Vị thế của nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn trong kỷ nguyên mới

Quang cảnh hội thảo. (Ảnh: PHẠM CƯỜNG)

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đoàn Minh Huấn, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Giám đốc Thường trực Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam; Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Cơ quan điều hành Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED) đồng chủ trì hội thảo.

Phát biểu khai mạc và đề dẫn hội thảo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đoàn Minh Huấn nhận định, trong suốt chiều dài lịch sử, khoa học xã hội và nhân văn đã chứng minh vai trò đặc biệt và không thể thay thế trong tiến trình phát triển của mỗi quốc gia. Đây là lĩnh vực góp phần làm sáng tỏ bản chất của con người và xã hội, giải thích các quy luật vận động của lịch sử, từ đó giúp hiểu những động lực và giới hạn của sự phát triển.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đoàn Minh Huấn cho rằng, nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn không chỉ là dựng xây tri thức mà còn là nền tảng để củng cố hệ giá trị, định hình tương lai, giữ gìn bản sắc và chủ động thích ứng với thế giới đang biến đổi.

Ngày nay, khi công nghệ phát triển mạnh mẽ, khi trí tuệ nhân tạo có thể mô phỏng ngôn ngữ, phân tích dữ liệu và hỗ trợ ra quyết định, giá trị của khoa học xã hội và nhân văn càng trở nên không thể thay thế. Bởi những vấn đề căn cốt nhất như giá trị đạo đức, chuẩn mực xã hội, năng lực tư duy, bản lĩnh chính trị, ý thức trách nhiệm… chỉ có thể được lý giải và định hướng thông qua các nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn mang tính nghiêm cẩn, chuẩn xác và sâu sắc.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đoàn Minh Huấn, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Giám đốc Thường trực Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phát biểu khai mạc và đề dẫn hội thảo. (Ảnh: PHẠM CƯỜNG)

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đoàn Minh Huấn khẳng định, nghiên cứu cơ bản không chỉ là nền móng của tri thức mà còn là sức mạnh mềm của quốc gia. Đầu tư cho nghiên cứu cơ bản chính là đầu tư cho phát triển, cho bản sắc, cho trí tuệ, cho năng lực tự cường dân tộc.

Trong bối cảnh mới, nghiên cứu cơ bản có nhiều nhiệm vụ quan trọng. Trong đó, làm sáng tỏ những quy luật mới của đời sống xã hội, từ hành vi con người đến cấu trúc kinh tế, đến môi trường thông tin số; xây dựng hệ giá trị và bản sắc trong thời đại toàn cầu hóa; cung cấp nền tảng lý luận cho chiến lược phát triển quốc gia, dự báo xu thế và đề xuất khuyến nghị chính sách và góp phần nhân văn hóa phát triển công nghệ. Trong thời đại AI và tự động hóa, công nghệ phải phục vụ con người, bảo vệ các giá trị đạo đức, củng cố sự phát triển hài hòa giữa công nghệ và xã hội.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Cơ quan điều hành Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED) phát biểu tại hội thảo. (Ảnh: PHẠM CƯỜNG)

Tại hội thảo, các đại biểu trao đổi, thảo luận, phân tích chuyên sâu khẳng định tầm quan trọng của khoa học xã hội và nhân văn trong kỷ nguyên số; đồng thời, nhận diện vai trò và giá trị của nghiên cứu cơ bản trong khoa học xã hội và nhân văn - một lĩnh vực giữ vai trò định hướng tư tưởng, chính sách và sự phát triển của đất nước. Các đại biểu đề xuất những định hướng chiến lược cho sự phát triển của ngành trong thời gian tới, phù hợp với bối cảnh mới và những yêu cầu mới của thời đại nhằm nâng cao chất lượng nghiên cứu của các cơ quan, tổ chức và đội ngũ khoa học trong cả nước.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Cơ quan điều hành Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia, khẳng định, vai trò của nghiên cứu cơ bản trong khoa học xã hội và nhân văn cung cấp bằng chứng thực nghiệm, phân tích định tính-định lượng giúp hoạch định chính sách xã hội, văn hóa, giáo dục, an sinh, phát triển bền vững; dự báo xu thế, nhận diện rủi ro và lựa chọn quyết sách tối ưu. Qua đó, đóng góp cho thiết kế các chương trình phát triển con người, cải cách thể chế, chuyển đổi số, văn hóa số.

Trên cơ sở phân tích số lượng đề tài được đầu tư cho nghiên cứu cơ bản trong khoa học xã hội và nhân văn giai đoạn 2011-2025, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chiến chỉ ra một số thách thức cố hữu trong nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn như số lượng nhà khoa học ít, chất lượng nghiên cứu và công bố quốc tế cũng như sự gắn kết với thực tiễn quản lý nhà nước còn khá hạn chế. Vì vậy, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Ngọc Chiến cho biết, Quỹ NAFOSTED sẽ thúc đẩy việc tài trợ theo hướng ưu tiên nghiên cứu liên ngành gắn với đổi mới sáng tạo, các xu thế công nghệ mới và các công nghệ chiến lược; hỗ trợ đẩy mạnh nghiên cứu gắn kết lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn với các ngành khác như công nghệ, dữ liệu lớn, AI… qua đó phát huy tối đa tiềm lực đội ngũ và xây dựng mạng lưới khoa học mở, tiên tiến.

Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, phát biểu bế mạc hội thảo. (Ảnh: PHẠM CƯỜNG)

Phát biểu bế mạc hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh, trên cơ sở thảo luận, phân tích, làm rõ, hội thảo đã kiến nghị nhiều giải pháp quan trọng, thiết thực nhằm phát triển, phát huy vai trò của nghiên cứu cơ bản lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn trong bối cảnh mới.

Trong đó, nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn phải được triển khai trên tinh thần vừa kiên định vừa đổi mới, giữ vững tính chuẩn xác, tính học thuật và chiều sâu lý luận; đổi mới tư duy, phương pháp, lấy thực tiễn mới của đất nước làm đích đến của nghiên cứu; gắn tổng kết thực tiễn với nghiên cứu lý luận và hoạch định, tổ chức thực hiện chính sách; đồng thời liên tục đổi mới để thích ứng với thời đại, dẫn dắt và định hướng sự phát triển của xã hội.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm. (Ảnh: PHẠM CƯỜNG)

Cùng với đó, đẩy mạnh, mở rộng sức sáng tạo, kết hợp công nghệ với nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn; kết hợp hài hòa giữa việc kế thừa những giá trị truyền thống, bản sắc, những tinh hoa văn hóa nhân loại và việc định vị lại, tiên phong kiến tạo tri thức mới, góp phần làm giàu có thêm kho tàng tri thức nhân loại và góp phần thiết thực vào công cuộc phát triển quốc gia.

PHẠM CƯỜNG