Vì sao giấc mơ mua nhà ở xã hội vẫn xa tầm với?

Hiện nay, tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh..., dẫn đến nhu cầu về nhà ở ngày càng cấp thiết, nhất là đối với người có thu nhập thấp, công nhân, người lao động. Qua đó, vai trò của nhà ở xã hội (NOXH) trở nên hết sức quan trọng.

NOXH được xem là giải pháp nhằm bảo đảm quyền có chỗ ở hợp pháp, ổn định cho mọi người dân, đặc biệt trong giai đoạn nhà ở thương mại thường “xa tầm với”.

Thế nhưng thực tế cho thấy khoảng cách giữa “mong muốn có nhà” và “khả năng tiếp cận nhà ở xã hội” vẫn rất rộng. Mặc dù trong những năm gần đây, chính quyền và các doanh nghiệp đã có nhiều nỗ lực: khởi công hàng loạt dự án NOXH, hoàn thiện hàng chục nghìn căn hộ.

Từ đầu năm tới nay, cả nước đã hoàn thành thêm hơn 26.000 căn NOXH, tuy nhiên, nguồn cung vẫn chưa thể đáp ứng nổi lượng người đang đợi nhà tại các đô thị lớn. Ở Hà Nội, trong khi số lượng người đăng ký mua/thuê NOXH tăng nhanh chóng, nhiều người phải xếp hàng từ đêm để nộp hồ sơ.

Sự chênh lệch lớn giữa nhu cầu thực tế và lượng nhà ở xã hội có sẵn, cộng với thủ tục, điều kiện xét duyệt và thu nhập của người dân đã làm cho giấc mơ sở hữu nhà ngày càng trở nên xa vời hơn. Chính vì vậy, dù NOXH được kỳ vọng là 'chiếc phao cứu trợ' an sinh đô thị, trên thực tế vẫn tồn tại nhiều rào cản, vướng mắc khiến không ít người dù rất cần nhưng không thể tiếp cận được.

Ảnh minh họa.

Khó khăn trong tiếp cận thông tin và thủ tục hồ sơ

Nhiều người có thu nhập thấp hoặc làm nghề lao động tự do cho biết họ gặp khó khăn trong khâu xác minh thu nhập, chứng minh điều kiện để được mua hoặc thuê mua NOXH. Một số quy trình yêu cầu hồ sơ phức tạp, phải xác nhận từ cơ quan, doanh nghiệp nơi đang làm việc, điều này gây khó cho người lao động thời vụ, hợp đồng ngắn hạn hoặc làm nghề tự do. Rất nhiều cơ quan báo chí đã phản ánh thực trạng nhiều hồ sơ bị “vướng” ở khâu xác nhận thu nhập, dẫn tới người dân dù đủ điều kiện nhưng vẫn không hoàn thiện được thủ tục.

Trao đổi với PV Tạp chí điện tử Kinh tế môi trường, anh L.M.Long, một Kỹ sư điện sinh sống tại Hà Nội, đang trong quá trình đăng ký thủ tục mua NƠXH cho biết: “Hiện tôi khá lúng túng trong việc chuẩn bị hồ sơ, đặc biệt là không biết phải bắt đầu từ đâu. Việc xin xác nhận thu nhập hay mức lương từ các công ty nơi tôi đã làm trong vòng một năm qua cũng rất khó khăn, khiến quá trình hoàn thiện thủ tục gần như bị “tắc” từ bước đầu.”, anh nói.

Về khung pháp lý, Luật Nhà ở năm 2023 và các nghị định hướng dẫn đã cập nhật quy định liên quan, tuy nhiên việc vận hành, áp dụng tại các địa phương còn khác nhau, dẫn tới sự bất nhất trong thực tế. Người dân cần nắm rõ điều kiện, hồ sơ theo quy định mới nhất trước khi nộp.

Anh Long cũng bày tỏ thêm mong muốn về chính sách nhà ở xã hội hiện nay: “Điều tôi mong mỏi nhất là việc cắt giảm thủ tục rườm rà. Nếu hồ sơ, quy trình được đơn giản hóa, người dân sẽ dễ tiếp cận nhà ở xã hội hơn và bớt áp lực trong quá trình đăng ký.” - anh chia sẻ.

Khi nhắc đến quyết định mua nhà ở xã hội, anh thừa nhận nỗi băn khoăn lớn nhất vẫn là tài chính. “Tôi không có sẵn tiền và thật sự không biết phải xoay nguồn vốn ở đâu nếu muốn mua,” anh chia sẻ. Áp lực kinh tế khiến mỗi lựa chọn đều trở nên nặng nề hơn.

Về chất lượng căn hộ, kỳ vọng của anh rất giản dị: “Chỉ cần nơi ở không thấm dột, tường chắc chắn, không bong tróc hay quá dễ vỡ. Những điều cơ bản vậy thôi, nhưng nó giúp người dân cảm thấy yên tâm khi ở lâu dài.” - anh chia sẻ.

Rủi ro lừa đảo khi mua nhà ở xã hội

Không chỉ khó ở chuyện tiền bạc, theo anh Long, rủi ro lừa đảo cũng là nỗi lo thường trực của nhiều người dân. Từ khâu làm hồ sơ, tư vấn, đặt cọc cho đến xác minh dự án, bất cứ bước nào thiếu minh bạch đều có thể biến người mua thành nạn nhân. “Giờ xã hội phức tạp, khâu nào cũng có nguy cơ bị lừa nếu mình không cẩn thận,” anh nói.

Đây cũng là điểm thường xuyên được phản ánh khi triển khai quy trình xét duyệt, bốc thăm phân phối NOXH, mặc dù được nhiều nơi thực hiện công khai nhưng khi danh sách người trúng tuyển, danh sách nộp hồ sơ được công khai thì lại tiềm ẩn rủi ro lộ lọt thông tin cá nhân. Việc thông tin cá nhân rơi vào tay kẻ xấu có thể dẫn tới việc bị làm phiền, đe dọa hoặc bị lợi dụng để chiếm đoạt tài sản thông qua các chiêu thức lừa đảo.

Trong phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 11, ngày 6/12 mới đây, Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh trả lời về việc "nhà xây xong người dân có mua được hay không?", cũng như tình trạng "cò mồi", nâng giá nhà ở xã hội đã được báo chí phản ánh trong thời gian vừa qua.

Bộ trưởng Trần Hồng Minh khẳng định ngay sau chỉ thị của Thủ tướng, Bộ Xây dựng cùng các địa phương đã đồng loạt vào cuộc chấn chỉnh tình trạng "cò mồi" trong mua nhà ở xã hội.

“Hiện nay, tất cả dự án nhà ở xã hội đủ điều kiện mở bán đều được giao dịch công khai, minh bạch trên môi trường mạng và chấp hành đúng quy định pháp luật”, Bộ trưởng Trần Hồng Minh khẳng định.

Cơ quan Công an cũng nêu quan ngại về rủi ro này. Trên mạng xã hội xuất hiện tình trạng rao bán “suất ngoại giao”, “suất nội bộ”, thu “phí đặt chỗ” hay “phí chênh” để được ưu tiên mua NƠXH.

Công an Thành phố Hà Nội khẳng định toàn bộ thông tin này đều là bịa đặt, tiềm ẩn rủi ro lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Tất cả dự án mua - thuê - thuê mua NƠXH đều được công khai chính thức trên website Sở Xây dựng; không có bất kỳ “suất quan hệ” hay hình thức ưu tiên nội bộ nào ngoài quy định.

Cơ quan công an khuyến cáo người dân không tin vào các lời mời chào thiếu minh bạch, không chuyển tiền hay đặt cọc cho cá nhân, tổ chức trung gian không có thẩm quyền. Khi phát hiện dấu hiệu môi giới trái phép hoặc có nghi vấn lừa đảo, người dân cần kịp thời báo với cơ quan công an để được xác minh, ngăn chặn và xử lý theo quy định pháp luật.

Khi người mua chuyển tiền cho trung gian, môi giới hoặc các đối tượng không phải chủ đầu tư, họ có thể mất trắng nếu giao dịch không được pháp lý hóa (không có hợp đồng rõ ràng, không có biên lai/ứng trước không chính thức). Ngoài ra, việc công khai danh sách trúng tuyển có thể khiến một số người dễ rơi vào tình thế bị ép phải trả “phí chênh” sau khi trúng, dù việc thu phí chênh lệch là trái quy định. Các chuyên gia nhấn mạnh người dân cần kiểm tra kỹ tính pháp lý của chủ đầu tư, tiến độ dự án và quyết toán trước khi giao dịch.

Trước thực trạng nêu trên, nhiều địa phương đã tổ chức đối thoại, công khai quy trình xét duyệt, cam kết minh bạch trong phân phối NOXH; đồng thời Sở Xây dựng các tỉnh, thành yêu cầu công bố danh sách dự án, điều kiện, tiêu chí và tiến độ để người dân đối chiếu. Ví dụ, TP. Hà Nội tổ chức hội nghị, đối thoại trực tiếp với người dân để tháo gỡ khó khăn liên quan thủ tục, đồng thời kêu gọi người dân theo dõi thông tin trên trang chính thống của Sở Xây dựng.

Nhà ở xã hội là chính sách thiết yếu giúp giảm bớt gánh nặng nhà ở cho người có thu nhập thấp. Tuy nhiên trong thực tế vẫn tồn tại rào cản về thủ tục, minh bạch và những chiêu lừa trục lợi khiến người dân chịu thiệt. Sự phối hợp giữa chính quyền công khai minh bạch thông tin, lực lượng công an cảnh báo, truyền thông làm rõ dấu hiệu cảnh giác, cùng với tinh thần tự bảo vệ, tìm hiểu kỹ của người dân sẽ giảm mạnh rủi ro. Khi gặp dấu hiệu nghi vấn, người dân cần tìm đến kênh chính thức (Sở Xây dựng, UBND, cơ quan công an) để được hướng dẫn và bảo vệ quyền lợi.

Hà Chi