế khó tránh trong cuộc sống hiện đại. Do đó, việc quy hết trách nhiệm cho mỗi túi trà lọc là thiếu khách quan. Thay vì chỉ trích một cách phiến diện, chúng ta cần nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện hơn: giảm thiểu rác thải nhựa và vi nhựa đòi hỏi nỗ lực chung trên nhiều phương diện, từ thay đổi vật liệu bao bì, cải thiện công nghệ sản xuất đến ý thức tiêu dùng xanh.

Truyền thông cẩn trọng để bảo vệ niềm tin và văn hóa trà

Sự cố “vi nhựa trong trà túi lọc” cũng đặt ra bài học về trách nhiệm truyền thông. Thông tin khoa học nếu bị diễn giải sai lệch hoặc thổi phồng có thể nhanh chóng gây tổn hại đến uy tín của những thương hiệu uy tín cũng như niềm tin của người tiêu dùng.

Trong ngành thực phẩm và đồ uống, niềm tin là yếu tố quan trọng hàng đầu-mất niềm tin, doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng đều thiệt hại. Chỉ một tin đồn thiếu kiểm chứng có thể làm sụp đổ hình ảnh mà các doanh nghiệp trà xây dựng suốt nhiều thập kỷ.

Do vậy, những ai đưa tin, chia sẻ thông tin cần cẩn trọng, tìm hiểu thấu đáo trước khi kết luận. Đừng vì một kết luận vội vàng mà “kết tội oan” cho cả ngành trà túi lọc, vốn từ lâu đã mang lại tiện ích cho cuộc sống hiện đại. Trong câu chuyện này, các chuyên gia và nghệ nhân trà đều lên tiếng kêu gọi cách tiếp cận bình tĩnh, khách quan.

Nghệ nhân trà Hồ Ngọc Lâm (biệt danh “chú Lâm Tâm Đạo”) kiểm tra vườn chè.

Nghệ nhân trà Hồ Ngọc Lâm (biệt danh “chú Lâm Tâm Đạo”) chia sẻ rằng, những người làm truyền thông cần thận trọng, đừng để các thông tin chưa sáng tỏ làm người yêu trà hoang mang.

Ông cho rằng, trà túi lọc đã góp phần đưa văn hóa thưởng trà đến gần hơn với nhịp sống hiện đại, nên không thể chỉ vì một báo cáo khoa học chưa đầy đủ mà phủ định hoàn toàn giá trị của nó.

“Trà túi lọc, nếu được sản xuất đúng tiêu chuẩn, vẫn là lựa chọn tiện lợi và an toàn cho người dùng thời nay”, ông khẳng định.

Thực tế, các chuyên gia cũng khuyên người tiêu dùng nên chọn sản phẩm trà từ những thương hiệu uy tín, nguồn gốc rõ ràng để bảo đảm chất lượng và giảm thiểu rủi ro. Điều này có nghĩa là những doanh nghiệp làm ăn chân chính, tuân thủ quy chuẩn an toàn thực phẩm, sử dụng vật liệu túi lọc đạt chuẩn (dù là giấy hay nhựa thực phẩm) vẫn xứng đáng được người tiêu dùng tin tưởng.

Vi nhựa trong trà túi lọc, xét đến cùng, là một lời nhắc nhở để tất cả chúng ta quan tâm hơn đến môi trường và chất lượng sản phẩm tiêu dùng. Nhưng lời nhắc ấy cần được tiếp nhận bằng cái đầu lạnh và trái tim ấm: tức là bằng lý trí sáng suốt và sự trân trọng những giá trị tốt đẹp sẵn có. Có như vậy, mỗi bước cải tiến vì sức khỏe và môi trường mới đạt hiệu quả, và niềm tin của người tiêu dùng mới ngày càng được củng cố vững chắc, thay vì dễ dàng lung lay trước những tin đồn thất thiệt.

Nguồn tài liệu tham khảo: Viện nghiên cứu Khoa học và các Tổ chức Y tế thế giới (WHO), báo cáo trên các tạp chí khoa học uy tín (Environmental Science & Technology, Chemosphere…), cùng ý kiến của chuyên gia.