WHO thúc đẩy hội nhập y học cổ truyền vào hệ thống y tế toàn cầu

Trong bối cảnh hệ thống y tế toàn cầu đang chịu sức ép nặng nề bởi già hóa dân số, bệnh không lây nhiễm gia tăng, chi phí chăm sóc sức khỏe leo thang và bất bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ, y học cổ truyền (Traditional Medicine – TM) đang được nhìn nhận lại như một nguồn lực quan trọng.

Không chỉ dừng ở giá trị văn hóa – lịch sử, y học cổ truyền ngày nay được đặt trong yêu cầu mới là phải dựa trên bằng chứng khoa học, được quản lý chặt chẽ và tích hợp hiệu quả vào hệ thống y tế quốc gia.

Hội nghị Thượng đỉnh Toàn cầu lần thứ hai về Y học Cổ truyền của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), diễn ra từ ngày 17–19/12/2025 tại New Delhi (Ấn Độ), chính là dấu mốc thể hiện rõ định hướng này. Hội nghị quy tụ bộ trưởng y tế, nhà khoa học, lãnh đạo cộng đồng bản địa và các thầy thuốc đến từ hơn 100 quốc gia, cùng thảo luận con đường đưa y học cổ truyền phát triển có trách nhiệm, an toàn và bền vững trong kỷ nguyên khoa học – công nghệ.

1. Y học cổ truyền: Nền tảng chăm sóc sức khỏe của hàng tỷ người

Theo WHO, y học cổ truyền bao gồm các hệ thống được hệ thống hóa và không được hệ thống hóa, có từ trước y học hiện đại ra đời và tiếp tục thích ứng với nhu cầu hiện nay. Đối với nhiều cộng đồng, đặc biệt tại các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, y học cổ truyền vẫn là nguồn chăm sóc sức khỏe chính nhờ tính sẵn có tại địa phương, chi phí phù hợp và sự tương thích văn hóa – sinh học.

WHO cho biết, gần 90% quốc gia thành viên (170/194 nước) báo cáo rằng từ 40% - 90% dân số của họ có sử dụng y học cổ truyền ở các mức độ khác nhau. Với nhiều người, y học cổ truyền không chỉ là lựa chọn thay thế khi khó tiếp cận y tế hiện đại, mà còn là phương thức chăm sóc sức khỏe mang tính cá nhân hóa, tự nhiên và chú trọng phòng bệnh.

Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết, nếu y học cổ truyền đang được sử dụng rộng rãi như vậy, thì việc đưa y học cổ truyền vào khuôn khổ quản trị chính thống, dựa trên bằng chứng và bảo đảm an toàn cho người dân là điều không thể trì hoãn.

Với nhiều người, y học cổ truyền không chỉ là lựa chọn thay thế khi khó tiếp cận y tế hiện đại, mà còn là phương thức chăm sóc sức khỏe mang tính cá nhân hóa, tự nhiên và chú trọng phòng bệnh.

2. Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu thúc đẩy bằng chứng, quản trị và hội nhập

Hội nghị Thượng đỉnh Toàn cầu lần thứ hai về Y học Cổ truyền được tổ chức nhằm thúc đẩy việc triển khai Chiến lược Y học Cổ truyền Toàn cầu của WHO giai đoạn 2025 - 2034. Trọng tâm của chiến lược này là tăng cường bằng chứng khoa học, hoàn thiện khung pháp lý, tích hợp y học cổ truyền vào hệ thống y tế, đồng thời đẩy mạnh hợp tác, đổi mới và sự tham gia của cộng đồng.

Phát biểu tại hội nghị, Tổng Giám đốc WHO, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus nhấn mạnh, WHO cam kết kết hợp trí tuệ hàng nghìn năm với sức mạnh của khoa học và công nghệ hiện đại để hiện thực hóa tầm nhìn về sức khỏe cho tất cả mọi người. Bằng cách tham gia một cách có trách nhiệm, đạo đức và công bằng, và bằng cách tận dụng những đổi mới từ trí tuệ nhân tạo đến công nghệ gen, chúng ta có thể khai phá tiềm năng của y học cổ truyền để mang lại các giải pháp chăm sóc sức khỏe an toàn hơn, thông minh hơn và bền vững hơn cho mọi cộng đồng và cho hành tinh của chúng ta.

Thông điệp này cho thấy rõ quan điểm nhất quán của WHO: Không lãng mạn hóa y học cổ truyền, nhưng cũng không phủ nhận giá trị của y học cổ truyền, thay vào đó là cách tiếp cận khoa học, khách quan và hội nhập.

3. Hội nhập y học cổ truyền: Lời giải cho bài toán tiếp cận y tế

Thế giới hiện có gần 4,6 tỷ người – tương đương gần một nửa dân số toàn cầu – chưa được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ y tế thiết yếu. Bên cạnh đó, hơn 2 tỷ người gặp khó khăn tài chính khi cần chăm sóc sức khỏe. Trong bối cảnh này, WHO cho rằng việc tích hợp y học cổ truyền vào hệ thống y tế có thể góp phần mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe giá cả phải chăng, lấy con người làm trung tâm và hỗ trợ mục tiêu bao phủ y tế toàn dân (UHC).

Các bằng chứng mới nổi cho thấy, khi được áp dụng đúng cách, y học cổ truyền có thể mang lại hiệu quả về chi phí và cải thiện kết quả sức khỏe, đặc biệt trong lĩnh vực phòng bệnh, nâng cao sức khỏe và quản lý các bệnh mạn tính. Việc chú trọng phòng ngừa cũng giúp giảm gánh nặng điều trị, hạn chế lạm dụng kháng sinh và tối ưu hóa nguồn lực y tế.

Tuy nhiên, WHO nhấn mạnh rằng hội nhập không có nghĩa là "đưa vào bằng mọi giá". Điều kiện tiên quyết là phải có nền tảng khoa học vững chắc, tiêu chuẩn toàn cầu về chất lượng – an toàn, cùng cơ chế quản lý và giám sát chặt chẽ.

4. Khoa học hiện đại và y học cổ truyền: Không đối lập mà bổ trợ

Theo Tiến sĩ Sylvie Briand (chuyên gia của WHO), y học cổ truyền và y sinh học hiện đại cần được đánh giá bằng cùng một mức độ nghiêm ngặt về khoa học. Điều này bao gồm việc kiểm chứng hiệu quả, độ an toàn, cơ chế tác dụng, đồng thời tôn trọng sự đa dạng sinh học, đặc thù văn hóa và các nguyên tắc đạo đức.

Điểm mới trong chiến lược của WHO là khuyến khích ứng dụng các công nghệ tiên tiến – như trí tuệ nhân tạo, hệ gen học, sinh học hệ thống, khoa học thần kinh và phân tích dữ liệu lớn – vào nghiên cứu và phát triển y học cổ truyền. Những công cụ này có thể mở ra cách tiếp cận hoàn toàn mới, giúp giải mã cơ chế tác dụng của các bài thuốc, vị thuốc và liệu pháp cổ truyền, từ đó nâng cao độ tin cậy và khả năng ứng dụng trong thực hành lâm sàng.

5. Thúc đẩy đổi mới, đầu tư và lợi ích bền vững

Các cộng đồng bản địa chỉ chiếm khoảng 6% dân số toàn cầu lại đang bảo vệ tới 40% đa dạng sinh học của thế giới.

Không chỉ là lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, y học cổ truyền còn là nền tảng của nhiều ngành công nghiệp toàn cầu đang tăng trưởng nhanh, điển hình là y học thảo dược. WHO cho biết, tất cả các chế phẩm y học cổ truyền và hơn một nửa số dược phẩm sinh học hiện nay đều có nguồn gốc từ tài nguyên thiên nhiên.

Đáng chú ý, các cộng đồng bản địa – chỉ chiếm khoảng 6% dân số toàn cầu – lại đang bảo vệ tới 40% đa dạng sinh học của thế giới. Điều này cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa y học cổ truyền, bảo tồn thiên nhiên và phát triển bền vững. Vì vậy, thúc đẩy y học cổ truyền cần song hành với việc bảo vệ quyền của người bản địa, bảo đảm thương mại công bằng và chia sẻ lợi ích hợp lý từ tri thức truyền thống.

6. Khoảng trống nghiên cứu và bước đi chiến lược của WHO

Mặc dù được sử dụng rộng rãi, chưa đến 1% kinh phí nghiên cứu y tế toàn cầu hiện nay được dành cho y học cổ truyền. Khoảng trống này dẫn tới thiếu hụt bằng chứng, hạn chế đổi mới và cản trở quá trình hội nhập TM vào hệ thống y tế chính thống.

Để thu hẹp khoảng cách đó, WHO đã ra mắt Thư viện Y học Cổ truyền Toàn cầu – thư viện đầu tiên thuộc loại này – với hơn 1,6 triệu tài liệu khoa học liên quan đến nghiên cứu, chính sách, quy định và các ứng dụng đa dạng của y học cổ truyền. Thư viện được phát triển theo lời kêu gọi của các nguyên thủ quốc gia tại các hội nghị G20 và BRICS năm 2023.

Đáng chú ý, nền tảng này cung cấp quyền truy cập trực tuyến bình đẳng cho các tổ chức tại các quốc gia thu nhập thấp thông qua sáng kiến Research4Life, đồng thời hỗ trợ các quốc gia trong đăng ký nhãn hiệu, bảo hộ sở hữu trí tuệ và xây dựng năng lực khoa học để thúc đẩy đổi mới.

Theo Tiến sĩ Shyama Kuruvilla, Giám đốc Trung tâm Y học Cổ truyền Toàn cầu của WHO, thúc đẩy y học cổ truyền không chỉ là lựa chọn, mà là yêu cầu cấp thiết dựa trên bằng chứng, đạo đức và bảo vệ môi trường. Hội nghị thượng đỉnh lần này dự kiến sẽ công bố các cam kết mới từ chính phủ và các bên liên quan, đồng thời kêu gọi thành lập một liên minh toàn cầu nhằm giải quyết những thiếu sót mang tính hệ thống và đẩy nhanh việc thực hiện chiến lược quản trị y học cổ truyền trên quy mô lớn.

Mời độc giả xem thêm:

Bích Ngọc