Vụ nước sông La đổi màu: Tranh cãi xung quanh kết luận của tỉnh Hà Tĩnh

Nước từ hồ Ngàn Trươi chảy qua cống Vũ Quang có màu đỏ, đặc.

Ban 4 “phản pháo”

Trước kết luận của Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh Đặng Ngọc Sơn về hiện tượng nước sông La đổi màu bất thường là “do khu vực đáy lòng hồ Ngàn Trươi có thành phần sắt sa khoáng, xác thực vật đang phân hủy”.

Ông Hoàng Xuân Thịnh, Giám đốc Ban 4 cho rằng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh nói hơi tắt, chưa đủ, gây tranh cãi. “Lòng hồ Ngàn Trươi không có thành phần sắt sa khoáng mà thành phần sắt này từ các vỉa visit sắt (FeS2) xen kẹt trong các lớp đá, khi gặp nước sẽ tan rỉ ra, trôi xuống hồ Ngàn Trươi, lâu ngày tích tụ thành lượng lớn”, ông Thịnh nói.

Đối với những lùm xùm về chất lượng nước ở hồ Ngàn Trươi không đảm bảo thời gian qua, Ban 4 đã có văn bản đề nghị Bộ TNMT điều chỉnh chỉ tiêu chất lượng nước của hồ Ngàn Trươi sau khi tích nước.

Cụ thể, sửa nội dung tại Khoản 2, Điều 1 của Quyết định phê duyệt đánh giá tác động môi trường số 1335/QĐ-BTNMT ngày 2/7/2008 từ “đáp ứng tiêu chuẩn cấp nước phục vụ cho mục đích sinh hoạt” thành “đáp ứng tiêu chuẩn cấp nước phục vụ cho mục đích tưới tiêu, thủy lợi theo nhiệm vụ chính của dự án”.

Theo ông Thịnh, trong số 775 triệu khối nước của hồ Ngàn Trươi thì phục vụ tưới tiêu thủy lợi lên đến 90%, lượng nước phục vụ nước sinh hoạt chưa đến 10%. “Mục tiêu chính của hồ thủy lợi là cấp nước cho tưới tiêu, điều này không chỉ ở hồ Ngàn Trươi mà tất cả các hồ thủy lợi đều như thế. Bộ TNMT đang mắc điều này nên Ban đã tập hợp tất cả các hồ và kiến nghị Bộ TNMT điều chỉnh 1 lần luôn”, ông Thịnh nói.

Trước thông tin cho rằng gói làm sạch lòng hồ lên tới hơn 35 tỷ đồng nhưng không làm sạch được lòng hồ, ông Hoàng Xuân Thịnh cho biết: “Ban đầu, dự toán của gói làm sạch hoàn toàn lòng hồ, đảm bảo sau khi tích nước đạt chỉ tiêu nước sinh hoạt lên đến 120 tỷ đồng nhưng để tiết kiệm ngân sách, tiết kiệm tiền thuế của dân, dự án chỉ được phê duyệt thực hiện trên diện tích 1.659 ha/4.610 ha với số tiền hơn 35 tỷ đồng. Do đó, chất lượng nước của lòng hồ Ngàn Trươi chỉ đáp ứng tiêu chuẩn cấp nước phục vụ cho mục đích tưới tiêu, thủy lợi chứ chưa đáp ứng tiêu chuẩn cấp nước phục vụ cho mục đích sinh hoạt”.

Thực tế đáng lo ngại nhất là từ xưa đến nay, hàng nghìn người dân các huyện Vũ Quang, Đức Thọ, Can Lộc đều sử dụng nước từ hồ Ngàn Trươi chảy về hạ du để sử dụng nước đầu vào cho sinh hoạt, mặc dù đã qua xử lý nhưng do nước đổi màu nên nước cấp về hộ dân vẫn không đảm bảo. Vấn đề này, ông Hoàng Xuân Thịnh cho rằng, các nhà khoa học đã kết luận nguồn nước này không ảnh hưởng đến sức khỏe, môi sinh, môi trường. Nếu sử dụng vào mục đích sinh hoạt thì cần xử lý thành phần sắt theo công nghệ truyền thống là được…?!

Cũng theo ông Thịnh, hiện tượng tự nhiên này sẽ hết sau khoảng 2 năm, nếu có lũ lớn thau rửa lòng hồ thì quá trình này sẽ nhanh hơn.

Điều tra địa chất vùng lòng hồ có vấn đề?

Quay trở lại kết luận của UBND tỉnh Hà Tĩnh, nguyên nhân chính gây nên hiện tượng nước đập dâng Vũ Quang chuyển màu là do “sắt sa khoáng” trong vùng lòng hồ. Vậy, công tác khảo sát địa chất lòng hồ thời điểm trước khi xây dựng được triển khai như thế nào?

Theo tài liệu mà PV có được, từ năm 2004 - 2008, Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam (Bộ TNMT) và UBND tỉnh Hà Tĩnh đã tổ chức các cuộc điều tra, thăm dò địa chất khu vực lòng hồ để làm cơ sở đề xuất Thủ tướng Chính phủ phê duyệt dự án.

Tại mục 2.1.4.5, Quyết định phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường Dự án Hệ thống thủy lợi Ngàn Trươi - Cẩm Trang của Bộ TNMT khẳng định: “Khoáng sản trong vùng lòng hồ với khả năng giữ nước đến cao trình +52 theo công văn 1833 CV/ĐCKS-ĐC ngày 21/12/2004 của Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam chưa phát hiện được khoáng sản có giá trị cao”.

Trước đó, công văn 1833 ngoài việc thông báo khu vực lòng hồ Ngàn Trươi “chưa phát hiện được khoáng sản có giá trị cao”, còn có đề xuất cơ quan chức năng “cần thiết phải điều tra địa chất khoáng sản trên diện tích vùng ngập nước và vùng kế cận của hộ ở tỷ lệ 1:50.000 và lớn hơn”.

Tuy nhiên, có vẻ Hà Tĩnh “nóng lòng” chờ đợi một công trình trọng điểm quốc gia nên ngày 19/8/2008 Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trần Minh Kỳ ban hành văn bản 2192 trong đó đề nghị Bộ TNMT không tiến hành điều tra địa chất khu vực lòng hồ ở tỷ lệ lớn hơn và có ý kiến để Dự án sớm được phê duyệt và triển khai thực hiện.

Văn bản của UBND tỉnh Hà Tĩnh nêu: Trên khu vực lòng hồ Ngàn Trươi - Cẩm Trang phát hiện 1 điểm vàng sa khoáng Khe Tro, xã Hương Điền (huyện Vũ Quang) có chiều dài 2.000m, rộng 200-375m; phân tích hàm lượng vàng từ 0,36g/m3 – 0,67g/m3; tài nguyên dự báo cấp P2 = 53kg. Điểm vàng sa khoáng này nằm trong khu vực lòng hồ và đã bị dân đãi đào từ trước năm 1995.

Ngoài ra điểm vàng gốc cũng thuộc xã Hương Điền và khu vực phía Đông Bắc - Tây Nam khu vực gần lòng hồ phát hiện 3 vành phân tán vàng và 1 vành phân tán casiterit bạc thấp, không có triển vọng và không nằm trong vùng ngập lòng hồ.

“Theo tài liệu điều tra mới nhất của ngành địa chất, trong khu vực lòng hồ Ngàn Trươi - Cẩm Trang chỉ có điểm khoáng hóa vàng sa khoáng, UBND tỉnh đã có phương án cho khai thác tận thu trước khi triển khai xây dựng công trình; ngoài ra chưa tìm thấy các điểm khoáng hóa có giá trị khác” - công văn 2192 nhấn mạnh.

Như vậy cả Bộ TNMT và tỉnh Hà Tĩnh đều đã khẳng định vùng lòng hồ không có tài nguyên khoáng sản có giá trị hoặc đã có phương án tận thu trước khi thực hiện dự án, đủ điều kiện chặn dòng ngăn nước lên cốt 52 m.

Thế nhưng, bây giờ xác định lòng hồ có sắt sa khoáng và đây là tác nhân gây nên hiện tượng chuyển màu nước của đập dâng Vũ Quang. Thiết nghĩ cơ quan chức năng cần đánh giá lại trách nhiệm của đơn vị thực hiện điều tra địa chất khu vực lòng hồ Ngàn Trươi là Bộ TNMT và tỉnh Hà Tĩnh.

Hạnh Nguyên