Vì sao giới trẻ Trung Quốc đổ xô thi công chức?

Các ứng viên bước vào bài thi viết của kỳ thi công chức Trung Quốc năm 2025 ở Giang Tô hôm 8/12/2025 - Ảnh: Getty/CNBC.

Xu hướng này diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đối mặt nhiều thách thức, trong đó có triển vọng việc làm trong khu vực tư nhân suy giảm đáng kể.

Theo hãng tin CNBC, số ứng viên tham gia kỳ thi công chức hàng năm ở Trung Quốc liên tục lập kỷ lục trong những năm gần đây. Tháng trước, có 3,7 triệu người trên toàn quốc tham dự kỳ thi này, một con số cao chưa từng thấy. Trong số này có không ít những sinh viên tốt nghiệp từ các trường đại học hàng đầu của đất nước. Tuy nhiên, với số ứng viên lớn như vậy và chỉ có 38.100 vị trí công chức bắt đầu làm việc từ năm 2026, tỷ lệ trúng tuyển chỉ vào khoảng 1/100.

“BÁT CƠM SẮT” ĐƯỢC GIỚI TRẺ TRUNG QUỐC ƯA CHUỘNG

Nhiều người sẵn sàng chấp nhận tỷ lệ cạnh tranh khốc liệt này vì triển vọng kiếm được việc làm trong khu vực tư nhân trở nên mờ mịt khi tăng trưởng kinh tế suy giảm và tâm lý kinh doanh xấu đi. Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm tuổi từ 16-24 tại các đô thị ở Trung Quốc đã duy trì trên 17% kể từ tháng 7, so với khoảng 10% tại Mỹ.

Trước đây, công việc trong các cơ quan nhà nước ở Trung Quốc được coi là "bát cơm sắt" vì tính ổn định và giờ làm việc cố định. Nhưng khi nền kinh tế Trung Quốc mở cửa, giới trẻ có bằng cấp cao của nước này đã theo đuổi mức lương cao hơn và cơ hội việc làm lớn hơn trong khu vực tư nhân, cạnh tranh để gia nhập các tập đoàn công nghệ lớn như Alibaba, Tencent và Huawei.

Hiện nay, những "bát cơm sắt" này đang trở lại, khi nền kinh tế giảm tốc và việc Bắc Kinh siết chặt kiểm soát một số lĩnh vực của nền kinh tế - chẳng hạn như bất động sản, công nghệ và các công ty dạy thêm - đã dẫn đến những đợt sa thải nhân sự quy mô lớn trong khu vực tư nhân. Theo một cơ quan hiệp hội công nghiệp và thương mại, 500 công ty tư nhân hàng đầu ở Trung Quốc đã cắt giảm 314.600 nhân viên trong năm ngoái.

Một tỷ lệ ngày càng tăng của sinh viên Trung Quốc mới ra trường xem các công việc trong khu vực công, bao gồm các cơ quan chính phủ và các công ty được nhà nước hậu thuẫn, là lựa chọn nghề nghiệp hàng đầu của họ. Năm ngoái, tỷ lệ này là khoảng 63%, so với mức 42% vào năm 2020 - theo một cuộc khảo sát do nền tảng tuyển dụng Zhilian Zhaopin thực hiện.

Xét trong số các công việc nhà nước, nếu so với các cơ quan chính phủ, sinh viên có cơ hội việc làm tốt hơn tại các công ty quốc doanh với nhiều nhân sự hơn. Bởi vậy, việc làm trong doanh nghiệp quốc doanh được xem là một lựa chọn an toàn hơn.

Cùng với đó, số lượng sinh viên tốt nghiệp tìm kiếm việc làm tại các doanh nghiệp tư nhân đang giảm, với tỷ lệ là 12,5% vào năm 2024 từ 25,1% vào năm 2020 - theo khảo sát nói trên. Sự không chắc chắn ngày càng tăng trên thị trường việc làm, các đợt sa thải lớn và tốc độ tăng trưởng tiền lương chậm lại trong khu vực tư nhân đã đẩy nhiều người trẻ tìm kiếm "sự an toàn, lợi ích dự đoán được và uy tín xã hội của việc làm công chức” - theo phó giáo sư Mingjiang Li tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore.

TỶ LỆ “CHỌI” ĐÁNG KINH NGẠC

Chính phủ Trung Quốc đã tìm cách thúc đẩy việc làm tại các doanh nghiệp tư nhân, đưa ra các chính sách giảm thuế, giảm bảo hiểm xã hội và trợ cấp để khuyến khích tuyển dụng sinh viên mới ra trường. Nhưng các ưu đãi này vẫn còn thấp. Ví dụ, chính quyền thành phố Thượng Hải chỉ hỗ trợ một lần số tiền 1.500 nhân dân tệ cho doanh nghiệp tính trên mỗi sinh viên mới được tuyển vào làm việc.

Trong khi số lượng ứng viên thi công chức tăng mạnh, số lượng vị trí tuyển dụng lại không theo kịp vì chính quyền các địa phương cũng đang đang gặp khó khăn trong việc mở rộng nhân sự. Áp lực tài chính từ cuộc khủng hoảng trong lĩnh vực bất động sản đã khiến nhiều chính quyền địa phương "thiếu ngân sách và không muốn thêm công chức” - theo nhà kinh tế Jianwei Xu của Natixis. Tình trạng chênh lệch này khiến tỷ lệ “chọi” trong kỳ thi công chức hàng năm ngày càng cao.

Số lượng vị trí mới tại các cơ quan chính phủ Trung Quốc đã tăng 66% vào năm 2020 so với năm trước đó do nhu cầu lớn về nhân sự để thực thi các biện pháp chống đại dịch Covid-19. Nhưng đến năm 2026, Chính phủ trung ương đã cắt giảm 4% nhân sự xuống còn 38.119 người.

“Tỷ lệ cạnh tranh khi thi công chức ở một số tỉnh Trung Quốc hiện nay ngang bằng với tỷ lệ “chọi” của các trường đại học chọn lọc nhất thế giới... Kỳ thi công chức vì thế đã âm thầm trở thành một trong những sự kiện ‘thi đấu’ quốc gia cạnh tranh nhất của Trung Quốc”, giáo sư Han Shen Lin thuộc Đại học New York Thượng Hải nhận định.

Chỉ có 1 người trong khoảng 100 ứng viên thi công chức ở Trung Quốc năm nay sẽ trúng tuyển, so với tỷ lệ “dễ chịu” hơn là 1/70 vào năm 2023. Tỷ lệ ứng “chọi” ở một số vị trí ở khu vực nông thôn, nơi công việc vốn dĩ khan hiếm, là một con số đáng kinh ngạc: 1/6.470.

Một số lượng kỷ lục sinh viên tốt nghiệp đại học và trường nghề - ước tính khoảng 12,7 triệu người - sẽ gia nhập thị trường lao động Trung Quốc vào năm tới, dự kiến sẽ làm cho cuộc đua trở nên khốc liệt hơn. Ngoài ra, Bắc Kinh đã nâng giới hạn tuổi đủ điều kiện thi công chức thêm 3 năm, lên 38 tuổi đối với những người có bằng thạc sỹ và 43 tuổi đối với những người có bằng tiến sĩ, làm tăng thêm số lượng ứng viên.

BẰNG CẤP SAU ĐẠI HỌC KHÔNG CÒN “HOT”

Tuy nhiên, "một phần đáng kể của các vị trí đang được dành riêng cho sinh viên mới tốt nghiệp," theo ông Shan. Ông ước tính khoảng 70% công chức mới tuyển dụng trong năm nay là sinh viên mới tốt nghiệp, tăng từ dưới 40% vào năm 2019.

Theo các chuyên gia, việc ngày càng có nhiều người trẻ muốn trở thành công chức cũng là kết quả của một thế hệ trẻ suy giảm niềm tin vào các doanh nghiệp tư nhân và coi trọng hơn sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống. "Nhiều người đang tìm thấy sự hấp dẫn trong cái mà họ gọi là 'nằm yên' trong hệ thống chính phủ”, ông Shan nói.

Cùng với đó, ngày càng ít sinh viên ra trường ở Trung Quốc muốn tiếp tục học sau đại học. Số lượng thí sinh tham gia kỳ thi tuyển sinh toàn quốc bậc học sau đại học diễn ra vào tháng 10 năm nay đã giảm xuống còn 3,4 triệu, từ mức đỉnh 4,74 triệu vào năm 2023, phản ánh sự suy giảm niềm tin vào việc các bằng cấp cao hơn có thể cải thiện triển vọng việc làm.

“Lợi ích của việc học sau đại học dường như đang giảm dần... sự mất cân bằng đã dẫn đến tình trạng giảm giá trị tương đối của chính bằng cấp đó”, ông Xu nhận định, và cho rằng nhiều sinh viên không còn coi việc học tập thêm 2-3 năm là con đường đảm bảo đến việc làm tốt hơn.

Cuộc khảo sát của Zhilian Zhaopin cũng cho thấy một câu chuyện tương tự. Sinh viên tốt nghiệp trường nghề có triển vọng việc làm tốt hơn, với tỷ lệ tìm được việc làm ở nhóm này tăng lên mức 56,6% vào năm ngoái. Trong khi đó, người có bằng sau đại học thấy cơ hội của họ xấu đi, với chưa đầy 45% nhận được lời mời làm việc, giảm từ mức gần 57% vào năm 2023.

Các nhà kinh tế cảnh báo rằng một tỷ lệ ngày càng tăng của sinh viên tốt nghiệp từ các trường đại học hàng đầu tập trung tìm cơ hội làm công chức thay vì theo đuổi con đường khởi nghiệp hoặc tìm việc trong khu vực tư nhân có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế dài hạn. "Theo thời gian, xu hướng này có thể định hình lại bức tranh nhân lực của Trung Quốc, củng cố cơ sở nhân lực của bộ máy nhà nước trong khi giảm động lực đổi mới trong nền kinh tế tư nhân”, ông Li từ RSIS nhận định.

An Huy