Xây dựng 'hộ chiếu xanh' cho nông lâm sản Gia Lai

Mới đây, UBND tỉnh đã ban hành kế hoạch triển khai các giải pháp thích ứng với EUDR, hướng tới mục tiêu đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, giữ vững thị trường xuất khẩu.

EUDR điều chỉnh 7 nhóm mặt hàng, trong đó, Gia Lai có 3 nhóm bị tác động trực tiếp gồm: cà phê, gỗ, cao su. Thời hạn để DN lớn tuân thủ EUDR là ngày 30-12-2025; đối với DN vừa, nhỏ và siêu nhỏ là ngày 30-6-2026.

Ứng phó EUDR để giữ thị trường xuất khẩu

Xuất khẩu cà phê, cao su, gỗ và các sản phẩm từ gỗ chiếm khoảng 55% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn tỉnh, trong đó, thị trường EU đóng vai trò quan trọng. Theo EUDR, các sản phẩm nông sản được sản xuất trên diện tích có nguồn gốc từ phá rừng hoặc suy thoái rừng kể từ sau ngày 31-12-2020 sẽ bị cấm nhập khẩu vào EU. Vì vậy, DN buộc phải truy xuất nguồn gốc minh bạch, đảm bảo nguyên liệu hợp pháp và thân thiện với môi trường.

Cà phê là 1 trong 3 mặt hàng của tỉnh Gia Lai bị tác động trực tiếp bởi Quy định không gây mất rừng (EUDR). Ảnh: Vũ Thảo

Toàn tỉnh hiện có khoảng 107.400 ha cà phê, sản lượng khoảng 333.250 tấn/năm. Trong đó, 56.691 ha đã đạt các chứng nhận Organic, Rainforest Alliance, 4C. Công ty TNHH Vĩnh Hiệp (phường An Phú) là đơn vị xuất khẩu chủ lực, mỗi năm đưa ra thị trường khoảng 160 nghìn tấn cà phê, xuất khẩu sang 60 quốc gia, riêng EU chiếm 60%. Công ty đã triển khai nhiều dự án hợp tác quốc tế về thúc đẩy nông nghiệp bền vững, giảm phát thải khí nhà kính và tuân thủ EUDR, bảo vệ hệ sinh thái rừng, liên kết sản xuất cà phê bền vững với nông dân, phát triển sinh kế bền vững cho nông hộ…

Ông Thái Như Hiệp, Chủ tịch Hội đồng Thành viên kiêm Giám đốc Công ty TNHH Vĩnh Hiệp, nhấn mạnh: Để vào thị trường EU, Vĩnh Hiệp đã xây dựng mạng lưới sản xuất cà phê bền vững theo các tiêu chuẩn thị trường quốc tế, nhất là tuân thủ EUDR. Với những ràng buộc, yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường nhập khẩu, sản phẩm không chỉ bán bằng chất lượng mà còn bằng trách nhiệm với môi trường, xã hội. Khi truy xuất nguồn gốc minh bạch, cà phê Gia Lai sẽ bước vào phân khúc thị trường cao cấp tại EU, Mỹ, Nhật Bản… với giá trị cao hơn nhiều.

Ngoài cà phê, Gia Lai có 85.800 ha cao su cùng hàng chục nghìn héc ta rừng trồng phục vụ chế biến gỗ, đều nằm trong nhóm sản phẩm chịu tác động trực tiếp của EUDR.

Công ty cổ phần Cao su Chư Sê - Kampong Thom (xã Chư Sê) là DN đầu tiên trên thế giới đạt chứng nhận PEFC EUDR DDS (chứng nhận Hệ thống thẩm định chuyên sâu theo EUDR). Ông Bùi Dương Khánh, đại diện Công ty, cho biết: "Ngày 15-9-2025, chúng tôi vinh dự nhận chứng nhận PEFC EUDR DDS sau quá trình áp dụng hệ thống thẩm định toàn diện cho hơn 16.268 ha cao su, bao gồm số hóa hệ thống định vị toàn cầu toàn bộ vùng trồng, xây dựng quy trình giảm thiểu rủi ro phá rừng và vượt qua cuộc đánh giá độc lập khắt khe. Đây không chỉ là minh chứng cho sự tuân thủ mà còn là cam kết phát triển bền vững, gắn kết 3 trụ cột: môi trường-xã hội-quản trị".

Theo ông Khánh, không chỉ DN trực tiếp xuất khẩu mà cả đối tác thu mua sản phẩm cao su cũng phải đáp ứng tiêu chuẩn nguyên liệu đầu vào. Vì vậy, chứng nhận PEFC EUDR DDS trở thành “giấy thông hành” bắt buộc trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.

Hướng tới chuẩn mực thị trường toàn cầu

Ông Lê Đức Vương, đại diện Công ty Nestlé Việt Nam tại Gia Lai, cho biết: Hiện hầu hết DN xuất khẩu cà phê quy mô lớn đã chủ động hoàn thiện theo các quy định của EUDR. Thực thi EUDR đồng nghĩa với việc phải rà soát toàn bộ chuỗi cung ứng, từ khâu thu mua nguyên liệu, chế biến đến xuất khẩu. Doanh nghiệp phải xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, ký cam kết với các nhà cung cấp và phối hợp chặt chẽ với đối tác nhập khẩu thị trường EU để kịp thời cập nhật yêu cầu mới.

Nhà máy chế biến của Công ty cổ phần Cao su Chư Sê - Kampong Thom có công suất 32.400 tấn/năm. Ảnh: ĐVCC

Tuy nhiên, DN nhỏ và nông hộ sẽ gặp khó khăn do thiếu hệ thống truy xuất nguồn gốc chặt chẽ và hạn chế về nguồn lực. Ông Vương phân tích: Cà phê đạt chứng nhận EUDR bán sang thị trường EU sẽ có giá cao hơn so với cà phê thông thường. Đây là đòn bẩy khuyến khích DN nâng cao giá trị thương hiệu và lợi thế cạnh tranh.

Ở góc nhìn khác, ông Bùi Đức Hào, Thành viên của Tổ chức Sáng kiến thương mại bền vững (IDH), cho rằng: Chỉ vài tháng sau khi EU ban hành EUDR, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành chương trình hành động, xây dựng cơ sở dữ liệu vùng trồng và đề ra các giải pháp ứng phó. Các địa phương trong nước cũng vào cuộc, trong đó, Gia Lai là tỉnh đầu tiên có tổ công tác ODA. Việc này sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các hoạt động sắp tới.

EUDR sẽ thiết lập chuẩn mực mới về trách nhiệm môi trường trong chuỗi cung ứng nông-lâm sản. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để Gia Lai tái cấu trúc các ngành hàng theo hướng bền vững hơn, từ đó giữ vững thị trường xuất khẩu.

Ngày 15-9-2025, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Dương Mah Tiệp đã ký quyết định ban hành Kế hoạch triển khai các giải pháp thích ứng với EUDR trên địa bàn tỉnh. Kế hoạch đề ra nhiều giải pháp trọng tâm như: xây dựng khung hợp tác trong thực hiện EUDR; tuyên truyền và phổ biến quy định EUDR đến các cơ quan quản lý các cấp, các tổ chức, DN, cộng đồng và người dân.

Bên cạnh đó, xây dựng cơ sở dữ liệu cấp tỉnh, cấp xã về khu vực vùng trồng đối với các sản phẩm chịu tác động; tiếp tục xây dựng và triển khai hoạt động truy xuất nguồn gốc theo chuỗi cung ứng đến vùng có gắn với định vị điểm (Points) và ranh giới số (Polygon) của từng vườn đối với những ngành hàng bị ảnh hưởng bởi EUDR. Phát triển mô hình chuyển đổi sinh kế bền vững tại vùng rủi ro; hỗ trợ nông dân chuyển đổi phương thức sản xuất thân thiện môi trường.

Đồng thời, xây dựng cơ chế đối thoại, đàm phán với EU và các quốc gia thành viên về việc thực hiện EUDR; huy động nguồn lực hỗ trợ tài chính, kỹ thuật từ các tổ chức quốc tế như EU, IDH, Tổ chức Hợp tác phát triển Đức… triển khai các chương trình, dự án tiếp cận theo hướng cải thiện cảnh quan rừng, canh tác bền vững, bảo vệ tài nguyên và an sinh xã hội, từ đó góp phần giảm mất rừng, suy thoái rừng.

VŨ THẢO