Vì sao hộ kinh doanh phải nộp thuế trên doanh thu thay vì lợi nhuận?

Từ 1/6, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải kê khai và nộp thuế theo doanh thu thực tế. Ảnh: Duy Hiệu.

Liên quan quy định thuế mới đối với hộ kinh doanh, chị Hai Lệ - chủ cửa hàng tạp hóa tại quận Long Biên (Hà Nội) - cho biết đã nắm rõ thông tin từ sớm. “Ngay từ đầu năm, tôi đã được cơ quan thuế địa phương thông báo về sự thay đổi này, nhờ vậy cửa hàng vẫn hoạt động ổn định, không bị xáo trộn hay gặp trở ngại gì đáng kể”, chị nói.

Mong được tính thuế trên lợi nhuận thay vì doanh thu

Dù đồng tình với chủ trương minh bạch hóa và chống thất thu thuế cho ngân sách Nhà nước, chị Hai Lệ vẫn bày tỏ băn khoăn về cách tính thuế mới.

Theo chị, việc áp dụng mức thuế trực tiếp trên doanh thu chưa phản ánh đúng hiệu quả kinh doanh thực tế, đặc biệt với các hộ buôn bán nhỏ lẻ có chi phí vận hành cao.

“Nếu doanh thu mỗi tháng khoảng 70 triệu đồng mà áp mức thuế cao thì phần dành cho chi phí vận hành như nhân sự, điện nước gần như bị ăn mòn. Trong khi đó, lợi nhuận ròng lại không cao như con số doanh thu thể hiện”, chị Lệ phân tích.

Theo chị, mức thuế trong giai đoạn mới thay đổi nếu áp dụng quá cao, dễ dẫn đến tâm lý né thuế, lách luật để tồn tại, nhất là trong bối cảnh chi phí đầu vào ngày càng tăng.

Chị Lệ kỳ vọng cơ quan quản lý có thể xem xét lộ trình điều chỉnh hợp lý, thậm chí thiết kế chính sách theo hướng tính thuế trên phần lợi nhuận gộp (tức là lãi sau khi đã trừ giá vốn đầu vào - PV) để phản ánh đúng năng lực tài chính của từng hộ kinh doanh.

“Nếu có mức thuế ưu đãi trong giai đoạn đầu, chúng tôi sẽ có thời gian làm quen và tuân thủ tốt hơn”, chị đề xuất.

Không chỉ riêng tiệm tạp hóa, nhiều hộ kinh doanh trong lĩnh vực ăn uống, vốn đang chịu mức thuế 4,5% trên doanh thu thực tế, cũng thắc mắc về việc không được tính thuế trên phần lợi nhuận mà phải nộp thuế theo doanh thu.

“Chi phí thuê mặt bằng, nguyên liệu, nhân sự chiếm phần lớn. Nếu chỉ nhìn vào doanh thu mà không tính đến chi phí thì rõ ràng là thiệt thòi cho những hộ kinh doanh nhỏ”, một chủ quán cà phê ở Đống Đa cho hay.

Từ ngày 1/1/2026, hình thức thuế khoán sẽ chính thức bị bãi bỏ để thay thế bằng phương pháp kê khai, nộp thuế theo doanh thu thực tế. Ảnh: Duy Hiệu.

Khó xác định lợi nhuận của hộ kinh doanh

Việc thuế của các hộ kinh doanh được tính dựa trên doanh thu thay vì lãi ròng như các doanh nghiệp nằm ở chính các quy định pháp lý hiện hành và đặc thù hoạt động của khu vực kinh doanh này.

Theo Luật Quản lý thuế năm 2019 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 126/2020 và Thông tư 40/2021 có quy định hộ kinh doanh được chia thành hai nhóm gồm nộp thuế khoán và nộp thuế theo phương pháp kê khai.

Tuy hình thức khác nhau, điểm chung là cả hai phương án này đều là dựa vào doanh thu để làm căn cứ tính thuế, thay vì tính trên lợi nhuận như ở doanh nghiệp.

Thông tư 40/2021 cũng nêu rõ hộ kinh doanh nộp thuế theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu. Ví dụ, với ngành bán lẻ, thuế suất giá trị gia tăng (GTGT) là 1% và 0,5% cho thuế thu nhập cá nhân (TNCN). Tổng tỷ lệ thuế phải nộp trên doanh thu là 1,5%.

Như vậy, nếu hộ kinh doanh có doanh thu 500 triệu đồng/năm, thì thuế GTGT là 5 triệu đồng, thuế TNCN là 2,5 triệu đồng, tổng cộng 7,5 triệu đồng tiền thuế mỗi năm (chưa gồm thuế môn bài).

Theo các chuyên gia, việc lựa chọn doanh thu làm căn cứ tính thuế là phù hợp với bản chất và quy mô của hộ kinh doanh.

Theo đó, phần lớn hộ kinh doanh hoạt động nhỏ lẻ, không có bộ phận kế toán chuyên biệt, không lập báo cáo tài chính, không theo dõi chi tiết chi phí đầu vào. Trong điều kiện đó, việc xác định lợi nhuận thực tế là rất khó và dễ tạo ra kẽ hở cho gian lận, đặc biệt là gian lận chi phí.

Doanh thu, trái lại, là con số dễ ghi nhận, dễ kiểm soát hơn. Từ năm 2022, việc sử dụng hóa đơn điện tử đã được mở rộng, và từ ngày 1/6/2025, theo Nghị định 70/2025, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng trở lên bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử và kê khai theo doanh thu thực tế phát sinh.

Đây là bước tiến quan trọng để thu hẹp khoảng cách quản lý giữa hộ cá thể và doanh nghiệp, đồng thời giúp minh bạch hóa doanh thu, một cơ sở để tính thuế chính xác hơn.

Ngoài ra, cách tính thuế theo tỷ lệ phần trăm cố định trên doanh thu còn giúp hộ kinh doanh dễ dự toán được nghĩa vụ thuế, không mất thời gian tập hợp hóa đơn chứng từ hay lo đối chiếu sai lệch chi phí, đều là những công việc vốn đòi hỏi kỹ năng kế toán.

Các chuyên gia cho rằng thay vì chuyển sang tính thuế theo lợi nhuận thì giải pháp căn cơ là tăng cường minh bạch hóa doanh thu. Việc mở rộng hóa đơn điện tử, kết nối dữ liệu thuế theo thời gian thực sẽ giúp giảm thiểu tình trạng giấu doanh thu, qua đó tạo công bằng cho người nộp thuế và tránh thất thu ngân sách Nhà nước.

Hồng Nhung