Xả lũ, núi lở và tiếng cầu cứu trong đêm

Năm 2025, nhiều nơi trên cả nước phải oằn mình hứng chịu những thảm họa thiên tai cực đoan chưa từng thấy. Bão chồng bão, lũ chồng lũ, sạt lở núi, đất chảy với cường độ và tần suất khủng khiếp, đỉnh lũ vượt mọi mức lịch sử. Hàng vạn ngôi nhà chìm trong biển nước, người dân hoảng loạn phá tường, dỡ mái, gào thét cầu cứu trên nóc nhà. Những cái chết bất ngờ, nỗi đau bất lực khi đứng nhìn người thân bị nhấn chìm trong lũ, núi lở chôn vùi làm quặn thắt trái tim đồng bào cả nước.

Bộ đội bế cụ già lên xe đi tránh bão

Nỗi ám ảnh thủy điện xả lũ, tiếng rung lắc từ lòng đất và núi lở, len lỏi vào từng giấc ngủ, bữa cơm của người dân miền Trung. Thiên tai càng trở nên tàn khốc hơn bởi nhân tai: Rừng đầu nguồn bị tàn phá cùng với hệ thống hồ thủy điện dày đặc, những "túi nước khổng lồ" lơ lửng trên đầu người dân và có thể gây ra thảm họa chỉ sau một nút nhấn "đúng quy trình".

Làm thế nào để người dân được sống an toàn trước những hình thái thiên tai ngày càng cực đoan?. Nhóm phóng viên Đài TNVN thường trú tại miền Trung sẽ đề cập nội dung này qua loạt bài “THIÊN TAI VƯỢT NGƯỠNG LỊCH SỬ: CẦN THAY ĐỔI KỊCH BẢN ỨNG PHÓ”.

Chiều tối 19/11/2025, Thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ lưu lượng cực lớn với mức xả 16.100 m³/s. Đây là mức xả kỷ lục, cộng với mưa đặc biệt lớn đã gây lũ lịch sử, vượt qua đỉnh lũ năm 1993. Nhiều người dân mắc kẹt trong lũ, kêu cứu trong đêm.

Bộ đội Quân khu 5 đưa bà con vùng ngập lụt đến nơi an toàn

Tại "rốn lũ" xã Hòa Thịnh (thuộc tỉnh Phú Yên cũ, nay là phía Đông tỉnh Đắk Lắk) trong đợt mưa lũ lịch sử tháng 11/2025 đã chịu nhiều thiệt hại nặng nề. Lũ về quá nhanh, đỉnh lũ ngập từ 3m đến 5m khiến hàng nghìn ngôi nhà bị ngập lút nóc chỉ trong vài giờ. Cả xã bị cô lập hoàn toàn nhiều ngày. 25 người thiệt mạng, 24 nhà sập hoàn toàn và hơn 4.800 nhà bị ngập sâu.

Lũ rút, Hòa Thịnh rơi vào cảnh hoang tàn, thiếu thốn lương thực, nước sạch và đối mặt với nguy cơ dịch bệnh từ bùn đất, rác thải và gia súc chết. Ông Lê Trung Hiền, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy tỉnh Đắk Lắk cũng bất ngờ khi nước lũ về quá lớn, quá nhanh, chính quyền và người dân không kịp trở tay: “Mực nước lũ quá lớn, cho nên khả năng chủ động của bà con tại địa phương rất khó khăn. Khi nước đã tràn rồi, vỡ trận hết rồi, nước ngập cao, thông tin liên lạc cắt hết, mất thông tin liên lạc, phương tiện không xác định được hướng đi, không vào được ảnh hướng tiếp cận để cứu dân”.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính thăm hỏi, động viên và chỉ đạo khắc phục sau lũ lụt tại tỉnh Đắk Lắk

Chỉ gần 1 tháng, kể từ ngày 25/10 đến ngày 22/11, tại miền Trung liên tiếp xảy ra các đợt mưa lũ đặc biệt lớn. Lũ trên sông Hương, sông Bồ vượt đỉnh lũ lịch sử năm 1999, nhấn chìm 32/40 xã, phường tại thành phố Huế. Đỉnh lũ trên sông Thu Bồn, thành phố Đà Nẵng cao hơn đỉnh lũ lịch sử năm Giáp Thìn (1964). Đợt lũ đặc biệt lớn xảy ra vào giữa tháng 11 tại các tỉnh Nam Trung bộ gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản tại các tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa (cũ).

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu rõ, đợt mưa lũ vừa qua đã ảnh hưởng nặng nề về người và của tại 4 tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa, Lâm Đồng, đây là đợt lũ lịch sử chưa từng có từ trước tới nay: “Đợt mưa lũ lịch sử tại 4 tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa và Lâm Đồng là lịch sử, chưa bao giờ có. Đợt mưa lũ này gây thiệt hại rất lớn về người và tài sản từ trước tới nay cũng chưa có. Nhờ sự nỗ lực rất cao, quyết tâm lớn, chỉ đạo quyết liệt và sự vào cuộc của lực lượng vũ trang và nhân dân đã hạn chế được thiệt hại”.

Chiếc xe ô tô của người dân xã Điện Bàn Tây bị ngập trong lũ

Tiến sĩ Lê Hùng, Giảng viên Khoa Xây dựng công trình thủy, Trường Đại học Bách Khoa Đà Nẵng nhận định, mãi đến ngày 31/8/2025 mà nhiều hồ thủy điện còn để mực nước cuối mùa lũ quá cao, thậm chí vượt mực nước đón lũ quy định vẫn không thấy cơ quan quản lý nào nhắc nhở. Trong cùng một lưu vực sông lại xuất hiện tình trạng hồ này cắt giảm lũ trong khi hồ khác đang đón lũ gây ra thiếu đồng bộ. Cụ thể như đợt lũ từ ngày 01- 04/11, hồ thủy điện Đăk Mi 4 có lệnh cắt lũ, trong khi hồ thủy điện Sông Tranh 2 vẫn xả đón lũ trên 2000 m3/s; Đợt lũ từ ngày 14-19/11, hồ thủy điện Đăk Mi 4 cắt lũ còn hồ thủy điện Sông Bung 4 và A Vương xả đón lũ.

Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự yêu cầu các hồ thủy điện “phải hạ mực nước hồ xuống” nhưng không đưa ra lưu lượng cụ thể, dẫn đến các chủ hồ tự quyết định lưu lượng xả. Thực tế cho thấy, việc thông báo xả lũ vừa qua chỉ được phát đi cho “đủ quy trình” chứ mức độ cảnh báo chưa đủ mạnh và không cụ thể. Nhiều người dân không hề biết thủy điện xả lũ.

Các lực lượng tại chỗ giúp dân kê cao lúa và tài sản giá trị

Tiến sĩ Lê Hùng cho rằng, do thời gian xả không đủ để hạ xuống mực nước yêu cầu, các hồ thủy điện buộc phải chuyển sang xả đón lũ với lưu lượng rất lớn, có thời điểm vượt 2.000 m³/s, trong khi ngưỡng lũ của hồ chỉ là 900 m3/s, gây ngập lụt nặng.

“Không có kế hoạch điều tiết tổng thể toàn lưu vực, gần như để các hồ tự vận hành. Một số hồ đưa ra biên độ xả lũ – đón lũ quá lớn, ví dụ hồ Sông Tranh 2 từ 200m3/s- 2.500 m³/s là hoàn toàn không hợp lý. Hạ lưu sẽ rất bị động khi không biết khi nào xả 200 và khi nào xả 2500 m3/s”, Tiến sĩ Lê Hùng nêu ý kiến.

Bộ đội dùng bao cát gia cố bờ kè bị sóng đánh vỡ ở Đà Nẵng

Trong lúc người dân vùng hạ du nơm nớp nỗi lo thủy điện xả lũ thì ở miền núi, đồng bào vùng cao luôn chuẩn bị tâm thế bỏ làng, rời nhà đi đến nơi an toàn.

Sáng 14/11/2025, một vụ sạt lở đất kinh hoàng xảy ra tại thôn Pứt, xã biên giới Hùng Sơn, thành phố Đà Nẵng (thuộc huyện miền núi Tây Giang, tỉnh Quảng Nam trước đây). Một nửa quả đồi trên cao bất ngờ ập xuống, nơi nhiều người dân đang thu hoạch nông sản. 3 người bị vùi lấp và mất tích.

Sạt lở núi ở vùng cao Đà Nẵng

Trong 3 nạn nhân bị vùi lấp đã tìm thấy được một thi thể, 2 người vẫn còn mất tích. Điều bất ngờ là sạt lở núi xảy ra khi thời tiết nắng ráo. Đại úy Phạm Công, Đồn Biên phòng Ga Ry, Bộ đội Biên phòng thành phố Đà Nẵng, người may mắn thoát nạn trong vụ sạt lở này nhớ lại: sáng hôm đó, anh cùng 2 đồng đội đi tuần tra thì nghe tiếng nổ to và sau đó đỉnh núi A Zắt ở thôn Pứt bị sạt lở. Mọi người hoảng loạn bỏ chạy: “Công tác trên này hơn 10 năm nhưng tôi chưa bao giờ chứng kiến sạt lở lớn như vậy. Trước đây chỉ thấy sạt lở đường, khu dân cư, còn bây giờ sạt lở cả khu rừng sản xuất rất bất ngờ và lo lắng”.

Bộ đội cõng gạo cứu trợ đồng bào nơi bị cô lập ở vùng núi cao Đà Nẵng

Rừng “no nước” nhão nhoẹt, đất chảy, sạt lở núi, lũ quét bất ngờ ập xuống vùi lấp nhiều bản làng. Núi rừng các xã vùng cao thành phố Đà Nẵng (thuộc khu vực miền núi tỉnh Quảng Nam trước đây) không còn yên tĩnh. Tai họa treo lơ lửng trên đầu người. Hơn 1 tháng nay, người dân ở dưới chân núi luôn trong tư thế sẵn sàng chạy. Chỉ nghe một tiếng động mạnh là bà con bỏ chạy ra khỏi nhà. Sạt lở núi trở thành nỗi ám ảnh của người dân miền núi.

- “Mỗi lần mưa to là lo lắng, không dám ngủ, thức tới sáng luôn, lo sợ. Bây giờ mình cũng không biết được là nó sạt chỗ nào”.

- “Cứ thấy mưa là sợ, sợ núi trên kia tụt xuống, sạt xuống nữa, sạt qua nhà mình. Tối không ngủ được, cứ chạy lên trên trường học để ở, không dám ngủ đây, sợ”.

Chính phủ vừa yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan khẩn trương rà soát đánh giá lại toàn bộ quy trình vận hành đơn hồ và liên hồ chứa; chủ động hoặc tham mưu cấp thẩm quyền sửa đổi, bổ sung quy định theo hướng chặt chẽ, khoa học. Trong đó, quy định rõ trách nhiệm của chủ hồ và phương thức bắt buộc thông báo đến hạ du khi xả lũ khẩn cấp, đặc biệt trong điều kiện mất thông tin liên lạc. Đồng thời đề xuất các giải pháp xử lý hồ chứa nhỏ, không đảm bảo an toàn, gây nguy hiểm tính mạng người dân.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà (thứ 2 từ trái qua) động viên nhân dân sơ tán tránh bão số 13 tại tỉnh Gia Lai

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, hiện nay, việc kết nối giữa các hồ thủy điện của các địa phương với nhau để vận hành rất yếu. Quy trình vận hành liên hồ trước đây chưa quy định rõ trách nhiệm của chủ hồ. Các văn bản quy định pháp luật hiện hành cũng chưa chặt chẽ; chưa quy định được trong trường hợp lũ đang lên, hồ thủy điện phải xả lũ thì các hình thức thông báo đến dân như thế nào và trách nhiệm của chủ hồ ra sao?. Hiện nay, khi vận hành xả lũ cho phép biên độ dao động lưu lượng rất rộng, vì vậy mới xảy ra tình trạng, có thể buổi sáng không điều chỉnh xả lũ nhưng đến buổi chiều lại điều chỉnh xả hết cỡ, rất nguy hiểm.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chỉ đạo công tác ứng phó bão số 13 tại tỉnh Gia Lai

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng, thảm họa lịch sử phải xem lại trong yếu tố của lũ lịch sử và lũ do con người tạo ra. Trường hợp nếu không có cách nào để điều tiết thì buộc phải có biện pháp mạnh là có thể đóng cửa.

“Nếu không có biện pháp để giải quyết, kiểm soát việc điều tiết lũ để đảm bảo, trách nhiệm của chủ hồ như thế nào, thông tin đến với người dân hạ lưu, đảm bảo thời gian thông báo là bao nhiêu lâu thì mới được. Còn nếu không chúng ta cần có một giải pháp căn cơ là nhiều hồ trên một cái hệ thống sông nhỏ quá. Nếu giả sử thế này là nguy hiểm đến tính mạng mà không có cách nào để điều tiết được nữa thì buộc phải điều chỉnh, có thể là phải phá bỏ một số hồ”, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chỉ rõ.

Những căn nhà bị lũ phá hỏng ở Đắk Lắk

Chiến sĩ đưa cụ già đi tránh bão

Những đợt mưa lũ lịch sử, bão lớn, sạt lở núi dồn dập ập đến tại miền Trung là điều chưa chưa từng xảy ra. Người dân vùng rốn lũ còn ám ảnh với tiếng còi hú cảnh báo thủy điện xả lũ cấp tập. Đồng bào miền núi lo lắng, bất an vì thảm họa sạt lở núi, đất chảy bất ngờ ập đến vùi lấp bản làng. Chúng tôi sẽ trở lại nội dung này trong bài tiếp theo.

Đình Thiệu-Thành Long/VOV-Miền Trung