Vì sao cát nhân tạo tốt nhưng không được ưa chuộng?

Cát tự nhiên chỉ đáp ứng 40% nhu cầu xây dựng

Theo thống kê của Cục Địa chất và khoáng sản Việt Nam cho thấy, nước ta có 331 mỏ cát sông với tổng trữ lượng khoảng 2.079,72 triệu m3. Nguồn cát chính cung cấp cho sản xuất bê tông và vữa chủ yếu tập trung ở các dự án được cấp phép cho các doanh nghiệp khai thác các mỏ hoặc nạo vét khơi thông luồng lạch, nhưng cũng chỉ đáp ứng được khoảng 60 - 65% nhu cầu và cung cấp cho các đô thị lớn.

Đối với cát san lấp, nhu cầu hàng năm cần từ 525 – 575 triệu m3. Theo khảo sát, hiện cả nước có 71 cơ sở khai thác cát san lấp được cấp phép với tổng công suất đạt trên 4,5 triệu m3/năm, mới đáp ứng được 1,5% so với mức độ tiêu thụ cát xây dựng. Theo dự báo, nguồn tài nguyên cát sẽ sớm cạn kiệt và nguy cơ nước ta nhập khẩu cát xây dựng là điều có thể sẽ xảy ra.

Cát nhân tạo có nhiều ưu điểm nhưng chưa được sử dụng phổ biến.

Theo TS Lê Trung Thành, Vụ trưởng Vụ Vật liệu xây dựng, Bộ Xây dựng, ngành xây dựng thường sử dụng hai loại cát. Loại thứ nhất dùng cho bêtông và vữa với công suất tiêu thụ khoảng hơn 100 triệu m3/năm. Loại thứ hai là cát dùng cho san lấp hạ tầng công trình xây dựng và giao thông có khối lượng tiêu thụ rất lớn.

Hiện cát nghiền chủ yếu được sử dụng để thay thế cát thiên nhiên dùng cho bê tông, vữa và có thể được tạo ra từ nhiều nguồn khác nhau như khoáng sản đá, sỏi thiên nhiên; phế thải của ngành khai thác than, khoáng sản; phế thải phá dỡ các công trình xây dựng; phế thải của các ngành công nghiệp

Trong khi cát tự nhiên là tài nguyên không tái tạo kịp và dần cạn kiệt khi khai thác, sử dụng quá mức. Bởi vậy, thời gian qua, việc sử dụng cát nhân tạo được xay từ đá dần thay thế cát tự nhiên trong xây dựng là cần thiết và được nhiều doanh nghiệp lựa chọn triển khai.

Mặc dù được khuyến khích nhưng đưa cát nhân tạo sử dụng phổ biến trong xây dựng không hề dễ dàng. Các doanh nghiệp phản ánh, dù chất lượng cát nhân tạo được đánh giá là hạt đồng đều hơn, đảm bảo cường độ đá, không có tạp chất vì quá trình nghiền đã được sục rửa nhiều lần, giúp tiết kiệm ximăng và rút ngắn thời gian thi công, tăng tuổi thọ công trình nhưng hiện việc tiêu thụ sản phẩm này mới chỉ dừng lại ở mức độ nội bộ doanh nghiệp.

Theo TS Thái Duy Sâm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam (VABM). tiềm năng của cát nhân tạo ở nước ta là rất lớn. "Tôi lấy ví dụ, nhu cầu cát cho xây dựng ở nước ta rất lớn và ngày càng tăng trong khi đó trữ lượng cát tự nhiên lại hạn chế và ngày càng cạn kiệt. Việc khai thác cát tự nhiên gây ra nhiều hệ lụy khó lường cho môi trường và cuộc sống tương lai", ông Sâm nói.

Cát nhân tạo đã được nghiên cứu và sản xuất, ứng dụng trong xây dựng ở nhiều quốc gia trên thế giới. Với công nghệ ngày càng hiện đại, việc sản xuất cát nhân tạo không còn là điều gì đó quá lớn lao. Đặc biệt, việc sản xuất cát nhân tạo cũng đã được Bộ Xây dựng cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn kỹ thuật về xây dựng.

Ngoài ra, nguồn nguyên liệu cho sản xuất cát nhân tạo ở nước ta khá dồi dào, bao gồm đá tự nhiên và phế thải các ngành Xây dựng, khai thác chế biến khoáng sản, luyện kim... Dù Chính phủ đã có chủ trương khuyến khích sản xuất và sử dụng cát nhân tạo thay thế cát tự nhiên, nhưng hiện nay, việc sản xuất và sử dụng cát nhân tạo vẫn còn nhiều rào cản.

Việc sử dụng cát nhân tạo trong các công trình xây dựng ở nước ta vẫn chưa được phổ biến nên các nhà đầu tư chưa mạnh dạn sản xuất. Điều này đến từ một số nguyên nhân như thói quen sử dụng cát tự nhiên lâu nay vẫn chưa thể bỏ được, trong khi đó khái niệm cát nhân tạo vẫn còn khá xa lạ.

Các tiêu chuẩn kỹ thuật, định mức, đơn giá, hướng dẫn sử dụng liên quan đến sản xuất và sử dụng cát nhân tạo chưa được đồng bộ. Giá thành sản xuất cát nhân tạo còn cao, khó cạnh tranh với cát tự nhiên. Cùng với đó, các chính sách, cơ chế khuyến khích sản xuất và sử dụng cát nhân tạo chưa đầy đủ, chưa thực sự có hiệu quả trong thực tế.

Phải đánh thuế tài nguyên với cát tự nhiên

Các chuyên gia của Viện Vật liệu xây dựng (VIBM) nhận định để thúc đẩy việc sản xuất và sử dụng cát nghiền thay thế cát tự nhiên dùng cho bê tông và vữa xây dựng, Nhà nước cần tăng cường nghiên cứu khoa học công nghệ để giải quyết khó khăn về khâu kỹ thuật trong sản xuất và sử dụng cát nghiền. Việc nghiên cứu, sản xuất cát nhân tạo được xem là hướng đi phù hợp, đáp ứng nhu cầu về nguồn cung cho thị trường trong tương lai gần.

TS Thái Duy Sâm cho rằng cần giải quyết "nút thắt" để đưa cát nhân tạo phổ biến rộng rãi hơn trong xây dựng; trong đó các cơ quan Nhà nước đóng vai trò rất quan trọng. Trước tiên, cần rà soát bổ sung, sửa đổi, cụ thể hóa các cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích có hiệu quả việc sản xuất và sử dụng cát nhân tạo như: ưu đãi về thuế, chuyển giao công nghệ, vốn vay… cho các doanh nghiệp đầu tư sản xuất và sử dụng cát nhân tạo.

Đồng thời, cần kiểm soát chặt chẽ việc khai thác, kinh doanh, sử dụng cát tự nhiên trái pháp luật, có các chế tài đủ mạnh để hạn chế việc khai thác, kinh doanh, sử dụng cát tự nhiên. Bên cạnh đó, cần tăng cường kiểm tra, giám sát, nâng cao mức thuế tài nguyên đối với cát tự nhiên; quy định các loại công trình phải sử dụng cát nghiền; có các chế tài đủ mạnh để quản lý, xử phạt các vi phạm về sản xuất và sử dụng cát xây dựng.

Đặc biệt, thống các tiêu chuẩn kỹ thuật, bộ định mức kinh tế kỹ thuật, đơn giá đối với các loại cát nhân tạo trong xây dựng cần được tập trung hoàn thiện. Bởi đây chính là cơ sở pháp lý đầy đủ để các địa phương, tổ chức cá nhân thúc đẩy sử dụng cát nhân tạo thay thế cát tự nhiên. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền vận động thay đổi tư duy, thói quen sử dụng cát tự nhiên tăng cường sử dụng cát nhân tạo cũng rất quan trọng.

Ngoài ra, cần tiếp tục đẩy mạnh việc sản xuất và sử dụng cát nhân tạo thay thế cát tự nhiên dùng cho bê tông và vữa xây dựng; ứng dụng các công nghệ tiên tiến, thiết bị hiện đại trong sản xuất cát nhân tạo, nhằm nâng cao chất lượng, hạ giá thành sản phẩm. Nghiên cứu, sử dụng phế thải xây dựng, chất thải của công nghiệp luyện kim, khai thác chế biến khoáng sản làm đầu vào cho sản xuất cát nhân tạo. Cải tiến quản trị doanh nghiệp, tăng cường tiếp thị tiêu thụ sản phẩm để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, khả năng cạnh tranh…

Tô Hội