Vì sao Donbas trở thành điểm nóng?

Từ trước khi ông Putin đưa quân vào, Đường liên lạc - ranh giới phân chia lãnh thổ kiểm soát giữa phe ly khai và quân đội Ukraine - đã trở nên căng thẳng hơn trong những ngày qua sau một thời gian tương đối yên ắng.

Chiến sự ở khu vực này có thể là "ngòi nổ" cho một cuộc xung đột rộng lớn hơn.

Chuyện gì đã xảy ra?

Chiến sự ở khu vực này đã nổ ra từ năm 2014 sau khi lực lượng nổi dậy do Nga hậu thuẫn chiếm giữ các tòa nhà chính phủ ở các thị trấn và thành phố trên khắp miền Đông Ukraine. Các cuộc giao tranh ác liệt khiến các khu vực phía đông Luhansk và Donetsk của Donbas rơi vào tay lực lượng ly khai.

Đó cũng là năm Nga sáp nhập bán đảo Crimea - động thái khiến phương Tây lên án quyết liệt.

Các khu vực do phe ly khai kiểm soát ở Donbas tự xưng là Cộng hòa Nhân dân Luhansk (LPR) và Cộng hòa Nhân dân Donetsk (DPR).

Chính quyền Kyiv khẳng định hai khu vực trên thực tế là do lính Nga chiếm đóng, và từ chối đối thoại trực tiếp với hai nước cộng hòa ly khai tự xưng.

Tuy nhiên, về mặt chính thức, các nước cộng hòa tự xưng không được chính phủ nào công nhận, kể cả Nga.

Thỏa thuận Minsk II năm 2015 sau đó đã dẫn đến một hiệp định ngừng bắn mong manh và xung đột chuyển thành “chiến tranh tĩnh” dọc theo Đường liên lạc. Các thỏa thuận cũng cấm sử dụng vũ khí hạng nặng gần khu vực này.

Thế nhưng, phát ngôn xung quanh cuộc xung đột tiếp tục bị chính trị hóa nặng nề. Chính phủ Ukraine gọi lực lượng ly khai là “những kẻ xâm lược” và “những kẻ chiếm đóng”. Trong khi đó, truyền thông Nga gọi lực lượng này là "dân quân", khẳng định rằng họ là những người dân địa phương tự vệ chống lại chính phủ Kyiv.

Hơn 14.000 người đã chết trong cuộc xung đột ở Donbas kể từ năm 2014 và khoảng 1,5 triệu người đã buộc phải rời bỏ nhà cửa, theo chính phủ Ukraine.

Chuyện gì đang xảy ra?

Dù tương đối im ắng trong phần lớn năm nay, căng thẳng ở Donbas đang nóng trở lại. Hôm 17/2, một trường mẫu giáo ở vùng lãnh thổ do Ukraine kiểm soát, cách chiến tuyến chưa đầy 5 km đã bị tấn công.

Ngày 18-19/2, các nhà chức trách Ukraine báo cáo sự gia tăng của các cuộc pháo kích bằng vũ khí hạng nặng - thứ bị cấm trong phạm vi 50 km tính từ chiến tuyến theo Thỏa thuận Minsk.

Các lãnh đạo “Cộng hòa Nhân dân Donetsk và Luhansk” (DPR và LPR) tự xưng tuyên bố Ukraine đang lên kế hoạch cho một cuộc tấn công quân sự lớn trong khu vực. Hôm 18/2, họ đã tổ chức sơ tán dân thường sang Nga, đồng thời kêu gọi nam giới ở lại và cầm vũ khí chiến đấu.

Các nhà chức trách Moscow hứa sẽ cho những người sơ tán nơi trú ẩn và bồi thường, trong khi truyền thông nhà nước Nga đưa tin với thông điệp rằng hàng nghìn người đã rời đi vì sợ hãi Ukraine tấn công.

Thế nhưng, các quan chức Kyiv liên tục phủ nhận cáo buộc này.

"Một mối nguy lớn là các đại diện của Liên bang Nga có mặt tại đó (Luhansk và Donetsk) sẽ kích động một số vụ việc nhất định. Họ có thể làm những việc không liên quan gì đến quân đội của chúng tôi”, người đứng đầu Hội đồng An ninh Quốc gia Ukraine Oleksiy Danilov, cho biết.

Ông Danilov không cung cấp bằng chứng nhưng nói thêm: "Chúng tôi không thể nói chính xác những gì họ sẽ làm, như liệu họ sẽ cho nổ xe buýt chở những người sơ tán đến vùng Rostov, hay cho nổ tung nhà cửa. Chúng tôi không thể biết".

Phát biểu của ông Danilov được đưa ra chỉ vài giờ sau vụ nổ xe bí ẩn của một quan chức cấp cao ở thành phố Donetsk, gần với trụ sở của phe ly khai.

Người đứng đầu Cộng hòa Nhân dân Donetsk tự xưng, ông Denis Pushilin, gọi đây là hành động khủng bố. Tuy nhiên, giới chức Ukraine và phương Tây cho rằng đây là một hành động khiêu khích được dàn dựng nhằm biện minh cho sự can thiệp của Nga.

Chuyện gì sẽ xảy ra?

Phe ly khai ở Donbas có được sự hậu thuẫn đáng kể từ Moscow. Trước ngày 21/2, Nga khẳng định rằng nước này không có binh sĩ trên thực địa tại Donbas. Nhưng Mỹ, NATO và Ukraine cho rằng chính phủ Nga đã hỗ trợ lực lượng ly khai, tư vấn và cung cấp thông tin tình báo, đồng thời đưa các sĩ quan của Moscow vào hàng ngũ cấp cao tại Donbas.

Moscow cũng cấp hàng trăm nghìn hộ chiếu Nga cho người dân ở Donbas trong những năm gần đây.

Bằng cách cho người Ukraine nhập quốc tịch Nga, các quan chức và nhà quan sát phương Tây vốn luôn cáo buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin đang tìm cách để công nhận các khu vực ly khai. Điều này cũng cho Moscow một lý do để can thiệp vào Ukraine.

Tuần trước, Quốc hội Nga đã kêu gọi Điện Kremlin chính thức công nhận Cộng hòa Nhân dân Luhansk và Cộng hòa Nhân dân Donetsk tự xưng là quốc gia độc lập.

Ông Putin từ lâu đã cáo buộc Ukraine vi phạm quyền của người dân tộc Nga và những người nói tiếng Nga ở Ukraine, đồng thời cho biết việc can thiệp quân sự để bảo vệ nhóm này.

Ngày 16/2, tổng thống Nga cũng cáo buộc chính phủ Ukraine gây “tội diệt chủng” ở Donbas. Dù những cáo buộc của ông Putin không phải là mới, nhưng thời điểm lại đáng ngại.

Moscow từng tuyên bố Gruzia đã thực hiện tội ác diệt chủng đối với dân thường ở khu vực ly khai Nam Ossetia vào tháng 8/2008. Trong cuộc xung đột ngắn ngủi đó, Nga đã phát động một cuộc tấn công quân sự lớn, tiến sâu vào lãnh thổ Gruzia.

Đến ngày 21/2, ông Putin ký sắc lệnh công nhận độc lập của “Cộng hòa Nhân dân Donetsk” (DNR) và “Cộng hòa Nhân dân Luhansk” (LNR) rồi ra lệnh đưa quân vào vùng ly khai này.

Động thái bước ngoặt của ông Putin Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký sắc lệnh công nhận độc lập, chủ quyền của Cộng hòa Nhân dân Donetsk và Luhansk ở Ukraine, làm gia tăng căng thẳng.

Minh An