Vua chúa xưa chống nóng độc đáo thế nào?

Trong dòng chảy huy hoàng của lịch sử, khi mùa hè kéo đến với cái nắng chói chang và oi bức, không chỉ người thường mà ngay cả các bậc vua chúa – những người sống trong nhung lụa và quyền uy – cũng phải tìm cách để thoát khỏi sức nóng ngột ngạt của thời tiết. Tuy có trong tay mọi nguồn lực, nhưng trong thời đại chưa có điện và máy lạnh, việc chống lại cái nóng vẫn là một thách thức lớn. Tuy nhiên, chính từ sự thách thức đó mà nhiều phương pháp chống nóng tinh tế, xa hoa và vô cùng độc đáo đã ra đời, phản ánh rõ nét không chỉ trí tuệ mà còn cả văn hóa hưởng thụ và quyền lực của các vương triều cổ đại.

Tại Trung Hoa phong kiến, đặc biệt là dưới các triều đại như Đường, Tống và Thanh, hoàng đế và hoàng tộc sử dụng cả kiến trúc, nghệ thuật và y học để làm mát cơ thể và không gian sống. Trong Tử Cấm Thành, hệ thống nhà cửa được xây dựng với mái ngói lưu ly, hành lang dài có mái che và hồ nước trải rộng – tất cả đều được thiết kế để tối ưu việc điều hòa không khí. Các khu vườn trong cung thường được bố trí hồ sen, dòng suối nhân tạo, tạo nên vi khí hậu dịu mát. Vào mùa hè, hoàng đế thường không ở lâu trong cung chính mà lui về các cung điện mùa hè như Di Hòa Viên hay Viên Minh Viên. Di Hòa Viên chẳng khác nào một "kỳ quan chống nóng" với hồ Côn Minh rộng lớn phản chiếu gió nước vào cung điện, trong khi hành lang dài phủ kín mái gỗ điêu khắc tinh xảo là nơi tản bộ lý tưởng trong cái nóng mùa hè.

Di Hòa Viên - cung điện mùa hè của hoàng đế nhà Thanh. Ảnh: Beijing Visitor.

Ngoài kiến trúc, hoàng cung Trung Hoa còn có những vật dụng xa xỉ để chống nóng. Các loại quạt làm từ lông chim, lá bồ đề, lụa thêu hình rồng phượng được chế tác riêng cho hoàng đế. Đặc biệt, băng tuyết mang về từ núi cao hoặc từ các hầm chứa băng được bảo quản từ mùa đông, gọi là “hầm băng”, được mang ra dùng vào mùa hè để làm mát nước uống, ướp hoa và đôi khi còn đặt vào các bình gốm lớn trong phòng ngủ để hạ nhiệt không khí. Trong các bữa tiệc mùa hè, hoàng gia còn dùng những món ăn và dược liệu có tác dụng thanh nhiệt như canh tuyết liên tử, trà hoa cúc, hoặc cháo ý dĩ nấu với sâm và long nhãn.

Tại Nhật Bản thời kỳ Heian và Edo, hoàng gia và tầng lớp quý tộc cũng có những phương pháp riêng biệt để chống nóng. Các cung điện thường xây dựng theo phong cách mở với sàn gỗ cao, tường bằng giấy gạo, cửa lùa bằng tre và giấy mỏng giúp gió lùa qua dễ dàng. Vào mùa hè, các phi tần và quý nữ của triều đình Heian thường mặc những bộ kimono lụa mỏng gọi là usumono, nhẹ như khói sương và mang màu sắc nhạt như ánh bình minh – không chỉ mát mẻ mà còn thể hiện sự tinh tế trong thẩm mỹ. Các vườn ngự uyển với hồ nước trong vắt, cầu cong và tiếng suối róc rách không chỉ để trang trí mà còn mang tác dụng làm mát cả có thể lẫn tâm hồn. Trong đêm hè, việc nghe nhạc nhẹ từ koto, hoặc thi ca dưới ánh trăng bên hồ là thú vui tao nhã giúp tâm trí thanh tĩnh và quên đi cái nóng.

Ở Đại Việt thời Lý, Trần và Lê sơ, các vua chúa cũng vận dụng sáng tạo cả thiên nhiên và nhân công để tránh nóng. Các cung điện mùa hè được xây dựng ở vùng ven sông hoặc gần núi, nơi có gió mát và cảnh quan tươi đẹp. Đặc biệt, vào thời Lê Thánh Tông, sử sách có ghi lại rằng nhà vua thường lui về hành cung ở núi Tản Viên hay các đầm hồ lớn như hồ Tây để nghỉ dưỡng vào mùa nóng. Trong hoàng cung, các hồ sen không chỉ để thưởng ngoạn mà còn giúp điều hòa khí hậu xung quanh. Các bậc vua chúa Việt cũng sai ngự y chế tạo các loại cao dược làm mát da, hoặc yêu cầu ngự thiện phòng nấu các món ăn mát như cháo hạt sen, chè đậu xanh, canh rau má với thịt gà ác. Những vật dụng có công năng “điều hòa nhiệt độ” như chiếu trúc, gối mây, rèm tre đều được làm riêng cho hoàng tộc với họa tiết rồng phượng tinh xảo.

Trong các triều đại Hồi giáo như nhà Abbasid ở Baghdad hay Mamluk ở Ai Cập, những phương pháp làm mát của vua chúa cũng thể hiện sự tinh tế bất ngờ. Trong cung điện có các khu vực gọi là hammam – nhà tắm hoàng gia, không chỉ để vệ sinh mà còn là nơi thư giãn với nước mát, tinh dầu và liệu pháp thảo dược. Các vua Hồi giáo thường yêu cầu xây dựng hệ thống kênh dẫn nước chạy qua dưới sàn hoặc xuyên qua các khu vườn, tạo nên những làn hơi nước bay lên giữa không khí khô nóng của sa mạc. Những cung điện như Alhambra ở Tây Ban Nha thời kỳ Hồi giáo được thiết kế với kiến trúc mở, có hồ nước giữa sân và gió thổi qua các hành lang rợp bóng cây – biến chúng thành những ốc đảo tươi mát giữa vùng đất nóng bỏng.

Bên trong hamman của thánh đường Hassan II, Morocco. Ảnh: Dardif.com.

Ở Ấn Độ thời Mogul, các vị hoàng đế cũng không kém phần sáng tạo. Các cung điện mùa hè như ở Fatehpur Sikri hay khu vườn Shalimar ở Kashmir được xây dựng với hệ thống jali – những bức tường đá cắt lỗ tinh xảo cho phép gió đi qua mà vẫn ngăn ánh nắng gắt. Trong những ngày nóng nhất, các nữ tỳ được lệnh phun sương bằng nước hoa hồng lên rèm che cửa sổ hoặc lên quần áo hoàng đế để tạo cảm giác mát và hương thơm thư thái. Đặc biệt, các đài phun nước được bố trí khắp cung điện, nơi hơi nước từ những giọt nước rơi xuống bốc hơi giúp làm dịu không khí xung quanh.

Từ Đông sang Tây, từ Á sang Âu, mỗi vương triều lại có những sáng tạo riêng, vừa thực dụng vừa mang vẻ huyền mỹ, để đối phó với cái nóng. Đó không chỉ là sự tinh tế trong kỹ thuật mà còn là dấu ấn của quyền lực, sự xa hoa và một khát vọng sống hài hòa với thiên nhiên. Những cách thức ấy – dù đã thuộc về quá khứ – vẫn là minh chứng sống động cho trí tuệ và gu thẩm mỹ của những bậc đế vương trong cuộc chiến âm thầm nhưng đầy thi vị với mùa hè nóng bức.

T.B