Vì sao nhiều công trình cấp nước nông thôn không hoạt động?

Một hộ dân sử dụng nước từ hệ thống cấp nước nông thôn tại xã Đại Lào

• HIỆU QUẢ SỬ DỤNG THẤP

Thống kê của ngành chức năng Lâm Đồng gần đây cho biết, toàn tỉnh hiện có 281 công trình cấp nước nông thôn tập trung gồm 223 giếng khoan, bơm dẫn và 58 công trình cấp nước tự chảy. Các công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn tập trung này đều do các địa phương quản lý, vận hành. Một cuộc rà soát của ngành chức năng tỉnh vừa qua cho thấy, trong tổng số 281 công trình cấp nước nông thôn trên chỉ có 18 công trình hoạt động bền vững (chiếm 6,41%); 87 công trình còn lại hoạt động tương đối bền vững (chiếm 36,82%); có 78 công trình hoạt động kém bền vững (chiếm 26,76%) và có đến 98 công trình không hoạt động (chiếm 33,94%).

Trong năm 2024 vừa qua, UBND tỉnh Lâm Đồng, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn quản lý, sử dụng và khai thác các công trình cấp nước sạch nông thôn trên địa bàn tỉnh. Lâm Đồng cũng bố trí nguồn vốn từ ngân sách, kêu gọi, thu hút nguồn lực xã hội hóa để đầu tư xây dựng mới, nâng cấp các công trình cấp nước sinh hoạt cho người dân khu vưc nông thôn và nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình.

Tuy nhiên có thế thấy, tỷ lệ công trình nước sinh hoạt nông thôn phát huy được hiệu quả còn rất thấp, rất nhiều công trình đầu tư đã lâu nhưng đến nay vẫn chưa đưa vào hoạt động, thậm chí có công trình sử dụng chưa được bao lâu thì ngưng hoạt động.

Rất nhiều nguyên do được ngành chức năng tỉnh đưa ra. Trước nhất, do Lâm Đồng là một tỉnh miền núi, các công trình cấp nước nông thôn thường ở vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số. Để cấp nước tự chảy đến các hộ dân thường phải chọn nguồn nước tại các vị trí có địa hình cao, hiểm trở; đường ống dẫn nước về đến khu dân cư người dân khá dài, chi phí không hề nhỏ trong đầu tư cũng như duy tu, sửa chữa. Các giếng khoan hiện nay cũng gặp rất nhiều khó khăn trong cấp nước cho dân. Do nguồn nước mặt không ổn định, mực nước ngầm hạ thấp những năm gần đây, thảm phủ thực vật suy giảm đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc cấp nước cho các giếng khoan. Hiện trong tỉnh có đến 90/106 công trình giếng khoan (chiếm gần 85%) không hoạt động.

Và cũng do phần lớn các công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn trong tỉnh được xây dựng trong nhiều năm nay, việc đầu tư thiếu đồng bộ, nhiều công trình không có thiết bị xử lý nước hoặc thiết bị xử lý cũ, lạc hậu. Qua thời gian sử dụng, nhiều công trình đến nay bị hư hỏng, xuống cấp, ngưng hoạt động; việc nâng cấp, duy tu, sửa chữa không kịp thời do thiếu nguồn kinh phí, dẫn đến nhiều công trình cấp nước lúc có lúc không, phập phù, ngưng hoạt động.

Cho đến nay, các công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn thường được giao cho UBND các xã và tổ cộng đồng quản lý, vận hành. Tuy nhiên, mới chỉ dừng lại ở việc giao công trình, chưa xây dựng phương án quản lý, vận hành cho từng công trình dẫn đến việc khi công trình bị hư hỏng không được sửa chữa kịp thời; công tác vận động người dân trong vùng nâng cao ý thức trong sử dụng nước, bảo vệ các công trình cấp nước còn chưa được chú trọng đúng mức.

Cùng với đó, theo ngành chức năng, do những người làm công tác quản lý vận hành ở cơ sở chưa được chi trả tiền công hợp lý nên trách nhiệm chưa cao; phần lớn chỉ qua các lớp tập huấn về quản lý, vận hành; không được đào tạo bài bản về chuyên môn kỹ thuật; chế độ làm việc kiêm nhiệm nên hiệu quả quản lý, vận hành không cao. Việc thu tiền sử dụng nước của các hộ dân cũng gặp không ít khó khăn dẫn đến thu không đủ bù chi nên nguồn kinh phí để chi trả cho lực lượng trực tiếp làm công tác quản lý vận hành công trình này cũng như kinh phí duy tu, sửa chữa các hư hỏng nhỏ còn rất hạn chế.

Trong quản lý, một số địa phương còn thiếu quan tâm, chưa chủ động bố trí kinh phí từ ngân sách địa phương, từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới được phân bổ hàng năm và các nguồn vốn hợp pháp khác để bảo trì, sửa chữa các công trình cấp nước tập trung nông thôn trên địa bàn. Ngành chức năng tỉnh dù đã có không ít các văn bản chỉ đạo nhưng nhiều địa phương nơi có các công trình cấp nước nông thôn không kịp thời, chậm trễ triển khai, cho nên rất khó có những thay đổi mang tính tích cực trong việc cung cấp nước sinh hoạt nông thôn tập trung hiện nay tại Lâm Đồng.

• SỬA CHỮA, NÂNG CẤP, XÂY MỚI NHIỀU CÔNG TRÌNH

Một kế hoạch thực hiện chương trình bảo đảm cấp nước an toàn khu vực nông thôn tỉnh Lâm Đồng đến năm 2025 định hướng đến năm 2030 đã được UBND tỉnh Lâm Đồng ban hành từ cuối năm 2023 (Kế hoạch 10619KH-UBND, do Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng Nguyễn Ngọc Phúc ký ngày 28/11/2023). Mục tiêu của Lâm Đồng đưa ra trong năm 2025 này là phấn đấu trên 97,5% hộ dân nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh; 40% hộ gia đình ở nông thôn được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn; giải quyết cơ bản tình trạng thiếu nước sinh hoạt tại khu vực nông thôn; tỷ lệ hệ thống cấp nước nông thôn tập trung có công suất từ 100m3/ngày đêm trở lên được lập và thực hiện kế hoạch cấp nước an toàn đạt 100%. Đến năm 2030, trên 98% hộ dân nông thôn được sử dụng nước hợp vệ sinh; phấn đấu tỷ lệ hộ dân nông thôn được sử dụng nước sạch theo quy chuẩn đạt khoảng 80%.

Kế hoạch cũng đưa ra tổng kinh phí dự kiến đầu tư từ năm 2024 đến năm 2030 khoảng 1.294 tỷ đồng, trong đó sửa chữa, nâng cấp khoảng 119 tỷ đồng; xây mới các công trình cấp nước tập trung nông thôn khoảng 1.107 tỷ đồng; tập huấn công tác quản lý, vận hành khoảng 2 tỷ đồng; kiểm tra chất lượng nước khoảng 33 tỷ đồng; cấp bù giá nước sạch nông thôn khoảng 33 tỷ đồng.

UBND tỉnh Lâm Đồng trong kế hoạch cũng đưa ra các giải pháp như đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về cấp nước an toàn khu vực nông thôn; hoàn thiện cơ chế chính sách; quản lý, khai thác, sử dụng và bảo vệ nguồn nước; bảo đảm cấp nước an toàn và đầu tư, nâng cấp, phát triển hệ thống cấp nước; đào tạo, nâng cao năng lực về bảo đảm cấp nước an toàn; kiểm tra, giám sát; ứng dụng công nghệ...

Theo kế hoạch, Lâm Đồng cũng đưa ra một danh mục công trình cấp nước sạch nông thôn đến năm 2025; danh mục các công trình cần nâng cấp sửa chữa trong giai đoạn hiện nay tại các địa phương trong tỉnh; danh mục các công trình cấp nước hướng đến năm 2030; trong đó có việc sửa chữa, khắc phục các công trình nước sạch, các giếng khoan lâu nay không hoạt động.

Vấn đề cần nhấn mạnh ở đây là công tác quản lý của các cấp, đặc biệt là UBND cấp xã - đơn vị được giao quản lý và vận hành. Các xã nơi có các công trình cấp nước nông thôn cần thực hiện tốt chức năng của mình; vận động người dân - những người thụ hưởng công trình nâng cao ý thức bảo vệ nguồn nước; vận động dân tham gia kiểm tra - giám sát công trình và giám sát chất lượng nước; kịp thời báo với đơn vị chức năng để có thể sửa chữa, khắc phục ngay những hư hỏng nhỏ ban đầu, tránh việc để lâu ảnh hưởng đến cả hệ thống cấp nước.

Và một điều quan trọng, ngành chức năng tỉnh cần có giải pháp cụ thể để sớm khắc phục, sửa chữa những công trình lâu nay bị hư hỏng, không hoạt động hiện nay. Tránh tình trạng những công trình có vốn đầu tư rất lớn nhưng khi đưa vào hoạt động chỉ ở mức “kém bền vững”, hay bình thản “đắp chiếu”, gây lãng phí.

VIẾT TRỌNG