Xây đảo nhân tạo: Từ Dubai nhìn về vịnh Đà Nẵng

Trước đó, cuối năm 2024, Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng đã ký tờ trình gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư (hiện hợp nhất với Bộ Tài chính) thẩm định trước khi trình Thủ tướng xem xét phê duyệt Đề án thành lập Khu thương mai tự do, bao gồm 300 ha lấn biển.

Thành ít, bại nhiều

Dubai khan hiếm đất đai. Thành phố này bị vây quanh bởi sa mạc. Điều kiện tự nhiên bất lợi là một trong những yếu tố thúc đẩy Dubai lấn vịnh Ba Tư. Công trình đầu tiên là Palm Jumeirah do tập đoàn nhà nước Nakheel Properties phát triển. Hòn đảo có thiết kế hình cây cọ (vì vậy mà còn được gọi là đảo Cọ) có tổng đầu tư 12 tỷ USD, khởi động năm 2001 và cơ bản hoàn thành vào năm 2007. Khủng hoảng kinh tế năm 2008 khiến một số hạng mục bị dừng lại.

Dự án khởi động lại từ 2014 và hoàn thiện vào 2015. Hiện có khoảng 10.000 người sinh sống trên đảo Cọ. Cam kết không sử dụng bê tông khi xây dựng đảo, chủ đầu tư đã đổ xuống vịnh Ba Tư khoảng 110 triệu mét khối cát và 9 triệu tấn đá để đổi lấy quỹ đất 5,6 km2. Ngoài đảo Cọ, Nakheel Properties còn thực hiện nhiều dự án lấn biển khác nhưng phần lớn đều gặp trắc trở.

Quần đảo Thế giới (The World Islands) được quảng bá mang đến trải nghiệm đa dạng về nhà ở, thương mại và giải trí. Dự án có tổng đầu tư 14 tỷ USD gồm 300 hòn đảo nhỏ có diện tích 14.000 - 42.000m2 (mỗi đảo đặt tên một quốc gia) được bố trí theo bản đồ thế giới. The World Islands khởi động từ 2003 nhưng cũng bị trì hoãn bởi khủng hoảng kinh tế năm 2008. Một số đảo hoàn thiện đã có bất động sản rao bán. Phương tiện giao thông kết nối với đảo gồm thuyền, du thuyền, taxi nước và trực thăng.

Được xem như một phiên bản lớn hơn của Palm Jumeirah (đảo Cọ), dự án Palm Jebel Ali (thiết kế tương tự với diện tích lớn hơn gấp rưỡi) có tổng đầu tư 20 tỷ USD. Dự án khởi động năm 2002 đã phải ngừng xây dựng do khủng hoảng kinh tế 2008. Đến 2018, CEO của Nakheel Properties tuyên bố Palm Jebel Ali là một dự án “dài hạn” và sẽ được xem xét lại trong tương lai.

Đây là hình ảnh Palm Jebel Ali vào tháng 2.2025. Dự án bị đình trệ từ năm 2008 đã được khởi động lại từ năm 2023. Nguồn: Nakheel

Dự án Khu bờ sông Dubai là công trình đảo nhân tạo lớn nhất do Nakheel Properties phát triển. Dự án gồm 5 đảo với diện tích 17 km2 là một phần quan trọng trong Quy hoạch Tổng thể Đô thị Dubai 2040. Dự án bị đình trệ vì khủng hoảng kinh tế. Giá bất động sản sụt giảm mạnh. Hầu hết công trình xây dựng phải tạm ngừng hoạt động, cùng với nước biển dâng khiến cát trên đảo nhân tạo dần xói mòn.

Một số thông tin tiêu cực xuất hiện như một khách hàng tự tử, một người khác bị bắt vì gian lận thanh toán, và quan trọng nhất là các nhà cung cấp tài chính rút lui khiến dòng tiền xây dựng bị gián đoạn. Nhiều khách hàng rút lui và được hoàn tiền theo thỏa thuận.

Theo Nakheel Properties, hơn 70% số đảo được bán trước khi có báo cáo tuyên bố các hòn đảo đang chìm. Năm 2013, Nakheel Properties quyết định xây dựng bốn hòn đảo nhân tạo nhỏ hơn với khoảng 5.000 cửa hàng và 100 nhà hàng, quán cà phê. Năm 2022, dự án được đổi tên thành Quần đảo Dubai. Giới quan sát nhận định dự án này đang chìm xuống vịnh Ba Tư.

Thận trọng với vịnh xanh

Nhìn về Đà Nẵng. Ngày 10.5.2025, chính quyền Đà Nẵng đã thành lập tổ công tác nghiên cứu ý tưởng lấn vịnh Đà Nẵng do Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng Lê Trung Chinh làm tổ trưởng. Trước đó, Nghị quyết 136 ngày 26.6.2024 của Quốc hội đã đưa Khu Thương mại tự do Đà Nẵng gắn với cảng biển Liên Chiểu vào hạng mục “Thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Đà Nẵng”, trong bối cảnh trước khi sáp nhập tỉnh. Hạn chế quỹ đất khi ấy khiến Đà Nẵng không có nhiều dư địa nên mới phải đề xuất lấn biển vịnh Đà Nẵng. Tuy nhiên, tình thế đã khác từ 1.7.2025 khi mà địa giới của Đà Nẵng đã mở rộng đáng kể sau khi hợp nhất với tỉnh Quảng Nam. Trao đổi với Người Đô Thị, TSKH-KTS. Ngô Viết Nam Sơn, nêu ý kiến nên làm nghiên cứu so sánh giữa phương án lấn vịnh Đà Nẵng và Khu kinh tế Chu Lai.

Điều chỉnh, thay đổi, làm lại quy hoạch tỉnh/thành trực thuộc trung ương là bài toán đặt ra với các địa phương trên cả nước, chứ không phải câu chuyện riêng của Đà Nẵng. Những bản quy hoạch tỉnh đã được phê duyệt hiện không còn hoàn toàn phù hợp sau khi địa giới hành chính thay đổi, bởi lẽ “đề bài” thực hiện quy hoạch đã thay đổi. Được biết, Bộ Chính trị đã chỉ đạo Chính phủ trình sửa đổi toàn diện Luật Quy hoạch tại kỳ họp thứ 10 của Quốc hội, dự kiến tháng 10.2025.

Đà Nẵng đang nghiên cứu lấn biển để xây dựng 5 hòn đảo nổi trên vịnh Đà Nẵng, tạo ra khoảng 48 km đường biển mới trên các hòn đảo này. Ảnh: Hoài Sơn

Ở khía cạnh môi trường, trao đổi với phóng viên, PGS-TS. Phùng Chí Sỹ (Phó chủ tịch Hội Thiên nhiên và Bảo vệ Môi trường Việt Nam) nói lấn biển không phải câu chuyện mới, đã có tiền lệ ở nhiều địa phương trên cả nước. Tuy nhiên, trước khi lấn biển có mấy vấn đề cần lưu ý:

Một là, thay đổi hình thái của khu vực lấn biển, cụ thể là thay đổi dòng chảy tự nhiên, có thể dẫn đến tình trạng bên lở bên bồi.

Hai là, chướng ngại vật, chẳng hạn như đê chắn sóng, làm chậm tốc độ dòng chảy. Khu vực có tốc độ dòng chảy chậm sẽ bị bồi lắng, tốt đối với những chỗ cần đất. Ngược lại, những chỗ không cần đất, chẳng hạn như cửa biển, thì việc bồi lắng sẽ làm “cạn luồng”, tàu lớn có thể bị mắc cạn, phát sinh chi phí nạo vét để giải quyết nhu cầu giao thông.

Ba là, quá trình xây dựng. Bùn đất sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái biển, thảm thực vật, động vật ở tầng đáy, cũng như hoạt động đánh bắt, nuôi trồng thủy sản ở tầng mặt.

Cuối cùng, là nước thải, rác thải từ đảo nhân tạo trong cả quá trình xây dựng và vận hành, có thể gây ô nhiễm môi trường biển, ảnh hưởng đến hoạt động du lịch.

Những rủi ro này đòi hỏi phải đánh giá rất kỹ tác động môi trường trước khi phê duyệt dự án.

Ninh Hạ - Thượng Tùng