Vụ tài xế taxi tráo tiền ở TP.HCM: Hợp tác xã không thể vô can!

Liên quan đến loạt điều tra "Tái diễn nạn tài xế taxi tráo tiền ở TP.HCM" mà báo Pháp Luật TP.HCM đã đăng tải, nhiều bạn đọc nêu thắc mắc về trách nhiệm của thành viên hợp tác xã (HTX) cũng như của HTX trong trường hợp có sai phạm xảy ra?

Tư cách tương đối đặc biệt

Trước hết, phải hiểu bản chất của HTX là một mô hình tổ chức kinh tế tập thể. Đây là hội của những người cùng nhau hợp tác dựa trên sự tự nguyện để đáp ứng các nhu cầu, lợi ích về mặt kinh tế, xã hội và văn hóa, thông qua hình thức tổ chức có tư cách pháp nhân mà họ cùng làm chủ và quản lý.

Công an quận 3 kiểm tra một xe taxi hãng 27/7 trên đường Lý Chính Thắng sáng 5-6. Qua kiểm tra, xe này có đầy đủ giấy tờ, pháp lý hợp lệ kinh doanh taxi. Xe này chỉ vi phạm về dừng đỗ sai quy định. Ảnh: TÂN YÊN

Hiện nay, mối quan hệ giữa các thành viên của HTX và HTX, cũng như quyền và nghĩa vụ của các bên sẽ được điều chỉnh bởi các quy định chung tại Luật HTX năm 2012 (sắp tới là Luật HTX năm 2023, có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2024), Bộ luật Dân sự, cũng như các văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành tùy theo lĩnh vực hoạt động của HTX.

Chẳng hạn, trong lĩnh vực kinh doanh vận tải bằng ô tô cần phải tuân theo các điều kiện tại Nghị định số 10/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 47/2022/NĐ-CP), quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô tô…

Trong mối quan hệ giữa thành viên HTX và HTX, thành viên HTX có thể là đồng chủ sở hữu, người lao động hoặc là người sử dụng cuối cùng của sản phẩm, dịch vụ của HTX.

Do đó, có thể thấy tư cách của các thành viên HTX tương đối đặc biệt hơn so với mô hình doanh nghiệp thông thường, nên tùy vào từng trường hợp cụ thể thì trách nhiệm của các thành viên HTX và HTX cũng sẽ khác nhau.

Hiện nay, xuất hiện các hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật, gây bức xúc trong dư luận từ một số tài xế taxi là thành viên của các HTX vận tải như lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của khách thông qua nhiều thủ đoạn, phương thức…

Phân định trách nhiệm

Để xem xét trách nhiệm của cá nhân thành viên HTX và HTX, có mấy điều sau cần lưu ý.

Thứ nhất, cần làm rõ các cá nhân vi phạm có phải thành viên của HTX hay không. Trường hợp cá nhân tham gia hoạt động kinh doanh các dịch vụ vận tải bằng ô tô mà không phải là thành viên của HTX hoặc cố tình giả mạo làm thành viên của các HTX để qua mắt người sử dụng và các lực lượng chức năng, thì HTX sẽ không phải chịu trách nhiệm.

Thạc sĩ Liên Đăng Phước Hải (ảnh) cho rằng trong mọi trường hợp nếu thành viên hợp tác xã có các vi phạm pháp luật thì hợp tác xã cũng không thể vô can.

Thứ hai, với trường hợp đã là thành viên của HTX thì cần làm rõ mối quan hệ giữa các thành viên HTX vi phạm và HTX.

Hiện nay, nhiều trường hợp HTX vận tải chủ yếu hoạt động theo mô hình dịch vụ hỗ trợ (như hoàn thiện các thủ tục pháp lý cho thành viên đủ điều kiện đưa phương tiện vào hoạt động kinh doanh vận tải…), nếu các sai phạm được thực hiện bởi cá nhân các thành viên HTX và không có thỏa thuận khác.

Khi đó, các cá nhân tài xế sai phạm sẽ phải chịu trách nhiệm do mình gây ra. Tùy vào hành vi và mức độ vi phạm, các tài xế sẽ phải đối mặt với các trách nhiệm về hành chính, hình sự. Trường hợp gây ra thiệt hại thì tự các thành viên phải bồi thường thiệt hại.

Trường hợp nếu có thỏa thuận khác giữa HTX và thành viên của HTX (được quy định theo hợp đồng dịch vụ giữa hai bên) thì sẽ thực hiện theo thỏa thuận đó.

Hoặc trường hợp HTX là chủ của các phương tiện, là bên cung cấp dịch vụ vận tải thì trách nhiệm pháp lý của HTX trong trường hợp này không thể tránh khỏi.

Giả sử, nếu các thành viên HTX gây ra thiệt hại thì HTX cũng có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho khách hàng sử dụng dịch vụ theo quy định của Bộ Luật Dân sự.

Cần lưu ý, trường hợp sau khi bồi thường thì HTX cũng có quyền yêu cầu thành viên của mình phải bồi thường lại cho HTX theo quy định.

Thực tế, phải hiểu việc khai trừ khỏi HTX diễn ra trong mối quan hệ giữa HTX và thành viên của mình.

Theo đó, pháp luật cho phép HTX có quyền khai trừ thành viên HTX khi có hành vi vi phạm điều lệ của HTX (theo Điều 16 Luật HTX 2012 và Điều 33 của Luật HTX 2023).

Tuy nhiên, như đã phân tích, không phải mọi trường hợp thì HTX đều không phải chịu trách nhiệm pháp lý đối với các hành vi, sai phạm của thành viên HTX, nhất là đối với trường hợp HTX biết được các hành vi này nhưng không có sự can thiệp hoặc xử lý.

Thực tế, HTX là một mô hình kinh tế tập thể đặc biệt ý nghĩa trong xã hội. Khác với doanh nghiệp có nhiệm vụ tìm kiếm lợi nhuận càng nhiều càng tốt, thì ý nghĩa của HTX là giúp đỡ, tương trợ cho các thành viên, không chỉ về mặt kinh tế, mà còn về văn hóa, xã hội.

Điều này thể hiện qua một trong những nguyên tắc hoạt động của HTX, luôn được luật đề cao đó là giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng, cung cấp thông tin cho thành viên của mình.

Vì vậy, với tư cách của HTX, trách nhiệm đặt ra không chỉ về mặt kinh tế mà còn đối với xã hội và các thành viên của mình.

Trường hợp thành viên HTX có sai phạm, trong mọi trường hợp, nếu cho rằng HTX không có liên can về trách nhiệm dường như chưa thực sự hợp lý.

Thạc sĩ LIÊN ĐĂNG PHƯỚC HẢI (Giảng viên Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TP.HCM).