Việt Nam: Ứng phó thách thức mới để bước vào nhóm các nước có thu nhập cao

Các chuyên gia kinh tế phân tích những thách thức mới, và khả năng ứng phó của Việt Nam sau 30 năm phát triển

Việt Nam có thể vươn lên mức thu nhập cao vào năm 2045?

Đây là câu hỏi mà GS Trần Văn Thọ, Giáo sư danh dự trường ĐH Waseda, Tokyo đặt ra sau đánh giá 30 năm phát triển của Việt Nam.

“Sau nhiều năm về Việt Nam ăn Tết, điều đáng mừng mà tôi nhận thấy là không khí làm việc nghiêm túc bắt đầu từ mùng 6 tháng Giêng. Điều này chứng tỏ đã không còn quan niệm Tháng Giêng là tháng ăn chơi…

Sau 30 năm đổi mới, Việt Nam đã thoát nghèo và trở thành nước thu nhập trung bình thấp từ năm 2008 và hiện nay đang tiến gần đến mức thu nhập trung bình cao. Vấn đề là Việt Nam có thể vươn lên từ mức thu nhập trung bình cao đến mức thu nhập cao vào năm 2045 hay không.

Đâu là điều kiện để Việt Nam tránh được bẫy thu nhập trung bình và tiếp tục phát triển bền vững trong hai thập niên tới?” – GS Trần Văn Thọ đặt vấn đề.

“Liệu Việt Nam có thể tiếp tục tăng trưởng nhanh và bền vững, dần bước vào nhóm các nước có thu nhập cao, như Hàn Quốc đã làm được trong thời gian qua hay chúng ta lại bước theo vết xe đổ của một số quốc gia lân cận như Thái Lan, Malaysia, Indonesia sau một thời gian dài vẫn loay hoay chưa thể thoát ra khỏi mức thu nhập trung bình hay rơi vào bẫy thu nhập trung bình là một câu hỏi lớn” – GS.TS Phạm Hồng Chương, Hiệu trưởng Trường đại học Kinh tế quốc dân nêu vấn đề tại Tọa đàm đối thoại chính sách với chủ đề "30 năm phát triển của Việt Nam: Nhìn lại quá khứ và ứng phó với thách thức mới" ngày 22/2 do đơn vị này phối hợp Viện nghiên cứu Chính sách quốc gia Nhật Bản tổ chức.

Theo GS Phạm Hồng Chương, Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức như suy thoái môi trường, biến đổi khí hậu đang gia tăng; đại dịch Covid-19, các bất ổn, xung đột chính trị tại nhiều nơi trên thế giới đang đặt ra những thách thức chưa từng có có thể làm suy yếu tiến trình hướng tới các mục tiêu phát triển của Việt Nam cũng như các nước trên thế giới.

Cùng với đó, nền kinh tế Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức về tình trạng dân số đang già đi nhanh chóng và mức lương đang tăng lên; thương mại toàn cầu đang suy giảm các doanh nghiệp phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt hơn về môi trường và xã hội…

GS.TS Phạm Hồng Chương chia sẻ, đánh giá các thành quả phát triển trong ba thập kỷ qua cũng như phân tích những thách thức mới, và khả năng ứng phó của Việt Nam có ý nghĩa vô cùng quan trọng.

GS.TS Phạm Hồng Chương mong muốn thu được những gợi mở, đề xuất một số chính sách trong Tọa đàm ngày 22-2

Nhiều biểu hiện về bẫy thu nhập trung bình

Ông Kenichi Ohno, Giáo sư danh dự, Viện nghiên cứu chính sách quốc gia Nhật Bản cho rằng, Việt Nam đạt nhiều thành công về phát triển trong những năm 1990, 2000 và 2010 như tăng trưởng thu nhập nhanh từ mức thấp, chính sách thu hút FDI và chính sách thương mại thành công, chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ.

Trong đó, có thể nhìn thấy rõ nhất là sự trỗi dậy của một số doanh nghiệp có năng lực cạnh tranh cao như Vin Group/VinFast, Viettel, FPT…

Tuy nhiên, nhìn chung, ông Kenichi Ohno cho rằng, chất lượng chính sách của Việt Nam vẫn chưa được cải thiện, hỗ trợ chính sách cho doanh nghiệp trong nước vẫn chưa đủ.

Đồng thời, ông Kenichi Ohno cũng chỉ ra những biểu hiện về bẫy thu nhập trung bình của Việt Nam như tăng trưởng chậm lại ở mức thu nhập trung bình; Thiếu kỹ sư, nhà đổi mới và nhà khoa học có tay nghề cao; Năng suất lao động và TFP (năng suất nhân tố tổng hơn) ở mức trung bình; Phụ thuộc nhiều vào FDI; Sự tham gia mờ nhạt của doanh nghiệp Việt Nam vào chuỗi giá trị toàn cầu GVCs; Chậm xây dựng hệ thống giao thông hiện đại; các vấn đề về môi trường và tài nguyên…

Với giải pháp cần đặt ra cho sự phát triển của Việt Nam, ông Kenichi Ohno nhấn mạnh chính sách là nhân tố chủ đạo, có vai trò quan trọng trong việc tăng cường tính năng động của khu vực tư nhân.

Chất lượng chính sách yếu kém là nguyên nhân chính của các vấn đề do tăng trưởng gây ra trong dài hạn bao gồm cả bẫy thu nhập trung bình.

Chiến lược để phát triển đạt mức thu nhập cao

Theo GS Trần Văn Thọ, chiến lược để Việt Nam đạt mức thu nhập cao là phải đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu để tăng năng suất; Chính thức hóa khu vực phi chính thức và tăng qui mô doanh nghiệp để đẩy mạnh tích lũy tư bản và cách tân công nghệ (đổi mới sáng tạo); Cải cách và phát triển thị trường các yếu tố sản xuất để việc phân bổ nguồn lực có hiệu quả và đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu; Chú trọng cung cấp lao động có kỹ năng và khuyến khích hoạt động R&D để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu.

GS Thọ cũng đề xuất 5 chính sách cụ thể là mở rộng, thâm sâu và chuyển dịch công nghiệp hóa; Chính quy hóa khu vực phi chính thức và hỗ trợ đơn vị kinh doanh hộ gia đình thành những Doanh nghiệp chính qui; Cải thiện thị trường các yếu tố sản xuất và môi trường kinh Doanh; Đẩy mạnh cung cấp lao động kỹ năng; Tăng cường năng lực đổi mới sáng tạo.

Tham góp ý kiến với các vấn đề cần đối mặt, nhiều chuyên gia kinh tế trong nước đều nhấn mạnh về việc cần cải cách mạnh về thể chế.

Theo đó, nền kinh tế Việt Nam thiếu động lực tăng trưởng được các chuyên gia phân tích từ nguyên nhân trong vòng vài chục năm nay nhà nước không có cải cách đột phá về chính sách.

Ngoài việc cần thiết phải cải cách thể chế thì các chuyên gia kinh tế cũng lưu ý về tính minh bạch và sự phối kết hợp giữa việc hoàn thiện thể chế truyền thống với việc hình thành những thể chế mới liên quan đến lĩnh vực môi trường xanh, đến chuyển đổi số…