Vì sao không có cảnh báo sớm với động đất ở Myanmar?

Động đất 7,7 độ Richter ở Myanmar, ảnh hưởng đến nhiều khu vực tại Thái Lan.

Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS) cho biết trận động đất ở Myanmar mạnh 7,7 độ và xảy ra ở độ sâu 10 km. Tâm chấn nằm cách thành phố Mandalay, Myanmar khoảng 17 km.

"Tất cả chúng tôi đều chạy ra khỏi nhà khi mặt đất bắt đầu rung chuyển. Tôi tận mắt chứng kiến một tòa nhà 5 tầng đổ sập ngay trước mắt", một cư dân Mandalay nói với Reuters.

Truyền thông địa phương đưa tin ít nhất 2 người tử vong và 20 người bị mắc kẹt sau khi một khách sạn đổ sập ở thị trấn Aung Ban.

Giống như nhiều trận động đất khác, cơn địa chấn này cũng không được dự đoán trước. Tiến sĩ Wirachat Wiwekwin, nhà địa chất học của Bộ Tài nguyên Khoáng sản Thái Lan, nói rằng điều này hoàn toàn dễ hiểu nếu dựa trên khoa học về động đất hiện nay.

"Nhìn chung, chúng ta vẫn chưa thể dự đoán động đất sẽ xảy ra khi nào và như thế nào. Nếu điều đó xảy ra, chúng ta có thể gửi tin tức để cảnh báo về tình hình động đất", ông nói với Khaosod.

Như một đoàn tàu

Mặc dù đã có hệ thống cảnh báo sớm động đất, chúng chỉ có thể phát hiện sóng P - loại sóng đầu tiên phát ra từ trận động đất - vài giây trước khi rung chấn xảy ra.

Hiện chưa có công nghệ nào có thể dự báo động đất trong dài hạn, theo các chuyên gia.

"Điều rõ ràng là chúng ta chưa có bất kỳ phương tiện nào để dự báo động đất. Điều này hoàn toàn khác với núi lửa, vốn có thể được dự báo phần nào trong vài ngày trước khi phun trào", Patricia Martinez-Garzon, nhà địa chấn học tại Trung tâm Nghiên cứu Địa khoa học Đức, nói với DW vào tháng 2/2023.

Một tòa nhà bị hư hại do động đất ở Mandalay, Myanmar.

Thành phố lớn thứ hai của Myanmar, Mandalay, và thủ đô Naypyitaw nằm gần đới đứt gãy Sagaing - ranh giới giữa hai mảng kiến tạo Ấn Độ và Âu - Á. Đây là một trong những đứt gãy trượt ngang dài và hoạt động mạnh nhất thế giới, theo Tiến sĩ Ian M. Watkinson, giảng viên cao cấp về Phân tích Kiến tạo Khu vực tại Khoa Khoa học Trái đất, Đại học Royal Holloway, London.

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), đứt gãy trượt ngang là nơi "hai khối đá di chuyển chủ yếu theo phương ngang" thay vì một khối trượt xuống dưới khối còn lại. Tiến sĩ Watkinson cho biết khu vực phía tây đứt gãy Sagaing dịch chuyển về phía bắc với tốc độ 18-21 mm mỗi năm so với khu vực phía đông.

Đứt gãy này có quy mô, tốc độ trượt và hoạt động địa chấn tương tự đứt gãy San Andreas ở California, Watkinson nhận định. Cả hai đều có xu hướng yên ắng trong thời gian dài trước khi xảy ra một trận động đất lớn. Từ năm 1930, khu vực này đã ghi nhận 7 trận động đất lớn có cường độ từ 7,0 đến 7,9 độ, bao gồm trận động đất hôm 28/3.

Watkinson so sánh đứt gãy Sagaing với một đoàn tàu gồm nhiều toa liên kết nhưng vẫn hoạt động độc lập. Mandalay và Naypyitaw - cách Mandalay khoảng 250 km về phía nam - nằm gần hai đầu của một đoạn đứt gãy lớn ở trung tâm.

"Đứt gãy Sagaing đặc biệt ở chỗ có nhiều đoạn rất dài, và hơn một đoạn có thể đứt gãy cùng lúc. Đoạn đứt gãy càng dài hoặc càng nhiều đoạn liên kết với nhau, trận động đất sẽ càng mạnh", ông nói.

Dư chấn

Những trận động đất mạnh như ở Myanmar gần như luôn kéo theo các dư chấn nhỏ hơn. Dư chấn xảy ra do các mảng kiến tạo tại tâm chấn không ngừng chuyển động ngay sau trận động đất mà tiếp tục dịch chuyển để ổn định vị trí.

Dư chấn cũng có thể gây ra thiệt hại nghiêm trọng. Chúng có thể làm sập các tòa nhà đã bị hư hại từ trận động đất ban đầu, dẫn đến thêm thương vong và người dân mất nhà cửa. Dư chấn thường mạnh nhất trong hai ngày đầu sau trận động đất chính, nhưng có thể kéo dài nhiều năm.

Người dân đổ ra đường, chờ đợi tại một trạm xe buýt ở Bangkok, Thái Lan hôm 28/3.

Thông thường, dư chấn có cường độ nhỏ hơn trận động đất ban đầu. Nếu động đất chính có độ lớn 5, các dư chấn có thể chỉ ở mức 4 hoặc thấp hơn. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng.

"Đôi khi, dư chấn còn lớn hơn cả trận động đất chính. Vì vậy, với tư cách là nhà địa chấn học, bạn luôn phải chuẩn bị tinh thần trước những điều bất ngờ mà Trái Đất mang lại", Roger Musson, chuyên gia địa chấn học và nghiên cứu viên danh dự tại Cơ quan Khảo sát Địa chất Anh, nói với DW sau trận động đất tại Thổ Nhĩ Kỳ - Syria năm 2023. Sự kiện này ghi nhận nhiều dư chấn gần như lớn ngang với trận động đất ban đầu.

Một trận động đất được coi là dư chấn, thay vì một trận động đất riêng biệt, khi nó xảy ra cách trận động đất trước đó từ một đến hai đường đứt gãy. Nhìn chung, dư chấn là kết quả của quá trình các mảng kiến tạo cố gắng dịch chuyển trở lại vị trí ổn định dọc theo đứt gãy.

Myanmar đã ban bố tình trạng khẩn cấp tại 6 khu vực, bao gồm Sagaing, Mandalay và thủ đô Naypyitaw sau trận động đất hôm 28/3, đồng thời tìm cách triển khai các hoạt động cứu hộ khẩn cấp, theo truyền thông nhà nước.

Chính phủ đã nhanh chóng tiến hành điều tra thiệt hại và lên kế hoạch triển khai công tác cứu hộ trong thời gian sớm nhất. Giới chức sẽ thúc đẩy việc tiếp cận cứu trợ thảm họa và viện trợ nhân đạo, Global New Light of Myanmar đưa tin.

Lê Vy

Ảnh: Reuters