Việt Nam có thể thực hiện gấp 10 lần số ca ghép tạng, nhưng...

Ngày 27-6, Bộ Y tế tổ chức hội thảo đóng góp ý kiến vào dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác.

Luật hiện hành chưa theo kịp tốc độ phát triển của ngành

Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác được Quốc hội thông qua từ năm 2006. Nhờ hành lang pháp lý này, Việt Nam đã thực hiện hơn 9.500 ca ghép tạng, phát triển mạng lưới gồm 27 cơ sở đủ năng lực kỹ thuật, từng bước làm chủ nhiều kỹ thuật ghép phức tạp như ghép tim - gan đồng thời, khí quản, phổi…

Dù vậy, theo GS.TS Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế, sau gần 2 thập kỷ, trình độ công nghệ, nhu cầu người bệnh và yêu cầu quản trị đã thay đổi căn bản, trong khi Luật hiện hành bộc lộ nhiều bất cập, chưa theo kịp tốc độ phát triển của ngành y tế.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn phát biểu tại hội thảo. Ảnh: TT

Cụ thể, thực tiễn đặt ra nhiều vấn đề chưa được Luật hiện hành điều chỉnh hoặc chưa điều chỉnh đầy đủ, chẳng hạn chưa có cơ chế tài chính đồng bộ cho toàn bộ chuỗi hoạt động hiến - lấy - vận chuyển - bảo quản - ghép tạng.

Người dưới 18 tuổi hiện cũng chưa được phép hiến tạng, kể cả trong trường hợp có ý chí tự nguyện và sự đồng thuận của gia đình.

Quy trình chẩn đoán chết não - điều kiện tiên quyết để xác định khả năng hiến - còn phức tạp; thiếu quy chuẩn dễ áp dụng tại các cơ sở khám chữa bệnh.

Tỉ lệ hiến từ người chết não rất thấp trong khi hơn 90% số tạng được ghép hiện nay vẫn đến từ người hiến sống, gây ra nhiều thách thức về đạo đức và pháp lý. Hoạt động tư vấn, điều phối ghép tạng chưa được luật hóa đầy đủ, thiếu chính sách đào tạo, công nhận và đãi ngộ.

Ngoài ra, quy trình đăng ký hiến tạng còn phức tạp, khó tiếp cận với đa số người dân.

Thứ trưởng Bộ Y tế cho rằng cần có giải pháp kỹ thuật, pháp lý và quản lý nhằm đơn giản hóa nhưng vẫn bảo đảm chặt chẽ quy trình chẩn đoán chết não; đồng thời kiến nghị cơ chế tài chính cụ thể, gắn với chính sách BHYT, ngân sách nhà nước và các nguồn hợp pháp khác, để chi trả chi phí cho các hoạt động trong hiến - ghép tạng, bảo đảm công bằng, minh bạch và phát triển bền vững.

Cùng với đó, cần có cơ chế bảo vệ người hiến và thân nhân người hiến, đảm bảo tôn trọng ý chí tự nguyện, bí mật thông tin, không thương mại hóa, đồng thời kịp thời tôn vinh, động viên và lan tỏa tinh thần hiến tặng nhân văn trong xã hội.

Nhiều bất cập, vướng mắc

Theo PGS.TS Đồng Văn Hệ, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia, Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Luật hiện hành đang bộc lộ nhiều bất cập, vướng mắc, đòi hỏi cần sửa đổi.

Trước hết, cần bổ sung quy định cho phép trẻ em và người chết tim được hiến tạng. Cùng với đó, cần quy định rõ cơ chế tài chính cho cả người ghép và người hiến.

“Hiện nay, cơ chế tài chính cho người ghép chưa có, còn cho người hiến thì đã có nhưng vẫn rất hạn chế”, ông Hệ nói và cho hay để có được một tạng hiến từ người chết não cần trải qua rất nhiều nhiều công đoạn, trong khi đó, nếu không có hiến tạng thì không có ghép tạng.

“Hiện, với 31 trung tâm ghép trên cả nước, đáng lẽ Việt Nam có thể thực hiện được gấp 10 số ca ghép tạng so với hiện tại. Vấn đề là chúng ta không có nguồn hiến. Nếu không có cơ chế tài chính đủ lớn thì hoạt động hiến, ghép tạng gặp rất nhiều khó khăn”, PGS Đồng Văn Hệ nhấn mạnh.

PGS.TS Đồng Văn Hệ, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia. Ảnh: TT

Ngoài ra, Luật hiện hành quy định thứ tự các đối tượng được ưu tiên ghép tạng. Trước hết là trẻ em, sau đó là người cấp cứu. Trong khi Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023 lại quy định trường hợp cấp cứu được ưu tiên trước, tiếp đó trẻ em và phụ nữ có thai.

“Như vậy, quy định về thứ tự ưu tiên tại Luật hiến, ghép tạng hiện nay không còn phù hợp. Trẻ em có thể chờ 1-2 năm để được ghép tạng, nhưng người cấp cứu có khi chỉ chờ được 1 ngày”, ông Hệ cho biết.

Cạnh đó, các bệnh viện hiến cũng phải thực hiện rất nhiều công việc, tốn nhiều công sức, trong khi đó, bệnh nhân cần được ghép tạng ngay tại bệnh viện hiến lại được xếp về phía sau trong thứ tự ưu tiên.

Cũng theo Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia, cơ chế tài chính hiện nay trong hoạt động hiến, ghép tạng cũng cần được quy định rõ hơn. Ví dụ, ở 1 số quốc gia khác có 3 nguồn chi cho các hoạt động này, gồm: BHYT, gia đình người nhận tạng, ngân sách nhà nước.

“Điều này rất minh bạch và công bằng, có sự tham gia của các bên”, ông Hệ nói, đồng thời cho rằng dự thảo Luật sửa đổi nên quy định: Chi phí đối với hoạt động hiến, ghép tạng do Bộ Tài chính, Bộ Y tế, BHXH Việt Nam và các cơ quan liên quan đưa ra cơ chế phù hợp.

Trong thời gian tới, Bộ Y tế sẽ thiết lập và công khai hệ thống quản lý mã, danh sách người chờ ghép. Theo đó, tất cả các bệnh viện tham gia hiến, ghép tạng sẽ được theo dõi, kiểm soát, giám sát danh sách này. Các bệnh viện có thể xem đầy đủ thông tin, thông số một cách minh bạch, cập nhật thường xuyên.

Có nên công khai thông tin người hiến - người ghép?

Góp ý đối với dự thảo Luật, ông Phạm Văn Học, Tổng Giám đốc Hệ thống y tế Hùng Vương, cho rằng cần quy định rõ trách nhiệm, quyền lợi giữa bên hiến và bên ghép tạng. Các bệnh viện phải coi việc tìm nguồn hiến là 1 nhiệm vụ cần phải hoàn thành.

Đồng thời, theo ông Học, cần xác định rõ địa vị pháp lý của Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia để thuận lợi phối hợp.

"Nếu coi hiến, ghép tạng là 1 nhiệm vụ trong hoạt động khám chữa bệnh, tiến tới triển khai thường quy, thì Trung tâm này cần có địa vị rõ ràng", ông Học nhấn mạnh.

Về tài chính, ông Học kiến nghị quy định minh bạch trách nhiệm của BHYT, ngân sách nhà nước, cơ sở khám chữa bệnh; đồng thời cân nhắc hỗ trợ tài chính hợp lý cho gia đình người hiến mà không biến hiến tặng thành thương mại.

Ngoài ra, cần điều chỉnh quy định về công bố danh tính. "Có trường hợp mong muốn có thông tin của người cho/người nhận thì sao? Bởi sẽ có nhiều gia đình hiến muốn theo dõi tiếp tục hành trình của trái tim, quả thận của người nhà mình, và cũng có người nhận tạng mong muốn được tri ân gia đình người hiến", ông Học nêu quan điểm.

Cuối cùng, ông Học cho rằng cần tôn trọng ý nguyện người đã đăng ký hiến tạng, tránh để gia đình phủ quyết.

THANH THANH