Vì sao Byung-Chul Han là triết gia nổi tiếng bậc nhất hiện nay?

Sự biến mất của nghi thức là tác phẩm đầu tiên của triết gia người Đức gốc Hàn Byung-Chul Han được chuyển ngữ sang tiếng Việt. Trong cuốn sách, tác giả đã đưa ra những dẫn chứng thú vị, cho thấy những nhãn quan độc đáo về nghi thức và vai trò của nó trong xã hội hiện đại.

Han từng được tờ The New Yorker gọi là “triết gia được yêu thích trên Internet hiện nay”. Vào tháng 9/2024, ông nhận Giải Tư duy Đương đại Quốc tế “vì những phân tích sâu sắc về xã hội đương đại và khả năng nêu bật những mâu thuẫn, thách thức của thời đại chúng ta, từ đó đưa ra những suy ngẫm độc đáo và sâu sắc về cuộc sống trong kỷ nguyên kỹ thuật số”.

Byung-Chul Han được xem là một trong những triết gia đương đại nổi tiếng bậc nhất hiện này. Ảnh: El Páis.

Hành trình đến với triết học

Sinh năm 1959 tại Seoul (Hàn Quốc), Byung-Chul Han ban đầu theo học luyện kim - lĩnh vực hoàn toàn khác biệt so với triết học. Sớm nhận ra đây là lựa chọn “sai lầm”, năm 22 tuổi, ông quyết định đến Đức để học triết, văn học Đức và thần học Công giáo.

Vì gia đình không ủng hộ nên ông nói dối mình đến đây để học tiếp ngành luyện kim. Chia sẻ với tờ El Páis, tờ đã gọi ông là “ngôi sao mới của nền triết học Đức”, Han cho biết: “Sau khi tốt nghiệp đại học ngành luyện kim, tôi thấy mình như một thằng ngốc. Tôi thực sự muốn học một thứ gì đó liên quan đến văn học. Nhưng ở Hàn Quốc, tôi không thể thay đổi việc học của mình và gia đình tôi cũng không cho phép”.

Càng đặc biệt hơn khi đặt chân đến đây, ông không biết tiếng Đức, cũng không biết gì về triết học Đức. Ban đầu ông muốn nghiên cứu văn học, nhưng vì tốc độ đọc quá chậm nên đã quyết định chuyển ngành, bởi triết thì không phải nhanh.

Năm 1994, ông lấy bằng Tiến sĩ tại Đại học Freiburg với luận án về Martin Heidegger. Tiếp sau đó ông hoàn thành luận án về Jacques Derrida tại Đại học Basel (Thụy Sĩ) để đủ điều kiện giảng dạy.

Từ năm 2010 đến 2012, ông là giáo sư Triết học và Lý thuyết truyền thông tại Đại học Nghệ thuật và Thiết kế thành phố Karlsruhe. Kể từ năm 2012, ông giữ ghế giáo sư môn Triết và Văn hóa học tại Đại học Nghệ thuật Berlin.

Được xem là nhà tư tưởng Đức thế hệ mới, Byung-Chul Han tiết lộ ông đọc, tham khảo rất nhiều, thậm chí bật mí nữ triết gia Simone Weil (Mong chờ Thượng Đế) đang “sống trong mình”. Ông nói: “Simone Weil gần đây đã nhập vào và nói chuyện với tôi suốt [...] Tôi duy trì một cuộc đối thoại nội tâm với bà. Tôi cảm thấy như mình là một 'tái hiện thân của bà'”.

Trong Sự biến mất của nghi thức, ông kế thừa và phát triển thêm nhiều quan điểm của các triết gia quan trọng khác, từ Soren Kierkegaard với sự lặp lại, Hannah Arendt với tính bất biến của đồ vật... đến khái niệm “người chơi” trong cuốn sách cùng tên của Johan Huizinga. Với tình yêu văn học, ông cũng tìm thấy những ý nghĩa đặc biệt trong các tác phẩm của Antoine de Saint-Exupery hay tiểu thuyết gia người Hungary Peter Nadas...

Để rồi từ những nghi thức không còn hiện diện, ông cho thấy tác động của “xã hội thành tích” dẫn đến các rối loạn tâm lý như hội chứng kiệt sức, trầm cảm, rối loạn tăng động giảm chú ý... ở con người ngày nay.

Sự biến mất của nghi thức là tác phẩm đầu tiên của Byung-Chul Han được dịch tiếng Việt. Sách do Phanbook và NXB Hồng Đức ấn hành, Trần Anh Tuấn dịch. Ảnh: H.T

Ngắn hơn và dễ hiểu hơn

Trong ba thập niên nghiên cứu, ông cho ra mắt khoảng 30 đầu sách viết bằng tiếng Đức, được dịch sang hơn 20 thứ tiếng, trong đó được chào đón rộng rãi nhất ở Tây Ban Nha, Hàn Quốc, Trung Quốc và khu vực Mỹ Latinh.

Chủ đề mà ông quan tâm rất đa dạng, từ quyền lực, toàn cầu hóa, truyền thông kỹ thuật số, chủ nghĩa tân tự do, cái chết... đến chuyên khảo về Heidegger, Hegel...

Trong đó, ông được đánh giá cao nhất nhờ các phân tích sâu sắc và sáng suốt về thời đại kỹ thuật số. Cụ thể, ông đã phê phán những mô hình tư duy hiện tại và đề xuất cách tiếp cận mới để hiểu về các mối nguy trong xã hội ngày nay.

Chẳng hạn trong Sự biến mất của nghi thức, ông lập luận các nghi thức lặp đi lặp lại cho con người không gian tĩnh lặng, hướng vào nội tâm, đối nghịch hoàn toàn với bối cảnh của chủ nghĩa dữ liệu với các cập nhật diễn ra liên tục, qua đó ảnh hưởng đến sự tự vấn, nhìn nhận bản thân.

Thay vì sử dụng những thuật ngữ phức tạp, đao to búa lớn, sách của ông được viết mạch lạc, dễ hiểu với lối diễn đạt rõ ràng, cấu trúc chặt chẽ. Điều này có thể xuất phát từ những khó khăn khi ông đến Đức và nhận ra để triết học đến với đời sống, nó cần một hình thức khác, cách thể hiện khác.

Byung-Chul Han chia sẻ: “Nhiệm vụ của tôi với tư cách triết gia là giải thích về kiểu xã hội chúng ta đang sống [...] Triết học là việc nói lên sự thật và là công cụ để hiểu thế giới tốt hơn, nhưng nó đang mất dần chỗ đứng vì các triết gia có xu hướng cho ra đời những cuốn sách khó đến mức không ai dám đọc”.

Không chỉ viết bằng ngôn ngữ dễ đọc, tác phẩm của ông cũng đang ngắn dần đi theo thời gian. Nói về điều này, ông chia sẻ: “Tại sao phải viết dài hàng nghìn trang nếu có thể soi tỏ thế giới chỉ bằng vài từ chứ?”

Và tuy đến từ Hàn Quốc, chịu nhiều ảnh hưởng từ vùng đất này, nhưng Han không xem mình là một gương mặt đại diện cho tư tưởng phương Đông. Ông nói: “Tôi không thực sự quan tâm nhiều đến tư duy Á Đông. Tôi quan tâm đến những mô hình tư duy không liên quan đến bất kỳ một bối cảnh văn hóa cụ thể nào”.

Tuy vậy, triết lý phương Đông giúp ông có thể nới lỏng các tiêu chuẩn cứng nhắc của tư duy phương Tây. Điều đó cũng có thể thấy trong Sự biến mất của nghi thức, khi một mô hình tiên tiến, thiên về nghi thức được ông dẫn chứng là Nhật Bản - tư tưởng có sự tương đồng với Roland Barthes trong cuốn Đế chế ký hiệu.

Với số lượng sách đa dạng và dung lượng ngày càng ngắn, có thể nói những quan điểm của Han đã “lan tỏa vào không khí và mọi người đều có thể hít thở chúng” như ông chia sẻ, từ đó khẳng định vị thế của ông trong lĩnh vực này.

Hoàng Tùng