Vòi rồng nhấn chìm siêu du thuyền trong 60 giây?

Hôm 19/8, vụ chìm siêu du thuyền ở ngoài khơi bờ biển Sicily đã khiến nhiều người mất tích, trong đó có ông trùm công nghệ người Anh Mike Lynch, chủ tịch Morgan Stanley International, Jonathan Bloomer, và luật sư nổi tiếng Chris Morvillo.

15 hành khách trên du thuyền Bayesian đã thoát chết nhờ bám một chiếc bè trước khi được một tàu du lịch gần đó cứu. Thi thể của đầu bếp trên tàu được tìm thấy và 6 người vẫn mất tích, bao gồm cả ông Lynch và con gái ông là Hannah.

Theo New York Times, nguyên nhân vụ tai nạn vẫn chưa được làm rõ. Nhưng công chúng đang đổ dồn sự chú ý vào việc các nhân chứng kể lại rằng đã nhìn thấy cột nước nhỏ - một loại lốc xoáy - hình thành trên mặt nước một cách đột ngột và dữ dội khi con tàu bị chìm.

Những dấu hiệu ban đầu cho thấy nhiệt độ nước cao bất thường ở Địa Trung Hải có thể đã dẫn đến sự hình thành của một loại vòi rồng dữ dội nhấn chìm con tàu.

Vòi rồng hình thành như thế nào?

Theo Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ, vòi rồng là những cột khí và hơi ẩm quay tròn - tương tự lốc xoáy trên mặt nước. Vòi rồng cùng một họ khí tượng với lốc xoáy, có quá trình hình thành và đặc điểm tương tự nhau.

Vòi rồng hình thành trong điều kiện thuận lợi được phân loại là "vòi rồng thời tiết đẹp". Một loại khác nguy hiểm hơn khác được gọi là "vòi rồng lốc xoáy" - hình thành và phát triển trong dông bão.

Những vòi rồng nguy hiểm có thể hình thành như những cơn lốc xoáy thông thường trên đất liền sau đó di chuyển ra biển, hoặc hình thành trong một cơn bão ngay trên vùng nước lớn.

Vòi rồng thời tiết đẹp thường yếu, tan nhanh và không gây ra thiệt hại lớn. Nhưng vòi rồng lốc xoáy thường đi kèm với gió lớn, sét nguy hiểm và mưa đá. Các nhà chức trách Italy cũng đã ghi nhận gió mạnh và hoạt động dữ dội của sấm sét vào thời điểm du thuyền bị chìm.

Vòi rồng hình thành trong mưa bão có thể gây nguy hiểm cho tàu thuyền. Ảnh: American Ocean.

Trong khi nhiều vòi rồng xuất hiện tương đối ngắn, chỉ kéo dài vài giây và tạo ra những cơn gió giật vừa phải, một số có thể phát triển thành vòi rồng mạnh và tồn tại lâu hơn. Phổ cường độ của vòi rồng trải dài từ những nhiễu loạn không đáng chú ý đến các sự kiện thời tiết dữ dội, có khả năng gây nguy hiểm.

"Chúng có thể xuất hiện ở khắp mọi nơi, thậm chí trên khắp các hồ lớn ở Mỹ, Vịnh Mexico. Bất cứ nơi nào có sự chênh lệch giữa vùng nước ấm và bờ biển", Jana Houser, phó giáo sư khí tượng học tại Đại học bang Ohio, chia sẻ với Newsweek.

Peter Inness, nhà khí tượng học tại Đại học Reading ở Vương quốc Anh, nói rằng: "Địa Trung Hải có thể là một trong những nơi có khả năng xuất hiện vòi rồng nhiều nhất trên thế giới do bề mặt đại dương ấm và kiểu khí hậu rất dễ xảy ra giông bão trong suốt mùa hè và mùa thu".

Ông Inness chỉ ra một nghiên cứu năm 2022 của các nhà khoa học từ Đại học Barcelona, phát hiện ra rằng vòi rồng xuất hiện thường xuyên hơn trên bề mặt biển ấm hơn. Theo dữ liệu từ hiệp hội đại dương, Bắc Đại Tây Dương đã nóng bất thường trong hơn một năm, liên tục đạt mức cao kỷ lục vào thời điểm này trong năm.

Hôm 19/8, Trung tâm Nghiên cứu Vòi rồng Quốc tế cho biết trên X (trước đây là Twitter) rằng họ đã xác nhận có 18 vòi rồng gần Italy trong những ngày gần đây, và một số ngư dân ở khu vực xảy ra tai nạn nói với truyền thông rằng họ đã chứng kiến một vòi rồng gần du thuyền.

Đó có thực sự là vòi rồng?

Rõ ràng có một cơn bão dữ dội đã tấn công siêu du thuyền vào sáng sớm, những người chứng kiến cho biết chiếc du thuyền đã biến mất chỉ sau 60 giây. Tuy nhiên, vẫn khó để xác nhận hiện tượng mà họ nhìn thấy là một vòi rồng thực sự.

"Thông thường, một vòi rồng sẽ xuất hiện vào cuối buổi chiều sau khi mặt biển nóng lên. Tôi không nghĩ vòi rồng này giống với vòi rồng bình thường vì nó xuất hiện giữa màn đêm", Houser cho biết.

Du thuyền dài 56 m đã chìm sau khi bị cuốn vào cơn bão. Ảnh: X/@Khorakhane100.

Theo Telegraph, có một giả thuyết khác cho rằng hiện tượng thời tiết gọi là downburst, khi gió mạnh và lượng mưa lớn đột ngột đổ xuống từ một cơn giông, có thể đã tác động đến Bayesian.

"Nếu cơn giông tạo ra lốc xoáy thì nó có thể rất dữ dội, cục bộ, biên độ lớn và chắc chắn bất kỳ vùng nước nào trong khu vực cũng sẽ bị khuấy động và có thể gây ra hậu quả lớn cho bất kỳ con tàu nào", Tiến sĩ David Sills, giám đốc điều hành của Dự án Lốc xoáy phía Bắc tại Đại học Western ở Canada, cho biết.

Các chuyên gia cho biết vòi rồng có thể phổ biến hơn lốc xoáy, nhưng vì đại dương rất rộng lớn nên việc theo dõi và dự đoán chúng cũng khó khăn hơn.

Hầu hết vòi rồng đều yếu và tồn tại trong thời gian ngắn, nhưng gió với vận tốc hơn 160 km/giờ có thể hình thành nhanh chóng.

"Thực tế, việc đo gió từ bên trong vòi rồng rất hiếm. Những cơn gió có cường độ như vậy khi trùng với vị trí của thuyền có thể gây hư hỏng hoặc lật úp, đặc biệt hướng gió thay đổi rất nhanh trong vòi rồng có thể khiến thuyền lắc dữ dội", Inness nói.

Theo Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ, vòi rồng "có thể làm lật thuyền, làm hỏng tàu lớn và gây nguy hiểm đến tính mạng".

Tiến sĩ Pieter Groenemeijer, giám đốc Phòng thí nghiệm Bão lớn châu Âu, cho biết thêm rằng vòi rồng khá phổ biến trên khắp Địa Trung Hải, bao gồm Italy, nhưng chúng hiếm khi gây chết người. Thời tiết khắc nghiệt đã giết chết 534 người ở châu Âu vào năm ngoái, trong đó chỉ có 3 trường hợp là do lốc xoáy hoặc vòi rồng.

Tại sao vẫn có người trên tàu?

Edoardo Ferrara, một nhà khí tượng học, nói với tờ báo Italy la Repubblica rằng ông rất ngạc nhiên khi vẫn có người ở trên thuyền ở Sicily dù đã có cảnh báo thời tiết trước đó.

"Đã có cảnh báo thời tiết trong 4 ngày. Thật ngạc nhiên khi vẫn có người trên thuyền dù có những thông báo về biến động mạnh sẽ xảy ra".

Các chuyên gia thắc mắc tại sao vẫn còn người trên du thuyền Bayesian dù đã có cảnh báo thời tiết nguy hiểm. Ảnh: Perini Navi.

Ferrara giải thích rằng sau nhiều ngày áp suất cao ở châu Phi với độ ẩm và nhiệt độ cao, cùng với Địa Trung Hải đang ngày càng nóng lên, thậm chí đã đạt tới 30 độ trên bề mặt nước, năng lượng đến từ các hệ thống bão là rất lớn. Với những điều kiện đó, rõ ràng là bão sẽ đến sớm hay muộn, đây không phải là một sự kiện bất thường. Những gì đã xảy ra là một phần của thời tiết mùa hè.

"Vòi rồng thực sự chỉ ảnh hưởng đến bạn trong phạm vi vài chục mét tính từ tâm của nó. Nếu cơn bão này xảy ra ở một địa điểm khác một chút, hoặc du thuyền được neo đậu ở đâu đó xa hơn một chút, thì có lẽ điều này đã không xảy ra", Groenemeijer nói.

Karsten Börner, thuyền trưởng của chiếc thuyền gần đó đã cứu 15 hành khách, cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng ông đã nhìn thấy Bayesian cách mình khoảng 150 m trước khi gió và sét nổi lên.

Mặc dù khó có thể biết được điều gì đã xảy ra giữa cơn bão, ông nói rằng "giả thuyết của tôi là con tàu bị lật úp trước rồi mới chìm xuống".

Cao hơn 72,3 m, cột buồm của Bayesian là một trong những cột buồm nhôm cao nhất thế giới và cũng có một sống thuyền đặc biệt có thể nâng lên hoặc hạ xuống, theo nhà sản xuất Perini Navi. Sống thuyền là đường trung tâm kéo dài xuống bên dưới có thể giúp ổn định tàu.

Andrea Ratti, phó giáo sư về công nghệ thiết kế và kiến trúc hàng hải tại Politecnico di Milano, cho biết: "Trong trường hợp này, việc có một cột buồm nhôm cao sẽ không biến con tàu này thành thứ an toàn nhất trong trường hợp có bão".

Ratti nói thêm rằng "sẽ còn nhiều câu hỏi cho đến khi chúng ta có đủ các yếu tố khác".

Đinh Phạm