Vũ khí trường Giảng Võ: Độc đáo bảo vật quốc gia

Trường Giảng Võ (Giảng Võ Trường) là địa điểm quan trọng ở Thăng Long xưa. Đây là khu vực luyện tập võ thuật, giảng dạy binh pháp, thao diễn quân sự cao cấp của các triều đại phong kiến. Đại Việt sử ký toàn thư còn ghi các sự kiện: Năm 1010, nhà Lý cho lập điện Giảng Võ; năm 1070, lập Xạ đình.

Giáo một ngạnh trong Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ.

Tháng 8/1253, Trần Thái Tông lập Giảng Võ trường làm nơi học tập của các tướng lĩnh. Từ đầu thời Lê, khu vực phía tây Thăng Long (bao gồm khu vực Giảng Võ, Kim Mã, Ngọc Khánh) đã trở thành một trung tâm luyện tập, khảo hạch và diễn lập quân sự lớn. Khu di tích Giảng Võ phía tây Thăng Long chính là khu di tích về một trường võ bị quốc gia thời Lê kéo dài hơn 3 thế kỷ (từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII).

Từ những năm 1960, việc nghiên cứu khu di tích trường Giảng Võ đã được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, khảo cổ học. Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ phát hiện năm 1983 đều tập trung trong phạm vi công trường thi công mở rộng hồ Ngọc Khánh. Bắt đầu từ những phát hiện lẻ tẻ hiện vật vũ khí tại Trường Trung cấp Giao thông Cầu Giấy (nay là trường Đại học Giao thông Vận tải) và đặc biệt là những phát hiện khảo cổ học ở hồ Ngọc Khánh (Ba Đình - Hà Nội) năm 1983 với bộ sưu tập vũ khí bằng kim loại phong phú bậc nhất của thời Trung đại cho phép xác định khu vực này là trường Giảng Võ thời Lê.

Theo thông tin từ Bảo tàng Hà Nội, Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ gồm 111 hiện vật thuộc 13 nhóm có kích thước khác nhau, được phân loại theo chức năng sử dụng gồm 2 loại là: Bạch khí (những vũ khí vận hành bằng cơ bắp người) và hỏa khí (những vũ khí vận hành bằng thuốc súng). Trong đó, đặc biệt là súng lệnh có khắc chữ “Công tự tam bách thập thất hiệu” có nghĩa là “hiệu chữ công số 317”. Đây là số hiệu chính quy do triều đình đúc bằng hợp kim đồng và cấp phát cho các đơn vị quân đội 1. Súng được sử dụng xem như khí tài huấn luyện của trường đấu võ xưa. Khi mới phát hiện vẫn còn dấu vết cán gỗ đóng chốt ở phần đuôi. Súng lệnh nòng trơn nhồi thuốc từ đầu nòng và phát hỏa bằng dây cháy chậm.

Chia sẻ về lý do Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ được công nhận là Bảo vật quốc gia, theo GS.TS Đỗ Văn Ninh, đây là những hiện vật gốc độc bản. Cho đến nay, đây là sưu tập vũ khí độc đáo, loại hình phong phú và có nguồn gốc rõ ràng nhất, tập trung nhất, có niên đại thời Lê Sơ - Mạc - Lê Trung Hưng được phát hiện ở nước ta từ trước tới nay. Sưu tập vũ khí này là một trong những bộ di vật hiếm có vào bậc nhất so với tất cả những phát hiện dưới lòng đất Thăng Long - Đông Kinh - Hà Nội. Phần lớn các loại hình vũ khí trong sưu tập đều có tên trong binh chế thời Lê đã được Phan Huy Chú liệt kê trong “Lịch triều hiến chương loại chí”.

Ngoài ra, đây còn là những hiện vật có hình thức độc đáo, với đầy đủ các loại hình bạch khí và hỏa khí, trong đó bạch khí chiếm số lượng lớn, chiếm 83%, đa dạng về loại hình so với hỏa khí (chỉ có súng lệnh và đạn) chiếm 17%. Trong bạch khí, chủ yếu là loại vũ khí đánh gần và vũ khí đánh xa, còn vũ khí phòng ngự chiếm tỷ lệ thấp, chiếm 1,8%. Về nguyên liệu, tuyệt đại đa số sưu tập vũ khí trong sưu tập được làm từ kim loại sắt (súng lệnh được đúc bằng hợp kim đồng và đạn bằng đá). Về kỹ thuật chế tác, Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ chủ yếu chế tạo bằng phương pháp rèn đập thủ công, (mũi tên, súng lệnh được đúc) nên không trùng lặp với bất cứ sưu tập vũ khí nào ở Việt Nam hiện biết.

Ngoài sưu tập vũ khí, các nhà khảo cổ đã phát hiện các dấu tích của lò bễ, các cục xỉ sắt và những phác vật vũ khí đang chế tạo dở dang cho thấy những vũ khí được đúc tại chỗ là chứng minh rõ ràng rằng Giảng Võ trường ngoài vai trò là nơi đào tạo, huấn luyện binh sĩ còn là địa điểm tự cung cấp vũ khí, quân trang quân dụng, phục vụ việc rèn luyện đào tạo quân đội. Đặc biệt, khi mới phát hiện hầu hết vũ khí đều có tra cán bằng tre hoặc gỗ cũng cho thấy sưu tập vũ khí đều đã và đang được dùng làm công cụ tập luyện để chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.

Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ là những đại diện tiêu biểu cho các chủng loại vũ khí thế kỷ XV-XVIII, có nhiều giá trị trên các lĩnh vực lịch sử, văn hóa và khoa học quân sự Việt Nam. Cùng với 4 nhóm hiện vật (tổng cộng 24 hiện vật) đã được công nhận là bảo vật Quốc gia tại các Quyết định số 53/QĐ-TTg ngày 14/1/2015 và Quyết định số 2382/QĐ-TTg ngày 25/12/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc công nhận Bảo vật Quốc gia gồm: Trống đồng và bộ sưu tập lưỡi cày đồng phát hiện ở Mả Tre (năm 1982), chuông Thanh Mai, chân đèn gốm thời Mạc và Long đình gốm Bát Tràng sẽ là điểm nhấn quan trọng trong thiết kế trưng bày của Bảo tàng Hà Nội. Trong thời gian tới, khách thăm quan và các nhà nghiên cứu có thể tìm hiểu về sưu tập quý hiếm này, góp phần vào việc giáo dục truyền thống, nâng cao lòng tự hào dân tộc cho nhân dân cả nước.

Phương Bùi