Xanh thẳm Trường Sơn

Các mế, các chị chuẩn bị nấu bánh avị cuốt đãi khách quý trong những ngày Tết. Ảnh: Lê Hà

Hương vị Xuân Cơ Tu

Tiết trời đang bước vào Xuân, điểm xuyến vào bức tranh Trường Sơn đại ngàn kỳ vĩ ấy là những ruộng lúa, nương ngô xanh mượt mà, cùng một vài thảm vàng rực rỡ của loài hoa dã quỳ và màu đỏ, màu hồng của hoa đỗ quyên. Bên đường, các sơn nữ dân tộc Cơ Tu, Ve, Tà Riềng xúng xính trong những bộ trang phục truyền thống sặc sỡ, ánh mắt đắm say, nồng nàn hương xuân, tình xuân biên giới.

Càng gần đến thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, không khí sửa soạn cho lễ cúng đêm giao thừa và những ngày Tết sắp tới của đồng bào Cơ Tu ở các bản làng biên giới càng trở nên tất bật. “Tết của người Cơ Tu ở các bản làng trên dãy Trường Sơn này tuy rất đơn sơ, nhưng ai cũng chuẩn bị đón Tết với tâm trạng náo nức và coi trọng lễ Tết với tất cả lòng mình để cầu mong những điều tốt đẹp đến với mọi người trong năm mới”- già làng A Lăng Đàn, trú tại thôn A Rớt, xã A Nông, huyện Tây Giang chia sẻ.

Trong những ngày Tết, người dân Cơ Tu thường làm các món ngon đãi khách, trong đó có món bánh sừng trâu, tiếng Cơ Tu gọi là avị cuốt. Món bánh avị cuốt của người Cơ Tu cũng quan trọng như bánh chưng, bánh tét trong ngày Tết của người Kinh của miền xuôi. Đây là món bánh được làm từ gạo nếp nương được gặt vụ trước, gói bằng lá cây đót hái trên rừng. Khi nấu chín, vị thơm của lá đót rừng, vị dẻo ngọt của hạt nếp được ủ nắng gió vùng cao sẽ cho ta một hương vị khó quên. Avị cuốt vừa là món ăn truyền thống, vừa là “đặc sản” không thể thiếu của mỗi nhà.

“Cùng với món bánh avị cuốt, bà con Cơ Tu ngày Tết còn làm món ăn đặc biệt có tên là món za zá. Đây được xem là món ăn ngon miệng đặc trưng của người Cơ Tu. Món này bao gồm thịt rừng, cá, chim, ếch nhái… trộn với các loại rau, măng, ớt và một ít các loại gia vị được nhồi vào trong ống tre hoặc ống nứa tươi rồi nướng lên. Sau đó, dùng một cây gai song mây thọc vào cho nhuyễn thức ăn. Khi dùng, đổ món ra lá chuối, kèm với chén rượu là trọn vị thơm ngon cho ngày Tết nhiều ước vọng ấm no, hạnh phúc của người Cơ Tu” - già làng A Lăng Đàn cho biết thêm.

Mùa của tình yêu đôi lứa

Cũng như bà con dưới xuôi, theo truyền thống, đồng bào Cơ Tu sẽ ăn Tết trong 3 ngày. Vào đêm giao thừa, các già làng, trưởng bản và các vị chức sắc, người có uy tín sẽ đại diện dâng mâm cơm cúng Giàng (cúng Trời), tạ ơn thần linh cho một năm bình an vừa qua và cầu cho sang năm mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, dân làng ấm no, hạnh phúc. Sau khi cúng Giàng, dân làng Cơ Tu tập trung về nhà Gươl - nhà truyền thống của làng để hát múa mừng năm mới và tổ chức nhiều trò chơi truyền thống, nơi người trong làng gặp gỡ, trai gái giao duyên bằng các điệu hát lý.

Đồng bào Cơ Tu vùng núi Quảng Nam luôn xem mùa Xuân là mùa của vạn vật sinh sôi, nảy nở, mùa của những lễ hội truyền thống, cũng là mùa của tình yêu, của những câu hát giao duyên đắm say tình người, tình đời. Những câu hát giao duyên ấy có sức sống mãnh liệt, trở nên hấp dẫn, ngân nga, lan tỏa khắp vùng Trường Sơn xa xanh. Dẫu bạn chỉ nghe một lần, thì lời ca vẫn như còn đọng mãi, bởi thẳm sâu câu hát giao duyên ấy ẩn chứa khát vọng sống của lứa đôi, không chỉ làm đắm say người nghe, mà còn ẩn chứa những điều thú vị về nét văn hóa bản địa Cơ Tu đặc sắc.

Già làng Cơ Tu thổi khèn trong ngày Xuân. Ảnh: Lê Hà

Đêm giao thừa, khi cái giá lạnh của núi rừng Trường Sơn đã bắt đầu len lỏi vào da thịt, bên bếp lửa bập bùng trong ngôi nhà Gươl đặt ở giữa bản, mọi người cùng nhau quây quần bên mâm rượu, đồ ăn đã được các mế, các chị chuẩn bị từ chiều và rồi, mọi người cùng hát lý với nhau. Có những đôi lứa yêu nhau, rồi nên duyên vợ chồng cũng được bắt nguồn từ mâm rượu ấy, mọi người đối đáp với nhau, ai nghe được thì trả lời, còn không thì ngồi nghe hát. Những câu hát giao duyên như dòng mật ngọt nóng bỏng, tan chảy vào mỗi trái tim, rung lên nhịp đập xốn xang, xao động, để rồi trói buộc tình yêu của các chàng trai, cô gái Cơ Tu. Nó như mây ngàn, gió núi, như thác cao, suối sâu, như cây lá đại ngàn Trường Sơn dạt dào, hùng vĩ tuôn trào vào tận đáy sâu trái tim người.

Đến với các bản làng của người Cơ Tu mỗi dịp Tết đến, Xuân về, bạn không thể không đắm mình vào những điệu hát giao duyên ca ngợi những hình ảnh, con người Cơ Tu mạnh mẽ, luôn ấp ủ một tình yêu đẹp, một cuộc sống hạnh phúc. Trải qua nhiều thế hệ, những điệu hát giao duyên đang tiếp tục được trao truyền, vang mãi trong ngày Xuân, như niềm tự hào riêng có, giúp người Cơ Tu thêm yêu cộng đồng của mình và gắn kết với nhau vì cuộc sống ngày thêm tươi đẹp: “Là người đàn ông Cơ Tu, biết đánh trống thổi kèn, gánh vác công việc trong làng và biết lo hạnh phúc gia đình/ Là người đàn bà Cơ Tu, biết cấy hái gieo trồng, sớm hôm lo việc ruộng nương, lại khéo tay dệt thổ cẩm/ Việc nhà luôn giỏi giang, hát hay múa dẻo tay và dễ thương như những thiên thần...”.

“Bà con Cơ Tu vui cái bụng lắm!”

Đã thành thông lệ, hàng năm, cứ vào dịp gần Tết, các đồn Biên phòng và chính quyền địa phương nơi miền Tây xứ Quảng lại cùng nhau tổ chức nhiều hoạt động đầy nhân văn như thăm hỏi, tặng quà, chúc Tết các đối tượng chính sách, hưu trí và các hộ nghèo trên địa bàn các xã biên giới; tổ chức Chương trình “Xuân Biên phòng ấm lòng dân bản”, hay “Phiên chợ 0 đồng”… để góp thêm một mùa Xuân vui tươi, no đủ đến với bà con các dân tộc thiểu số nơi biên giới.

Ở 2 huyện biên giới Nam Giang và Tây Giang của tỉnh Quảng Nam, đời sống người dân những năm trước hết sức khó khăn. Hơn 80% là đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó, 95% là người Cơ Tu. Đồng bào chủ yếu sống bằng nghề nông, tự cung tự cấp nên thu nhập bình quân đầu người thấp. Tuy nhiên, trong những năm qua, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, của địa phương, cuộc sống của người dân đã dần thay da, đổi thịt, ngày càng khấm khá hơn. Ai cũng phấn khởi trước sự đổi thay của bản làng, với những ngôi nhà mới, con đường mới khang trang, sạch đẹp. Trong từng nếp nhà đã dần sáng ánh đèn, những căn bếp đủ đầy, những gương mặt rạng rỡ trong chiếc áo ấm của bà con Cơ Tu mong chờ đón Tết.

Những phần quà tết đầy ý nghĩa đã được trao tận tay các vị già làng, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số, gia đình chính sách, hộ nghèo ở các xã vùng biên trước thềm Xuân mới. Mỗi phần quà, mỗi sự sẻ chia trong dịp này đều hết sức ý nghĩa, tạo điều kiện để mọi người, mọi nhà có một cái Tết no đủ, vui tươi. Được nhận quà Tết của Đồn Biên phòng A Nông trao tặng, già làng A Lăng Đàn, người có uy tín ở xã A Nông bày tỏ niềm xúc động: “Bà con đồng bào Cơ Tu vui cái bụng lắm! Dù ở biên giới xa xôi, nhưng đồng bào luôn nhận được sự quan tâm của các cấp, các ngành, các cán bộ, chiến sĩ Biên phòng thường xuyên thăm hỏi, động viên, trao những phần quà động viên để bà con có một cái Tết ấm áp nghĩa tình”.

Cuộc sống của đồng bào Cơ Tu đang dần bước sang trang mới, từ sự quan tâm, hỗ trợ tích cực của Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành, từ chính nội lực vươn lên mạnh mẽ, mong muốn làm chủ cuộc sống của đồng bào các dân tộc trên dãy Trường Sơn xanh thẳm.

Lê Hà