Vì sao mục tiêu cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước chưa đạt?

Ảnh minh họa

Thoái vốn 1% (!?)

Tại hội thảo công bố kết quả nghiên cứu “Kinh tế nhà nước và cơ cấu lại DNNN: Đánh giá kết quả thực hiện giai đoạn 2011-2020 và đề xuất phương hướng giải pháp cho giai đoạn 2021-2030” do CIEM phối hợp với chương trình Aus4Reform tổ chức mới đây, ông Phạm Đức Trung, Trưởng ban Ban Nghiên cứu cải cách và phát triển DN (CIEM), cho biết mục tiêu cơ cấu lại DNNN là nhằm xác định vai trò chủ đạo của khu vực kinh tế NN, chủ yếu thông qua cổ phần hóa (CPH), thoái vốn để có cơ cấu hợp lý hơn. Tuy nhiên, qua 10 năm triển khai, mục tiêu này chưa đạt được.

Ông Trung đã chỉ ra một loạt hạn chế của khu vực kinh tế NN như: hiệu quả đầu tư vốn NN thấp hơn so với các thành phần kinh tế khác; Tỷ trọng GDP, thu ngân sách, tạo việc làm mới ngày càng giảm, đặc biệt ở các ngành có mức độ cạnh tranh cao như thương mại, công nghiệp chế tạo, sản xuất hàng tiêu dùng, lương thực, thực phẩm…; vai trò “dẫn dắt”. “tạo động lực phát triển”, “định hướng”, “điều tiết” nền kinh tế chưa thể hiện rõ hoặc chưa thực hiện được….

“Việc thu hút đầu tư tư nhân, đầu tư xã hội vào DNNN chưa đạt được, thậm chí có DN mà NN phải giữ vốn tới 99%. Vốn NN duy trì ở hầu hết các ngành lĩnh vực thì không thể thay đổi cơ cấu của DN. Đó là lý do lớn nhất nói rằng CPH chưa đạt mục tiêu…”- ông Trung lưu ý.

Bình luận về việc DNNN chỉ bán 1% vốn NN, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, PGS-TS. Trần Đình Thiên cho rằng: "Khái niệm CPH mong manh đến mức DN chỉ bán 1% cổ phần, cũng được coi là CPH xong (!?). Khái niệm CPH chả liên quan đến chuyển đổi nguồn lực, thay đổi cấu trúc sở hữu DN và quản trị. Vì thế, số lượng DN cổ phần hóa thì nhiều nhưng thực tế chuyển đổi sở hữu chỉ 5 - 7%”- chuyên gia này chỉ ra bất cập.

Cần hoạt động thực chất theo cơ chế thị trường

TS Nguyễn Đình Cung cho rằng đã đến lúc cần xem xét lại chức năng, vai trò và nhiệm vụ của DNNN trong nền kinh tế bởi nói DNNN có vai trò ổn định kinh tế vĩ mô là chưa hợp lý. Theo ông, “khoác” cho DNNN vai trò đó chẳng những làm cho DNNN bị “đè nén, đảo lộn” mà tín hiệu thị trường cũng bị sai lệch và DNNN luôn đứng trước nguy cơ thua lỗ và những khoản thua lỗ đó thực ra cuối cùng cũng là ngân sách phải bù và người dân phải gánh.

TS Cung cũng đề nghị bỏ chức năng “công cụ ổn định kinh tế vĩ mô của DNNN”, vì điều này “chỉ làm thị thường trở nên méo mó, DN trở nên kém năng động”. Ông đề xuất, cải cách đầu tiên chính là cần phải buộc DNNN hoạt động theo cơ chế thị trường (CCTT), không gò bó. Tức là được quyền tự chủ kinh doanh trong phạm vi, mục đích mà chủ sở hữu đặt ra chứ không nên hành chính hóa hoạt động như hiện nay.

Dẫn ý kiến của Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng, TS Cung nói: “Hãy giao cho DNNN những nhiệm vụ đủ cao để chỉ người tài mới làm được. Đừng giao những nhiệm vụ đủ thấp để ai cũng có thể hoàn thành. Bởi chỉ giao những nhiệm vụ đủ thấp thì chỉ có con ông cháu cha mới vào được DNNN thôi. Và chúng ta đã nhìn thấy thực trạng ấy”.

Đồng tình với ý kiến của TS Cung, TS Lê Xuân Bá, nguyên Viện trưởng CIEM cũng cho rằng, thực chất DNNN chưa bao giờ kinh doanh theo CCTT. “Nếu tới đây, chúng ta buộc tất cả DNNN phải hoạt động, kinh doanh theo CCTT thì tất cả vấn đề đều được giải quyết”- chuyên gia này khẳng định.

Trình bày báo cáo về DNNN, TS Nguyễn Đức Trung, Trưởng ban Nghiên cứu cải cách và phát triển DN (CIEM) cũng cho rằng: Trong giai đoạn tới, không cần thiết phải xác định DNNN là “lực lượng vật chất chủ yếu của kinh tế nhà nước” cũng như sử dụng DNNN làm công cụ điều tiết kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô và ổn định thị trường.

TS Trung cũng kiến nghị đẩy mạnh CPH, thoái vốn, cơ cấu lại sở hữu, ngành nghề của DNNN: “Chỉ nên giữ lại hình thức DN 100% vốn NN đối với một số đơn vị như các nhà xuất bản, Nhà máy In tiền quốc gia, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng Chính sách xã hội, Trung tâm lưu ký chứng khoán”, ông nói.

Thanh Thanh