Việt Nam và bài toán tiêu chuẩn nhiên liệu ô tô: Chậm chân sẽ thành 'bãi rác công nghệ'?

Một con số - nhiều luồng tranh luận

Dự thảo Tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình (CAFC) cho ô tô con do Bộ Xây dựng đề xuất đang mở ra một mặt trận tranh luận lớn. Mức tiêu thụ trung bình 4,83 lít/100 km vào năm 2030 được nhiều chuyên gia đánh giá là hợp lý - thậm chí là cần thiết - trong bối cảnh Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (Net Zero 2050) tại Hội nghị COP26.

Tuy nhiên, Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) lại cho rằng mục tiêu này là “quá sức”, và nếu áp dụng sớm, 96% xe chạy xăng dầu truyền thống hiện có sẽ phải rời khỏi thị trường. Sau phản ứng mạnh mẽ từ dư luận và giới chuyên gia, VAMA đã điều chỉnh quan điểm, đồng ý với ngưỡng 4,83 lít/100 km nhưng đề nghị dời mốc thực hiện sang năm 2035 - muộn hơn 5 năm so với lộ trình gốc.

Mục tiêu tiêu thụ nhiên liệu 4,83 lít/100 km vẫn trong quá trình lấy ý kiến.

“Tiêu chuẩn thấp” hay “quá cao”? Sự thật ở đâu?

Điều đáng nói là, theo thống kê của Hội đồng quốc tế về giao thông sạch (ICCT), mục tiêu 4,83 lít/100 km mà Việt Nam đang hướng tới vẫn còn “dư sức cao” so với các nền kinh tế lớn. EU hiện đặt ngưỡng chưa đến 2 lít/100 km, Trung Quốc và Australia gần như đã chạm mốc dưới 3 lít/100 km. Thậm chí, Ấn Độ - quốc gia có dân số và thị trường ô tô tương đương Việt Nam - cũng sẽ áp dụng mức 4,38 lít/100 km từ năm 2027, tức sớm hơn chúng ta ít nhất 3 năm.

Trong khi các quốc gia sản xuất xe đang siết chặt tiêu chuẩn để thúc đẩy đổi mới công nghệ, thì tại Việt Nam - nơi phần lớn xe được nhập khẩu hoặc lắp ráp từ các tập đoàn toàn cầu - những tiêu chuẩn này lại bị coi là "khắt khe". Một chuyên gia giao thông thẳng thắn nhận định: “Chúng ta đang bảo vệ xe xăng dầu còn nhiều hơn cả các quốc gia sản xuất ra chúng.”

Nếu chậm nâng chuẩn CAFC, Việt Nam có nguy cơ trở thành “bãi rác công nghệ”.

Nguy cơ tụt hậu: Từ thị trường tiêu thụ thành “bãi rác công nghệ”

Không khó để hình dung hệ quả nếu Việt Nam tiếp tục chậm trễ. Trong khi thế giới đang loại bỏ xe sử dụng động cơ đốt trong cũ kỹ, các hãng xe quốc tế rất cần một nơi để tiêu thụ nốt số sản phẩm tồn kho - và Việt Nam, với tiêu chuẩn thấp và thời gian áp dụng chậm, có thể trở thành điểm đến lý tưởng.

Nhiều mẫu xe bán chạy tại Việt Nam như Toyota Vios, Honda City, Ford Ranger… vốn đã được phân phối ở các thị trường khắt khe như châu Âu, Nhật Bản, Úc - cho thấy hoàn toàn có thể đáp ứng tiêu chuẩn nhiên liệu thấp hơn. Vấn đề không phải là “không thể”, mà là “có muốn làm hay không”.

Việc chậm nâng chuẩn không chỉ khiến Việt Nam lỡ nhịp xu hướng công nghệ, mà còn tự đặt mình vào thế bị động, phụ thuộc vào sản phẩm mà các quốc gia khác đã loại bỏ.

Không phải gánh nặng, mà là cơ hội phát triển xanh

Nhiều chuyên gia môi trường cho rằng mức tiêu chuẩn CAFC 4,83 lít/100 km vào năm 2030 là hoàn toàn khả thi, đặc biệt khi dự thảo đã xây dựng lộ trình 5 năm chuyển tiếp - đủ để doanh nghiệp đầu tư công nghệ và chuyển đổi sản xuất. Bên cạnh đó, cơ chế tín chỉ carbon nếu được áp dụng đúng cách sẽ tạo ra một “sân chơi công bằng”, nơi các hãng xe có chiến lược phát triển bền vững sẽ được tưởng thưởng, thay vì bị chôn chân bởi công nghệ cũ.

Tác động tích cực đến người tiêu dùng cũng rất rõ ràng: xe tiết kiệm nhiên liệu sẽ giúp giảm chi phí sử dụng, giảm ô nhiễm không khí, và góp phần cải thiện chất lượng sống đô thị - vốn đang phải trả giá bằng tỷ lệ bệnh hô hấp gia tăng từng năm.

Việt Nam cần lựa chọn: Quyết liệt tiến lên hay chấp nhận tụt hậu

Báo cáo mới nhất của Ngân hàng Thế giới khẳng định: Nếu không có những cú hích chính sách mạnh mẽ, Việt Nam khó lòng đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Trong khi Mỹ và châu Âu đã có khung pháp lý để phạt nặng các doanh nghiệp vi phạm khí thải, thì Việt Nam vẫn đang đặt câu hỏi: “Liệu đã quá sớm để hành động?”

Dự thảo mức CAFC là 4,83 năm 2030 cho ô tô con tại Việt Nam được đánh giá không hề khắt khe.

Câu trả lời, rõ ràng, là không. Nếu không hành động ngay từ bây giờ, Việt Nam sẽ không chỉ bỏ lỡ cơ hội phát triển ngành công nghiệp ô tô xanh mà còn đối mặt với nguy cơ gánh hậu quả môi trường và công nghệ lạc hậu trong nhiều thập kỷ tới.

Không có lựa chọn an toàn ở phía sau

Tiêu chuẩn nhiên liệu không phải là rào cản, mà là đòn bẩy để Việt Nam vươn lên trong cuộc đua xanh hóa toàn cầu. Thay vì lùi thời hạn, Việt Nam nên mạnh dạn đi trước - như cách mà những nền kinh tế thành công đã từng làm. Sự chậm trễ ngày hôm nay sẽ phải trả giá bằng sự tụt hậu, phụ thuộc và gánh nặng môi trường ngày mai.

Đã đến lúc chúng ta cần nhìn xa hơn lợi ích ngắn hạn để quyết liệt hành động vì tương lai dài hạn - một tương lai sạch hơn, xanh hơn và bền vững hơn cho tất cả.

ĐOÀN NGA