Việc công nhận Nhà nước Palestine: Một bước ngoặt mới

Đại sứ Palestine tại Vương quốc Anh Husam Zomlot nâng tấm bảng mới của Đại sứ quán Nhà nước Palestine tại London, ngày 22/9. (Nguồn: FP/Getty Images)

Làn sóng lan rộng và phản ứng

Tại Hội nghị quốc tế về vấn đề Palestine và thực hiện giải pháp hai nhà nước, do Pháp và Saudi Arabia đồng chủ trì hôm 22/9 trong khuôn khổ kỳ họp Đại hội đồng Liên hợp quốc tại New York (Mỹ), Tổng thống Emmanuel Macron tuyên bố: “Hôm nay, Pháp công nhận Nhà nước Palestine”, đồng thời nhấn mạnh quyết định này thể hiện sự ủng hộ “hòa bình giữa nhân dân Israel và Palestine”.

Trước đó một ngày, Anh, Canada, Australia và Bồ Đào Nha đã chính thức công nhận Nhà nước Palestine. Monaco, Malta, Luxembourg và Bỉ cũng tuyên bố điều tương tự sau đó.

Đặc biệt, việc Anh thay đổi lập trường được coi là bước ngoặt lớn, bởi London từng giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành Nhà nước Israel hiện đại sau Thế chiến II và là đồng minh lâu năm của Tel Aviv.

Theo CNN, đến ngày 24/9, đã có 157 trong số 193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc chính thức công nhận Nhà nước Palestine.

Làn sóng công nhận Nhà nước Palestine cũng tạo phản ứng trái chiều từ các bên liên quan. Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres nhấn mạnh quyền lập quốc của người Palestine là không thể phủ nhận, đồng thời khẳng định giải pháp hai nhà nước là con đường duy nhất để Israel và Palestine cùng tồn tại hòa bình.

Về phía Palestine, cả chính quyền của Tổng thống Mahmoud Abbas lẫn các phong trào chính trị, bao gồm Hamas, đều coi đây là một cột mốc lịch sử, góp phần nâng cao vị thế của Palestine. Người dân tại Bờ Tây bày tỏ hy vọng đây sẽ là bước khởi đầu cho một nền hòa bình công bằng, trong khi người dân ở Gaza – nơi xung đột vẫn đang diễn ra ác liệt – tỏ ra thận trọng về khả năng có được sự thay đổi thực chất.

Nhiều nước Arab và Hồi giáo, trong đó có Saudi Arabia và Qatar, bày tỏ sự ủng hộ nồng nhiệt và coi đây là động thái cần thiết để khôi phục niềm tin vào tiến trình hòa bình Trung Đông.

Ngược lại, Mỹ và Israel phản đối quyết liệt. Washington cho rằng việc các đồng minh công nhận Nhà nước Palestine chẳng khác nào “phần thưởng dành cho Hamas”. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố sẽ có những biện pháp đáp trả mạnh mẽ, bao gồm khả năng đóng cửa phái bộ ngoại giao, trục xuất nhà ngoại giao và đình chỉ các dự án hợp tác song phương với các quốc gia đã công nhận Palestine. Ông Netanyahu thậm chí khẳng định sẽ mở rộng các khu định cư tại Bờ Tây, đồng thời bác bỏ hoàn toàn triển vọng thành lập một Nhà nước Palestine.

Trong khi đó, một số nước châu Âu vẫn giữ lập trường trung dung. Đức khẳng định chỉ công nhận Palestine khi có một thỏa thuận đạt được qua đàm phán trực tiếp giữa hai bên.

Triển vọng nhìn từ lịch sử

Làn sóng công nhận Nhà nước Palestine bắt đầu từ tháng 11/1988 khi Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) đơn phương tuyên bố thành lập Nhà nước Palestine độc lập tại Algiers. Chỉ trong thời gian ngắn, 82 quốc gia, chủ yếu ở Trung Đông, châu Phi, Liên Xô và châu Á chính thức công nhận Nhà nước Palestine. Đến thập niên 1990, nhiều quốc gia Trung Á mới giành độc lập đã gia nhập hàng ngũ các nước công nhận Palestine.

Sang những năm 2000 đến 2010, các nước Mỹ Latinh như Brazil, Argentina, Peru, Uruguay… cùng một số nước Trung Đông đưa ra tuyên bố tương tự. Đặc biệt, năm 2012, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua nghị quyết trao cho Palestine quy chế “Nhà nước quan sát viên phi thành viên”, đánh dấu bước ngoặt giúp Palestine mở rộng sự tham gia vào các tổ chức quốc tế, trong đó có UNESCO và Tòa án hình sự quốc tế.

Đợt công nhận lần này nổi lên trong bối cảnh xung đột tại Dải Gaza leo thang kể từ sau vụ Hamas tấn công vào Israel ngày 7/10/2023. Số lượng thương vong lớn và tình cảnh nhân đạo bi thảm đã thúc đẩy cộng đồng quốc tế, trong đó có nhiều đồng minh phương Tây của Israel thay đổi lập trường. Việc Anh, Pháp, Canada, Australia, Bồ Đào Nha công nhận Palestine được coi là bước ngoặt, có thể tạo hiệu ứng domino. Nếu như trước đây, việc công nhận Nhà nước Palestine chủ yếu đến từ các nước đang phát triển thì lần này, sự tham gia của phương Tây tạo thêm sức nặng chính trị - ngoại giao đặc biệt.

Giới quan sát quốc tế nhận định, dù khó có thể lập tức thay đổi tình hình trên thực địa, song việc nhiều nước đồng loạt công nhận đã cải thiện đáng kể vị thế pháp lý và chính trị của Palestine. Tuy nhiên, triển vọng còn nhiều thách thức bởi Mỹ và Israel vẫn duy trì lập trường phản đối, trong khi các vấn đề gai góc như an ninh, các khu định cư và vai trò của Hamas trong cấu trúc chính trị Palestine chưa có lời giải.

Trong dài hạn, tác động của làn sóng công nhận sẽ phụ thuộc vào việc liệu động lực có đủ mạnh để khởi động lại tiến trình thương lượng và đưa giải pháp hai nhà nước - mục tiêu được Liên hợp quốc và phần lớn cộng đồng quốc tế ủng hộ - từ nghị trường quốc tế trở về bàn đàm phán thực chất hay không.

Nhất Phong