Việt Nam tiếp tục thúc đẩy hành động chống ô nhiễm nhựa

Trong bối cảnh lượng rác thải nhựa toàn cầu đã vượt 1 tỷ tấn và có thể chạm mốc 1,7 tỷ tấn vào năm 2060 (OECD), vấn đề nhựa đang trở thành thách thức môi trường lớn nhất thế kỷ.

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu tác động trực tiếp từ ô nhiễm nhựa biển, đang coi tiến trình xây dựng Hiệp ước toàn cầu về nhựa là động lực để đổi mới chính sách, cải thiện hạ tầng quản lý chất thải và chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn.

Ông Hoàng Xuân Huy, Giám đốc đối ngoại WWF Việt Nam cho rằng Hiệp ước toàn cầu về ô nhiễm nhựa tạo cơ hội để Việt Nam chuyển đổi chính sách. Ảnh: NPAP

Báo cáo Rủi ro toàn cầu năm 2025 của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) xếp ô nhiễm môi trường vào nhóm 10 rủi ro có tác động nghiêm trọng nhất trong thập kỷ tới, trong đó nhấn mạnh: “Ô nhiễm nhựa là một trong những thủ phạm chính. Đất liền, sông ngòi, bờ biển và các hệ sinh thái biển đang ngày càng bị ảnh hưởng nặng nề bởi chất thải nhựa.”

Ông Hoàng Xuân Huy, Giám đốc đối ngoại WWF Việt Nam cho biết, lượng rác thải nhựa phát sinh trung bình 8.039 tấn mỗi ngày, tương đương 2,93 triệu tấn mỗi năm. Mức tiêu thụ nhựa dùng một lần và nhựa không phân hủy sinh học vẫn ở mức cao. Tình trạng rò rỉ rác thải nhựa ra biển và vùng ven biển đáng lo ngại, với khoảng 70.000 tấn mỗi năm trôi dạt vào các nguồn nước, sông ngòi và ra biển.

Việt Nam đã đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm 75% lượng rác thải nhựa đại dương, 100% khu du lịch loại bỏ nhựa dùng một lần và túi ni lông khó phân hủy, và 100% khu bảo tồn biển không còn rác thải nhựa. Theo ông Huy, các mục tiêu này hoàn toàn khả thi nếu tận dụng được cú hích chính sách và tài chính từ thỏa thuận toàn cầu đang được đàm phán.

INC-5.2: Cơ hội cải cách và định hình chính sách

Kỳ họp thứ năm của Ủy ban Đàm phán Liên chính phủ nhằm xây dựng một văn kiện ràng buộc pháp lý quốc tế về chấm dứt ô nhiễm nhựa (INC-5) diễn ra từ ngày 5 đến 15/8/2025 tại Geneva, Thụy Sĩ, quy tụ đại diện đến từ 183 quốc gia, 70 bộ trưởng và hơn 400 tổ chức quan sát viên. INC-5.2 là vòng đàm phán quan trọng cuối cùng để hoàn thiện Hiệp ước toàn cầu về ô nhiễm nhựa.

Thông tin về thỏa thuận này, ngày 21/10 tại Hà Nội, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phối hợp với UNDP tổ chức Hội thảo “Việt Nam đối với tiến trình sau Phiên INC-5.2 Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa”, nhấn mạnh sự phức tạp của vấn đề và những thách thức trong giai đoạn đàm phán tiếp theo.

Dù chưa đạt được thỏa thuận cuối cùng, nhưng các bên đều thể hiện quyết tâm hướng tới một hiệp ước toàn cầu có tính ràng buộc nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa. Trong đó, ba vấn đề lớn đang được tranh luận là phạm vi điều chỉnh, cơ chế tài chính – kỹ thuật, và mức độ ràng buộc pháp lý giữa các quốc gia.

Văn bản dự thảo của INC đề xuất các quốc gia phải xác định, đánh giá và giám sát các khu vực bị ô nhiễm nghiêm trọng; thành lập cơ chế và quỹ phục hồi để tài trợ hoạt động làm sạch. Đồng thời phải thừa nhận nguyên tắc Trách nhiệm chung nhưng khác biệt (CBDR), trong đó các nước phát triển có nghĩa vụ hỗ trợ tài chính và công nghệ cho các quốc gia đang phát triển.

Ông Vũ Đức Đam Quang, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Trưởng đoàn Việt Nam tại INC-5.2. Ảnh: NPAP

Theo ông Vũ Đức Đam Quang, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Trưởng đoàn Việt Nam tại INC-5.2, Việt Nam không chờ đợi Hiệp ước được thông qua mới hành động.

Ông Quang cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chỉ đạo xây dựng Lộ trình hành động quốc gia về rác thải nhựa tồn dư, tập trung vào bốn hướng chính: (1) Chuẩn hóa phương pháp giám sát, thu thập và chia sẻ dữ liệu; (2) Ứng dụng trí tuệ nhân tạo, viễn thám và hệ thống thông tin địa lý để theo dõi sự phân tán của nhựa;

(3) Bổ sung định nghĩa “rác thải nhựa tồn dư” vào Luật Bảo vệ môi trường và trích một phần nguồn thu từ cơ chế Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) cho hoạt động phục hồi môi trường;

(4) Thúc đẩy các mô hình thu gom cộng đồng, lắp đặt bẫy rác dọc sông ngòi, tổ chức chiến dịch làm sạch bờ biển và bảo đảm quyền lợi của người nhặt rác thông qua chính sách bảo hiểm, đào tạo nghề và hòa nhập vào chuỗi giá trị tuần hoàn.

Ông Hoàng Xuân Huy cho biết thêm, việc Việt Nam tham gia tích cực vào tiến trình đàm phán sẽ tạo ra cú hích cải cách chính sách. “Thỏa thuận toàn cầu có thể tạo ra áp lực cải cách hệ thống pháp luật và quy định trong nước, đồng thời mở ra cơ hội tiếp cận nguồn vốn quốc tế để hiện đại hóa hệ thống thu gom, phân loại và tái chế rác thải,” ông Huy nói.

Đây cũng là thời điểm Việt Nam cần đầu tư mạnh vào việc xây dựng hệ thống dữ liệu minh bạch về dòng chảy nhựa, phát triển thị trường nhựa tái chế an toàn, và hoàn thiện cơ chế EPR với các tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng để phân bổ chi phí và trách nhiệm một cách công bằng hơn giữa Nhà nước và doanh nghiệp.

Đại diện Viện Khoa học môi trường, biển và hải đảo (VEMSI) cũng cho biết, Việt Nam đã xác định ba ưu tiên trong tiến trình đàm phán quốc tế: làm rõ khái niệm “rác thải nhựa tồn dư” trong văn kiện toàn cầu; đề xuất hỗ trợ tài chính và công nghệ nếu nội dung này được chính thức đưa vào Hiệp ước; và ủng hộ thiết lập cơ chế tài chính riêng cho hoạt động phục hồi môi trường. Việt Nam khuyến nghị ASEAN cần tăng cường hợp tác nghiên cứu, chia sẻ dữ liệu và công nghệ giám sát, phục hồi hệ sinh thái biển và bờ biển bị ô nhiễm.

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Quách Thị Xuân, đại diện doanh nghiệp xã hội Pacific Environment, cho rằng một hiệp ước toàn cầu hiệu quả cần tập trung vào 5 ưu tiên: đặt chỉ tiêu giảm nhựa dựa trên khoa học và giới hạn của hành tinh; kiểm soát toàn bộ vòng đời phát thải của nhựa và quy trách nhiệm cho nhà sản xuất; thúc đẩy tái sử dụng, giảm thiểu; loại bỏ những “giải pháp sai lầm” như đốt rác phát điện hoặc đồng xử lý trong lò xi măng; và bảo đảm quá trình chuyển đổi công bằng cho người lao động, nhất là lực lượng nhặt rác.

Bà Lê Thị Hoài Thương, Giám đốc Đối ngoại Nestlé Việt Nam. Ảnh: NPAP

Từ phía doanh nghiệp sản xuất, bà Lê Thị Hoài Thương, Giám đốc Đối ngoại Nestlé Việt Nam cho biết: “Một Hiệp ước mạnh sẽ giúp giảm chi phí tuân thủ, tạo sân chơi công bằng giữa các doanh nghiệp và thúc đẩy chia sẻ trách nhiệm tài chính trong quản lý chất thải.”

Hiện Nestlé Việt Nam là thành viên của Liên minh doanh nghiệp vì Hiệp ước chống ô nhiễm nhựa toàn cầu. Nestlé đang hướng đến 100% bao bì có thể tái chế, trong đó 86,4% bao bì nhựa đã đạt mục tiêu vào cuối năm 2024, và cam kết giảm một phần ba lượng nhựa nguyên sinh trong bao bì vào năm 2025. Doanh nghiệp đề xuất các chính sách dài hạn, khung pháp lý thống nhất, phát triển hạ tầng tái chế – thu gom – sàng lọc, và khuyến khích đầu tư bao bì bền vững.

Ông Vũ Thái Trường, Trợ lý Đại diện thường trú của UNDP Việt Nam. Ảnh: NPAP

Còn theo Vũ Thái Trường, đại diện thường trú UNDP Việt Nam, nếu không có nguồn lực, mọi cam kết sẽ chỉ dừng lại trên giấy. Ông Trường cho rằng: “Thách thức lớn nhất là thiết kế mô hình huy động và phân bổ nguồn lực công bằng, tránh chồng chéo với các cơ chế khí hậu. Nhưng đây cũng là cơ hội để Việt Nam phát triển hệ sinh thái tài chính xanh, tạo việc làm xanh và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.”

Việt Nam đang theo đuổi một lộ trình kép, vừa tích cực tham gia đàm phán quốc tế, vừa triển khai các giải pháp cụ thể trong nước. Theo đại diện UNDP, Việt Nam đang ở thời điểm biến cam kết quốc tế thành hành động thực chất trong nước. Hiệp ước toàn cầu về nhựa được xem là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam đổi mới công nghệ, thiết kế bao bì tuần hoàn và tiếp cận các nguồn tài chính xanh, thay vì chỉ coi đây là thách thức tuân thủ.

Cuối cùng, ông Trường nhấn mạnh, tài chính bền vững là động lực của chuyển đổi – cơ chế “người gây ô nhiễm phải trả tiền” cần được thiết kế công bằng và minh bạch, qua đó thúc đẩy hệ sinh thái tài chính xanh, tạo việc làm xanh và bảo đảm quá trình chuyển đổi không để ai bị bỏ lại phía sau.

Ngọc Linh