WTO ủng hộ Trung Quốc, ông Trump phản pháo ra sao?

Phán quyết của WTO liên quan đến đơn kiện Mỹ hồi tháng 7/2018 của Bộ Thương mại Trung Quốc về kế hoạch áp thuế nhập khẩu bổ sung đối với lượng hàng hóa Trung Quốc trị giá 200 tỷ USD, bước đi đầu tiên của chính quyền Trump thổi bùng cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Viện dẫn Mục 301 trong Đạo luật Thương mại năm 1974, ông Trump cho rằng việc áp thuế nói trên là cần thiết để ngăn chặn tình trạng ăn cắp tài sản trí tuệ tràn lan, chính sách cưỡng ép chuyển giao công nghệ cũng như các hành vi thương mại không công bằng khác của Trung Quốc, làm tổn hại đến thương mại Mỹ. Chỉ trong hai năm 2018 - 2019, Mỹ đã áp thuế bổ sung đối với lượng hàng hóa Trung Quốc trị giá khoảng 400 tỷ USD.

Theo Reuters, trong phán quyết ngày 15/9, hội đồng gồm 3 chuyên gia thương mại WTO tuyên bố, động thái của Mỹ là "không phù hợp" với các quy tắc thương mại toàn cầu, đồng thời yêu cầu Washington "điều chỉnh các biện pháp cho phù hợp với nghĩa vụ của mình".

Bộ Thương mại Trung Quốc đã lên tiếng ca ngợi phán quyết của WTO là "khách quan, chính xác". Nhà chức trách Trung Quốc bày tỏ hy vọng Mỹ sẽ tôn trọng phán quyết của WTO cũng như có hành động cụ thể để duy trì hệ thống thương mại đa phương. Đại diện Bắc Kinh cũng lặp lại quan điểm phản đối chủ nghĩa đơn phương và mô tả WTO như "nền tảng, cốt lõi của thương mại đa phương toàn cầu".

Tuy nhiên, kết luận của WTO đã vấp phải sự phản đối quyết liệt của Mỹ. Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer lên án tổ chức này thiên vị Trung Quốc. Theo ông, WTO đã không xem xét các bằng chứng mở rộng do Mỹ đệ trình về nạn ăn cắp bản quyền trí tuệ của Trung Quốc và tổ chức cũng không đưa ra được giải pháp cho vấn đề.

"Mỹ cần được phép tự bảo vệ mình trước các hành vi thương mại không công bằng. Chính quyền Trump sẽ không để Trung Quốc sử dụng WTO nhằm trục lợi từ các công nhân, doanh nghiệp, nông dân và chủ trang trại Mỹ", ông Lighthizer nhấn mạnh.

Trong khi đó, Tổng thống Trump tuyên bố sẽ xem xét kỹ phán quyết của WTO. "Chúng tôi sẽ phải làm gì đó với WTO vì họ đã để Trung Quốc thoát tội... Tôi không phải người hâm mộ WTO, đó là điều tôi có thể nói ngay bây giờ. Có lẽ họ nên thôi chọc tức chúng tôi", lãnh đạo Nhà Trắng cho biết hôm 15/9.

Hiện chưa rõ ông Trump sẽ hành động thế nào với WTO. Tuy nhiên, tờ Politico nhận định, phán quyết của WTO một lần nữa khiến tổ chức đối mặt với búa rìu chỉ trích của Mỹ. Lãnh đạo Nhà Trắng hồi tháng 8 năm ngoái từng đe dọa rút khỏi WTO, vì cho rằng tổ chức gây khó dễ cho Mỹ suốt nhiều năm qua. Ông cũng nhiều lần cáo buộc tổ chức dung túng để Trung Quốc hành xử "không theo luật chung" suốt một thời gian dài.

Mỹ hiện có 60 ngày để phản bác phán quyết của WTO bằng cách gửi đơn kháng cáo. Song, chia sẻ trên báo New York Times, Chad P. Bown, chuyên gia nghiên cứu cấp cao tại Viện Kinh tế học quốc tế Peterson tin rằng, phán quyết dường như không có mấy ảnh hưởng trong thực tế. Lí do vì trong hai năm qua, Mỹ đã ngăn cản WTO bổ nhiệm các thành viên mới vào Cơ quan phúc thẩm của tổ chức.

Từ tháng 12/2019, 6/7 ghế của Cơ quan phúc thẩm đã bỏ trống vì các thẩm phán về hưu hoặc hết nhiệm kỳ, trong khi mọi thành viên của cơ quan này phải được bầu theo nguyên tắc đồng thuận và cần có cái gật đầu của Mỹ.

Việc thiếu nhân sự tại Cơ quan phúc thẩm khiến WTO tạm thời không còn cơ quan nghe các kháng cáo trong các tranh chấp thương mại và cho phép áp dụng các biện pháp trừng phạt những đối tượng phá luật. Do đó, theo ông Bown, nếu Mỹ chọn chống lại quyết định mới nhất của WTO, vụ việc sẽ kết thúc ở dạng lấp lửng về mặt pháp lý.

Trong trường hợp Cơ quan phúc thẩm có đầy đủ thành viên và mọi thành viên đều ủng hộ phán quyết ngày 15/9, WTO có thể cho phép Trung Quốc trả đũa nếu Mỹ không thay đổi chính sách, hoặc nếu hai nước không thể đồng ý với một số hình thức bồi thường khác.

Trong trường hợp Mỹ chọn không kháng cáo nhưng cũng không có bất kỳ thay đổi nào nhằm tuân thủ phán quyết, Trung Quốc có thể yêu cầu WTO cho phép áp thuế đối với hàng hóa Mỹ để bù đắp một phần thiệt hại của nước này.

Vấn đề ở chỗ, Trung Quốc đã "ăn miếng, trả miếng" Mỹ bằng các đòn thuế tương đương trước khi WTO ra phán quyết. Do không có sự cho phép của tổ chức, động thái của Bắc Kinh cũng vi phạm các quy định thương mại toàn cầu. Song, hội đồng chuyên gia WTO cho biết, chỉ xem xét các mức thuế của Mỹ do Washington không đệ đơn kiện các biện pháp trả đũa của Trung Quốc.

"Bắc Kinh đã tự giải quyết vấn đề bằng cách áp thuế trả đũa Mỹ, vi phạm các quy định của WTO. Không có ai chiến thắng trong tranh chấp này. Mỹ, Trung Quốc và đặc biệt là WTO đều thua cuộc", ông Bown bình luận.

Dư luận đang nín thở chờ xem động thái tiếp theo của Mỹ, đặc biệt khi ông Trump chỉ còn hơn 6 tuần trước khi bước vào trận đấu chung kết với đối thủ Dân chủ Joe Biden trong cuộc bầu cử tổng thống năm nay.

Tuấn Anh