Việt Nam sẽ xây dựng Chiến lược Quốc gia về đất hiếm

Sáng 1/12, tại phiên thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản, trước ý kiến của một số đại biểu lo ngại về việc khai thác đất hiếm có thể phát sinh phóng xạ tự nhiên và chất thải độc hại, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng - đại diện cơ quan chủ trì soạn thảo cho biết, để khai thác hiệu quả tài nguyên chiến lược đất hiếm, Bộ đang chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành xây dựng Chiến lược Quốc gia về loại khoáng sản này.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng) cho rằng, đất hiếm là tài nguyên chiến lược của nhiều ngành then chốt như bán dẫn, xe điện, quốc phòng nên luật phải đặt an toàn môi trường lên hàng đầu và quản lý thống nhất ở cấp quốc gia. Đại biểu phân tích quá trình tuyển tách và chế biến đất hiếm luôn phát sinh chất phóng xạ tự nhiên, kim loại nặng và dung dịch axit khó xử lý. Do vậy, đại biểu đề nghị cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia cần giám sát độc lập toàn bộ quy trình, từ đánh giá công nghệ, rủi ro đến kiểm tra hiện trường và xử lý chất thải.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh cho hay: "Nhiều quốc gia từng khai thác ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát, để lại vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu, với chi phí phục hồi môi trường lớn hơn nhiều lần giá trị kinh tế thu được. Đây là bài học Việt Nam không thể lặp lại."

Nói về vai trò quan trọng của đất hiếm, Đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại) cho rằng, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt, quản lý đất hiếm và làm chủ công nghệ đất hiếm là yếu tố then chốt để khẳng định năng lực tự cường của Việt Nam. Ông nhấn mạnh đất hiếm là nền tảng công nghệ lõi của nhiều loại vũ khí, đặc biệt với vũ khí chính xác cao, nên cần tiếp cận dưới góc độ an ninh – quốc phòng ngay từ luật.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An kiến nghị: "Đề nghị phải có mỏ hoặc khu dự trữ dành riêng cho mục đích quốc phòng, an ninh. Cùng với đó, luật cần bổ sung quy định kiểm soát công nghệ và dữ liệu đất hiếm, nhất là dữ liệu liên quan quốc phòng, an ninh, vì 'dữ liệu đất hiếm có thể thuộc diện bí mật Nhà nước'."

Ở góc độ quản lý ngành, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết Việt Nam có trữ lượng đất hiếm đứng thứ hai hoặc thứ ba thế giới, phân bố tại 21 tỉnh, thành. Bộ đã khoanh định cơ bản đầy đủ các khu vực mỏ và tổ chức quản lý chặt chẽ, đồng thời phối hợp các bộ ngành xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm, dự kiến trình Chính phủ, Thủ tướng ban hành vào đầu năm 2026.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết: "Sau khi hoàn tất khoanh định mỏ, Bộ sẽ nghiên cứu chính sách khai thác và chế biến sâu để gia tăng giá trị cho đất nước; đồng thời dự luật sẽ tạo cơ sở pháp lý để Chính phủ ban hành các văn bản hướng dẫn. Chúng tôi tin rằng, đất hiếm sẽ thực sự trở thành tài nguyên quan trọng, góp phần hình thành chuỗi giá trị khép kín và hạn chế tối đa xuất khẩu thô."

Theo Bộ trưởng Trần Đức Thắng, với quyết tâm xây dựng chiến lược đồng bộ và khung pháp lý hoàn thiện, Việt Nam đang hướng tới việc biến đất hiếm trở thành tài nguyên chiến lược thực sự. Đây không chỉ là cơ hội phát triển kinh tế – xã hội mà còn là giải pháp bảo vệ môi trường, an ninh quốc phòng và chủ quyền quốc gia.

Quốc hội dự kiến biểu quyết thông qua Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản vào ngày 11/12.

Khiếu Hương